Przepisy zawarte w układzie zbiorowym mogą określać nowe lub rozszerzać już istniejące uprawnienia pracownicze. Nie może się to jednak odbywać kosztem osób, których układ zbiorowy nie dotyczy.
Joanna Skrobisz
Art. 240 k.p.
§ 1. Układ określa:
1) warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunku pracy, z zastrzeżeniem § 3,
2) wzajemne zobowiązania stron układu, w tym dotyczące stosowania układu i przestrzegania jego postanowień.
§ 2. Układ może określać inne sprawy poza wymienionymi w § 1, nieuregulowane w przepisach prawa pracy w sposób bezwzględnie obowiązujący.
§ 3. Układ nie może naruszać praw osób trzecich.
§ 4. Zawarcie układu dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych może nastąpić wyłącznie w ramach środków finansowych będących w ich dyspozycji, w tym wynagrodzeń określonych na podstawie odrębnych przepisów.
§ 5. Wniosek o zarejestrowanie układu zawartego dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych powinien zawierać oświadczenie organu, który utworzył dany podmiot lub przejął funkcje takiego organu, o spełnieniu wymogu, o którym mowa w § 4.
Pytanie
W naszej gminie zawarto układ zbiorowy dla pracowników niebędących nauczycielami, w którym zagwarantowano nagrody jubileuszowe wypłacane już po 5 latach pracy. W wyniku przeprowadzonej kontroli zarzucono nam brak dyscypliny budżetowej w związku z przekroczeniem przyznanych środków. Czy podpisując układ nie mogliśmy korzystniej uregulować świadczeń dla pracowników niż ogólnie obowiązujące przepisy?
Komentarz
Układ zbiorowy pracy może zawierać zapisy bardziej korzystne dla pracownika niż ogólnie obowiązujące. Jednak zawarcie układu dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych może nastąpić wyłącznie w ramach środków finansowych będących w ich dyspozycji, w tym wynagrodzeń określonych na podstawie odrębnych przepisów.
Zapis ten został wprowadzony 29 listopada 2002 r. Jego celem było wzmocnienie dyscypliny finansowej. Trudności finansowe instytucji finansowych uzasadniały konieczność wprowadzenia przepisów dyscyplinujących zawieranie układów dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Nowe przepisy mają zapobiegać wprowadzaniu postanowień do układów, które będą powodować zwiększenie wydatków tych jednostek ponad środki będące w ich dyspozycji. Dodatkowe regulacje pozwolą uniknąć sytuacji, w których zawarcie układu zbiorowego pracy dla pracowników jednostek sfery budżetowej może w niektórych przypadkach doprowadzić do konieczności pokrywania ze środków budżetowych (państwa lub jednostki samorządu terytorialnego) ewentualnych roszczeń pracowniczych wynikających z jego postanowień. Ponadto wniosek złożony o zarejestrowanie układu zawartego dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych powinien zawierać oświadczenie organu, który utworzył dany podmiot lub przejął funkcje takiego organu, o spełnieniu wymienionego wyżej wymogu, tj. posiadania odpowiednich środków na świadczenia określone w układzie.
Pytanie
W wynegocjowanym układzie zbiorowym pracy zostały zawarte przepisy dotyczące odpowiedzialności porządkowej w zakresie rozszerzenia katalogu kar. Kiedy zwróciliśmy się z wnioskiem o zarejestrowanie układu, został on nam zwrócony w celu dostosowania jego uregulowań do ogólnie obowiązujących przepisów. Czy słusznie?
Komentarz
Tak. W art. 240 k.p. został uregulowany zakres przedmiotowy układów zbiorowych pracy, czyli rodzaje spraw, które mogą być określone w tym porozumieniu.
Układ zbiorowy pracy dzielimy na część określającą warunki, jakim powinny odpowiadać umowy o pracę, część obejmującą wzajemne zobowiązania stron układu oraz część dotyczącą innych dodatkowych zagadnień. Układ powinien określać kwestie o charakterze formalnym, takich jak np. strony i rodzaj układu, jego zakres podmiotowy, okresy wypowiedzenia itd.
Zamieszczając określone postanowienia w układzie jego strony muszą pamiętać o tym, że postanowienia układów zbiorowych pracy nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Postanowienia niespełniające tych warunków, a więc mniej korzystne dla pracowników niż przepisy powszechnie obowiązujące są nieważne. Artykuł 240 w § 2 k.p. zawiera ograniczenia zakresu przedmiotowego układu, tzn. sprawy, które nie mogą stanowić elementu treści układu zbiorowego pracy. Wyłączenia te dotyczą zakazu zamieszczania w układzie materii uregulowanych przepisami bezwzględnie obowiązującymi.
Ponieważ uregulowania dotyczące kar porządkowych zawarte w Kodeksie pracy są przepisami bezwzględnie obowiązującymi, strony w układach nie mogą wprowadzać innych, dodatkowych kar.
Pytanie
Jesteśmy w trakcie prac nad zakładowym układem zbiorowym pracy i chcemy wprowadzić zapis o wyłączeniu spod egzekucji 50% wynagrodzenia, nie mniej niż 1000 zł. Czy takie uregulowanie będzie prawidłowe?
Komentarz
Nie. Postanowienia układu zbiorowego pracy nie mogą naruszać praw osób trzecich (art. 240 § 3 k.p.).
Zapis taki nie może być wprowadzony, gdyż ogranicza uprawnienia osób, w stosunku do których pracownik ma zobowiązania alimentacyjne i jest sprzeczny z brzmieniem art. 87 § 1 pkt 1 oraz art. 87 § 3 pkt 1 Kodeksu pracy. Przepisy te gwarantują, iż z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – podlegają potrąceniu tylko sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do wysokości 3/5 wynagrodzenia.
Joanna Skrobisz