Pora nocna powinna być ustalona u każdego pracodawcy indywidualnie, np. w regulaminie pracy, i obejmować 8 godzin między godzinami 22.00 a 7.00. Jeżeli zatrudniony wykonuje swoje obowiązki w tak określonej porze nocnej, przysługuje mu dodatek do wynagrodzenia.
Szczegółowo czas pory nocnej obowiązującej w danym zakładzie pracy powinien określać regulamin pracy, a jeżeli pracodawca nie ma obowiązku wydawania tego regulaminu (czyli zatrudnia poniżej 20 pracowników), zobowiązany jest w pisemnej informacji przekazywanej pracownikowi w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę (art. 29 § 3 k.p.) zawrzeć wiedzę także o tym.
Pracujący w nocy – definicja
Kodeksy pracy zawiera pojęcie pracownika pracującego w nocy. Jest to osoba, której rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną (art. 1517 § 2 k.p.).
Na pisemny wniosek takiego pracownika pracodawca zobowiązany jest poinformować o zatrudnianiu pracowników pracujących w nocy właściwego inspektora pracy.
Wyodrębnienie tej grupy jest o tyle istotne, że ich czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, w przypadku gdy wykonują prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym albo umysłowym.
Ograniczenie to nie obowiązuje jednak zawsze i wobec wszystkich pracowników.
Obowiązek jego stosowania nie dotyczy:
• przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• pracy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.
Pracownikami zarządzającymi zakładem pracy w imieniu pracodawcy są osoby kierujące jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępcy lub pracownicy wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz główni księgowi (art. 128 § 2 pkt 2 k.p.).
Kto nie może pracować nocą
Wykaz prac wymagających stosowania dobowego ograniczenia wymiaru czasu pracy nocnej określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a w przypadku gdy w zakładzie pracy nie ma związku zawodowego z wybranymi w tym celu przedstawicielami pracowników. Musi także zasięgnąć opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Pracodawcy powinni jednak pamiętać, że praca w porze nocnej jest bezwzględnie zabroniona w stosunku do:
• kobiet w ciąży (art. 178 § 1 k.p.),
• pracowników młodocianych (art. 203 k.p.).
W przypadku gdy pracownica pracująca w porze nocnej przedstawi zaświadczenie lekarskie o stanie ciąży, jej rozkład czasu pracy musi zostać zmieniony.
Pracodawca powinien wówczas:
• tak ułożyć czas pracy, by ciężarna mogła wykonywać pracę poza porą nocną albo
• przenieść ją do innej pracy (nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia), albo
• zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy, przynajmniej w porze nocnej.
Pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4 nie wolno zatrudniać w nocy bez wyrażenia przez niego zgody (art. 178 § 2 k.p.).
Nie mogą również wykonywać pracy nocnej niepełnosprawni, ale przepisy przewidują dwa wyjątki:
• jeżeli lekarz, który przeprowadza badania profilaktyczne lub w przypadku jego braku lekarz sprawujący opiekę nad niepełnosprawnym, wyrazi zgodę na zatrudnienie w porze nocnej osoby niepełnosprawnej,
• gdy niepełnosprawny zatrudniony jest przy pilnowaniu.
Mowa o nich w art. 15 ust. 3 i 16 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (DzU nr 123, poz. 776 ze zm.).
Dodatek za pracę nocną
Przy ustalaniu wysokości dodatku za pracę w porze nocnej musimy posługiwać się rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Dodatek wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie 824 zł) za każdą godzinę pracy w porze nocnej i przysługuje niezależnie od tego, czy dana osoba jest zaliczana do pracowników pracujących w nocy czy też nie. Wysokość dodatku będzie inna w różnych miesiącach, uzależniona jest bowiem od wymiaru czasu pracy w danym miesiącu.
W przypadkach wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy pracownik ma prawo do obu dodatków – z tytułu pracy w nadgodzinach i w porze nocnej.
Pracownicy wykonujący taką pracę stale poza zakładem pracy mogą otrzymywać zamiast dodatku ryczałt, którego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.
Serwis PP radzi
Pytanie
Tomasz N. zarabia 1200 zł miesięcznie. W marcu 2005 r. przepracował 10 godzin w porze nocnej. W jakiej wysokości przysługuje mu dodatek?
Odpowiadamy
Wysokość dodatku obliczamy w następujący sposób: kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę (849 zł; wysokość wynagrodzenia danej osoby nie ma tutaj znaczenia – zawsze bierzemy pod uwagę tylko aktualnie obowiązujące minimalne wynagrodzenie za pracę) dzielimy przez wymiar czasu pracy w danym miesiącu wynikający z pełnego etatu (w marcu było to 176 godzin). Następnie musimy obliczyć z otrzymanej stawki godzinowej 20% i później mnożymy otrzymaną kwotę przez liczbę godzin przepracowanych w danym miesiącu w nocy. W przedstawionej sytuacji pracownik powinien otrzymać oprócz normalnego wynagrodzenia za pracę 9,65 zł (849 zł: 176 godzin × 20% × 10 przepracowanych godzin).
Pytanie
5 lutego 2005 r. Monika Z. miała zgodnie z rozkładem pracować od 16.00 do 24.00. Musiała jednak zostać w pracy dłużej – wyszła dopiero o 3.00 (pani Monika nie jest pracownikiem pracującym w nocy). Pora nocna w zakładzie pracy przypada między godzinami 22.00 a 6.00. Monika Z. zarabia miesięcznie 1000 zł. Jakie dodatki przysługują pani Monice?
Odpowiadamy
W tej sytuacji pani Monice będą przysługiwać dwa dodatki – jeden z tytułu pracy w porze nocnej (za 5 godzin), drugi ze względu na wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych (3 godziny, wszystkie przypadają w porze nocnej).
Powinna zatem otrzymać oprócz normalnego wynagrodzenia:
• 5,31 zł dodatku za pracę w porze nocnej (849 : 160 × 20% × 5, gdzie:
849 zł – stawka minimalnego wynagrodzenia w 2005 r.,
160 – liczba godzin do przepracowania w lutym 2005 r.,
20% – dodatek za pracę nocną),
5 – liczba godzin przepracowanych w porze nocnej 5 lutego,
• 18,75 zł za przepracowane godziny między 24.00 a 3.00 oraz
• 18,75 zł dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych – 100% wynagrodzenia za każdą godzinę między 24.00 a 3.00 (1200: 160 × 3, gdzie:
1200 zł – wynagrodzenie miesięczne,
160 – liczba godzin do przepracowania w lutym 2005 r.,
3 – liczba przepracowanych godzin między 24.00 a 3.00).
Jacek Janiszewski