Pracownik ma prawo do dni wolnych w niedziele i święta. W niektórych sytuacjach praca w te dni jest dozwolona, ale pracodawca musi ją odpowiednio zrekompensować. Swoje święta mogą również obchodzić pracownicy innych wyznań, ale muszą odpracować dni wolne przyznane im z tego tytułu.
Jednym z przywilejów pracowniczych jest zwolnienie z wykonywania pracy w niedziele i dni świąteczne (art. 1519 par. 1 k.p.). Pracownik powinien więc w tym czasie odpoczywać. Kodeks pracy dopuszcza pracę w niedziele i święta w sytuacjach wymienionych w art. 15110 k.p. Są to prace wykonywane w ruchu ciągłym oraz w systemie pracy zmianowej, a także inne prace, których szczególny charakter wymusza wykonywanie ich w dni świąteczne. Praca w niedziele i święta jest również dozwolona w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej lub usunięcia awarii, przy wykonywaniu niezbędnych remontów, w transporcie i w komunikacji, w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych, przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, w rolnictwie i hodowli oraz przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności.
Rekompensata za pracę w niedziele i święta
Za pracę świadczoną w niedziele i święta pracownikowi przysługuje odpowiednia rekompensata. Zgodnie z art. 15111 par. 1 k.p. pracodawca powinien bowiem zapewnić pracownikowi inny dzień wolny od pracy:
• w zamian za pracę w niedzielę – w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli; jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w tym terminie dnia wolnego od pracy, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, a w razie braku takiej możliwości – dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100 proc. za każdą godzinę pracy w niedzielę,
• w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego; jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w tym terminie dnia wolnego przez pracownika, przysługuje mu dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100 proc. za każdą godzinę pracy w święto.
Pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to jednak pracownika zatrudnionego w systemie czasu pracy, w którym praca świadczona jest wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (art. 144 k.p.).
Dodatkowy dzień wolny
Artykuł 129 par. 1 k.p. nie stanowi wprost o dniach wolnych od pracy, ale przewiduje dobową i tygodniową normę czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Wprowadza więc drugi dzień w tygodniu (poza niedzielą) wolny od pracy.
WARTO WIEDZIEĆ
Dniami wolnymi od pracy są:
• 1 stycznia – Nowy Rok,
• pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 1 maja – święto państwowe,
• 3 maja – święto narodowe,
• pierwszy dzień Zielonych Świątek,
• dzień Bożego Ciała,
• 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
• 1 listopada – Wszystkich Świętych,
• 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 i 26 grudnia – pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia,
• niedziele.
W przepisach zakładowych ustala się rozkład czasu pracy określony w art. 129 k.p., a więc także określa drugi dzień w tygodniu wolny od pracy. Kwestię tę można uregulować w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w umowie o pracę. Może być także następstwem jednostronnego zarządzenia pracodawcy, a także przepisów, pragmatyk służbowych i wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych.
W odróżnieniu od niedziel i świąt (dni ustawowo wolnych od pracy) jednolicie ustalonych dla wszystkich pracowników, dni wolne od pracy wynikające z pięciodniowego tygodnia pracy oraz bilansowania przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy mogą być różne określone dla pracowników zatrudnionych u różnych pracodawców, a nawet dla poszczególnych grup pracowników zatrudnionych u tego samego pracodawcy.
Święta w innych wyznaniach
Odrębną kategorię stanowią dni świąteczne obchodzone przez wyznawców innych wyznań. W określonych sytuacjach pracownicy należący do kościoła lub innego związku wyznaniowego, którego święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mają bowiem prawo do dni wolnych z racji świąt obchodzonych w ich religii.
Problematykę tę reguluje ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Artykuł 2 tej ustawy gwarantuje wszystkim obywatelom, niezależnie od wyznawanej religii, uczestnictwo w czynnościach i obrzędach religijnych oraz możność wypełniania obowiązków religijnych i obchodzenia świąt religijnych, zgodnie z zasadami ich wyznania. Konkretyzacją tych gwarancji jest prawo do dni wolnych z tytułu świąt obchodzonych w innych wyznaniach. Zgodnie bowiem z art. 42 ust. 1 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii.
Wolne trzeba odpracować
Pracownik innego wyznania korzysta z dni ustawowo wolnych od pracy przyjętych dla ogółu pracowników, w tym także ustanowionych ze względu na święta katolickie. Dodatkowo jednak może ubiegać się o czas wolny z tytułu świąt wynikających z przynależności do innego kościoła lub związku wyznaniowego.
Zwolnienie od pracy w celu obchodzenia innych świąt niż katolickie może być udzielone pracownikowi pod warunkiem odpracowania czasu zwolnienia. Za czas tej pracy pracownik nie ma prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych.
Prośbę o udzielenie zwolnienia od pracy pracownik innego wyznania powinien zgłosić pracodawcy co najmniej 7 dni przed dniem tego zwolnienia. Natomiast pracodawca zawiadamia pracownika o warunkach odpracowania zwolnienia nie później niż 3 dni przed dniem zwolnienia.
Zasady tej nie stosuje się w przypadku świąt religijnych przypadających w określonym dniu każdego tygodnia. W celu umożliwienia pracownikowi obchodzenia tych świąt, pracodawca na prośbę pracownika, może ustalić dla niego indywidualny rozkład czasu pracy.
Danuta Klucz
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. nr 4, poz. 28 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 29, poz. 154 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 26 poz. 319 z późn. zm.).