Dodatki do wynagrodzeń mogą przysługiwać na podstawie przepisów ustawowych, układów zbiorowych lub regulaminów. Dwa rodzaje dodatków obowiązują niemal wszystkich pracodawców. Są to dodatki za pracę nocną i za nadgodziny. Pracownikowi przysługują z mocy prawa dodatki do wynagrodzenia, w sytuacji gdy musi on wykonywać pracę w nadgodzinach lub w nocy. Jedynie w przypadku pracy wykonanej ponad normę pracodawca może zrekompensować pracownikowi dodatkową pracę czasem wolnym.
Płaca za nadgodziny
Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obwiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, który wynika z obowiązującego danego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (art. 151 § 1 k.p.). Praca taka musi być w specjalny sposób zrekompensowana. Może to być udzielenie czasu wolnego bądź wypłacenie pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia.
Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje w wysokości 100% lub 50% wynagrodzenia (art. 1511 § 1 k.p.). Liczymy je od wynagrodzenia pracownika wynikającego z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną lub, jeżeli nie wyodrębniono takich składników wynagrodzenia, jest to 60% wynagrodzenia.
Dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia przysługuje za nadgodziny przypadające:
• w nocy,
• w niedziele i święta, które nie są dla pracownika dniami pracy wynikającymi z jego rozkładu pracy,
• w dniu wolnym od pracy, który został udzielony w zamian za pracę w niedzielę lub święto (przepracowane zgodnie z obowiązującym go rozkładem).
Dodatek w tej wysokości należny jest również za pracę nadliczbową z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Postanowienie to nie dotyczy jednak sytuacji, w których przekroczenie to nastąpiło w wyniku pracy w nadgodzinach, za którą pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w art. 1511 § 1 k.p. (a więc może to być także 50% dodatek).
Dodatek 50% przysługuje za każdą godzinę pracy w nadgodzinach przypadających w innych sytuacjach.
Obliczając wysokość tego dodatku musimy posłużyć się zasadami wynikającymi z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU z 1997 r. nr 2, poz. 14 ze zm.) .
Niektóre grupy pracowników nie mają prawa do dodatku za nadgodziny. Są to:
• pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy – rozumiemy przez to pojęcie pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych (art. 128 § 2 pkt 2 k.p.),
• kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych.
przykład
Marcin S. przepracował we wrześniu 2004 r. 16 godzin w nadgodzinach (10 w dniach roboczych i 6 w niedziele, które nie są dla niego normalnymi dniami pracy). Na wynagrodzenie pana Marcina składa się element stały (800 zł – jest on absolwentem, został zatrudniony po raz pierwszy w grudniu 2003 r., może zatem otrzymywać wynagrodzenie w obniżonej kwocie w stosunku do obowiązującego wynagrodzenia minimalnego) i premia uzależniona od wyników sprzedaży.
Zmienne składniki wynagrodzenia kształtowały się w poprzednich miesiącach następująco:
• w sierpniu – 1300 zł,
• w lipcu – 1150 zł,
• w czerwcu – 1430 zł.
W tym przypadku musimy odrębnie obliczyć dodatek za stałe i zmienne składniki wynagrodzenia. W przypadku stałej pensji określonej w stawce miesięcznej musimy podzielić przysługujące wynagrodzenie (800 zł) przez wymiar czasu pracy we wrześniu 2004 r. (było to 176 godzin).
800 : 176 = 4,5455 = 4,55 po zaokrągleniu
Otrzymujemy stawkę godzinową wynoszącą 4,55 zł.
Do obliczenia stawki godzinowej ze zmiennych składników wynagrodzenia musimy zsumować je z trzech miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym wystąpiły nadgodziny (§ 8 rozporządzenia), a następnie tak otrzymaną kwotę podzielić przez łączny wymiar czasu pracy w tym okresie.
W naszym przypadku będzie to łącznie kwota 3880 zł, zaś wymiar czasu pracy w tym okresie wynosił 520 godzin.
3880 : 520 = 7,4615 = 7,46 po zaokrągleniu
Otrzymujemy zatem 7,46 zł jako stawkę godzinową.
Obie te kwoty (z tytułu stałych i zmiennych składników) musimy dodać, by otrzymać rzeczywiste wynagrodzenie za godzinę pracy Marcina S. we wrześniu 2004 r.
4,55 + 7,46 = 12,01 zł
Za 6 godzin powinno mu zostać wypłacone 100% wynagrodzenia (praca w niedziele), a za pozostałe 10 godzin po 50%.
Kwoty dodatku powinny zatem wynieść odpowiednio:
12,01 × 6 = 72,06 zł
(12,01 × 50%) × 10 = 60,05 zł
Pan Marcin powinien z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych tytułem dodatku (prócz oczywiście normalnego wynagrodzenia za przepracowany czas) otrzymać łącznie:
60,05 + 72,06 = 132,11 zł
Dodatek za pracę w porze nocnej
Pora nocna obejmuje 8 godzin przypadających pomiędzy godzinami 21.00 a 7.00. Szczegółowo powinna zostać uregulowana w regulaminie pracy (art. 1041 § 1 pkt 4 k.p.) bądź jeżeli pracodawca nie ma obowiązku wydawania tego regulaminu (wydają go pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników), zobowiązany jest w pisemnej informacji przekazywanej pracownikowi w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę (art. 29 § 3 k.p.) zawrzeć także wiedzę o obowiązującej w zakładzie pracy porze nocnej.
Wykonywanie pracy w tym czasie, bez względu na jej długość, powoduje konieczność wypłacenia pracownikowi dodatku do wynagrodzenia. Dodatek ten wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (od 1 stycznia 2005 r. jest to 849 zł) za każdą godzinę pracy.
przykład
Monika W. pracuje często w nocy. Zakładamy, że w styczniu 2005 r. przepracuje w tym czasie 41 godzin. Pani Monika zarabia 1750 zł miesięcznie.
Wymiar czasu pracy w styczniu 2005 r. wynosi 160 godzin, przez taką też liczbę musimy podzielić kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę (849 zł; zarobki Pani Moniki nie mają znaczenia, zawsze bierzemy pod uwagę tylko minimalne wynagrodzenie za pracę).
849 : 160 = 5,30625 = 5,31 zł po zaokrągleniu
Otrzymaną stawkę godzinową (5,31 zł) musimy pomnożyć przez 20% i tym sposobem obliczyliśmy wysokość dodatku za jedną godzinę pracy w nocy (1,06 zł).
5,31 × 0,20 = 1,06 zł
Po przemnożeniu przez 41 przepracowanych w tej porze godzin otrzymujemy należny Pani Monice dodatek:
41 godzin pracy nocnej × 1,06 zł = 43,46 zł.
Należy przy tym zawsze pamiętać, że dodatki te w żaden sposób nie rekompensują się wzajemnie, tzn. w przypadku nadgodzin przypadających w nocy pracownikowi przysługuje oprócz normalnego wynagrodzenia zarówno prawo do dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, jak i w porze nocnej.
Marek Rotkiewicz