Bezpieczeństwo i higiena pracy - badania lekarskie pracowników

Kwestie związane z badaniami lekarskimi pracowników są uregulowane przede wszystkim w Kodeksie pracy (dalej: k.p.). Zakres i sposób przeprowadzania badań profilaktycznych określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (dalej: rozporządzenie).

Pracownik podlega wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim (art. 229 k.p.).

Badania wstępne, okresowe i kontrolne mają przede wszystkim na celu ustalenie, czy stan zdrowia danej osoby (kandydata na pracownika lub zatrudnionego pracownika) pozwala jej na wykonywanie określonej pracy. Zadbanie o przeprowadzenie takich badań należy do podstawowych obowiązków pracodawcy, zaś do podstawowych obowiązków pracownika z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy należy poddawanie się profilaktycznym badaniom lekarskim. Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może poszerzyć ich zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe (zob. § 2 ust. 2 i 3 powołanego wcześniej rozporządzenia). Jest to możliwe w przypadku, gdy lekarz stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. Specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część badania profilaktycznego.

Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy,

• pracownicy młodociani (którzy nie ukończyli 18 lat) przenoszeni na inne stanowiska pracy,

• inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badanie wstępne polega na ogólnej ocenie stanu zdrowia. Jeżeli kandydat do pracy będzie pracować przy komputerze co najmniej 4 godziny w ciągu ośmiogodzinnego dnia pracy, powinien zostać skierowany przez lekarza na badanie wzroku. U osób, które mają zajmować stanowiska kierownicze lub których praca łączy się z narażeniem życia, a także u osób wykonujących pracę fizyczną, przy której wydatek energii wynosi 1000 kcal/8 godz., wykonuje się elektrokardiogram.

Okresowym badaniom lekarskim podlegają wszyscy pracownicy, jednak ich częstotliwość nie jest jednakowa dla każdego zatrudnionego i zależy przede wszystkim od rodzaju wykonywanej pracy. Pracownicy przechodzą badania okresowe z częstotliwością:

• co 2 lata, jeżeli pracownik jest narażony na wdychanie szkodliwych pyłów lub oparów,

• co 3 lata, jeżeli w zakładzie pracy panuje gorący mikroklimat (po 45. roku życia badania takie muszą być wykonywane co 2 lata),

• co 4 lata, jeżeli pracownik stale korzysta z komputera,

• co 5 lat – pracownicy biura niekorzystający z komputerów.

Lekarz może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, jeżeli uzna, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika (§ 2 ust. 2 rozporządzenia). Termin badania okresowego powinien zawsze zostać określony w zaświadczeniu lekarskim wydanym po badaniu wstępnym lub poprzednim badaniu okresowym.

Badania kontrolne powinny być wykonywane u wszystkich pracowników, którzy byli niezdolni do pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby. Pracodawca nie ma prawa dopuścić takiej osoby do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do ponownego zatrudnienia na określonym stanowisku.

Badania profilaktyczne są przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę (zob. § 4 rozporządzenia). Skierowanie takie powinno zawierać:

• określenie rodzaju badania profilaktycznego (wstępne, okresowe czy kontrolne), jakie ma być wykonane,

• w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona (pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowiska pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu),

• w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,

• informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa wyżej, czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

O zakresie badań przesądza prowadzący je lekarz. Po ich przeprowadzeniu lekarz musi wystawić zaświadczenie stwierdzające, że badany jest bądź też nie jest zdolny do pracy na danym stanowisku. Pracownik lub pracodawca, który nie godzi się z treścią takiego zaświadczenia, może wystąpić w ciągu 7 dni od dnia jego wydania, za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania (zob. § 5 rozporządzenia). Badanie to przeprowadza się w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, a jeżeli kwestionowane zaświadczenie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy – w najbliższej jednostce badawczo-rozwojowej w dziedzinie medycyny pracy.

Pracodawca ponosi też inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy. Opieka ta (zob. § 6 rozporządzenia) obejmuje przeprowadzenie badań lekarskich poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych i orzekanie o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy, m.in. w przypadkach stwierdzenia, czy:

• dany pracownik nie musi zostać przeniesiony do innej pracy ze względu na szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie,

• ze względu na stan ciąży kobieta nie powinna wykonywać pracy dotychczasowej,

• u pracownika występują objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej,

• wystąpiła niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup inwalidów.

Skierowanie na przeprowadzenie tych badań wydaje pracodawca – po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonywania dotychczasowej pracy.

Badania wstępne, okresowe i kontrolne oraz inne świadczenia zdrowotne dla pracowników powinny być wykonywane na podstawie umowy zawartej przez pracodawcę z podstawową jednostką służby medycyny pracy (zob. art. 12 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy). Umowa taka powinna określać w szczególności:

• strony umowy oraz osoby objęte świadczeniami z jej tytułu,

• zakres opieki zdrowotnej,

• warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych, a w szczególności sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania zaświadczeń lekarskich o zdolności do pracy oraz sposób podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych,

• sposób kontrolowania przez zleceniodawcę wykonywania postanowień umowy,

• obowiązki pracodawcy wobec jednostki służby medycyny pracy dotyczące przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników, zapewnienia udziału w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy działającej na terenie zakładu pracy, zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy oraz udostępniania dokumentacji wyników kontroli warunków pracy w części odnoszącej się do ochrony zdrowia,

• wysokość należności, sposób jej ustalania, terminy płatności oraz tryb rozliczeń finansowych,

• dopuszczalność zlecania osobom trzecim przez zleceniobiorcę niektórych obowiązków wynikających z umowy,

• okres, na który została zawarta umowa (nie może być krótszy niż rok),

• sposób rozwiązywania umowy za wypowiedzeniem i przypadki stanowiące podstawę rozwiązywania umowy ze skutkiem natychmiastowym,

• tryb rozstrzygania sporów związanych z realizacją i rozliczeniem finansowym umowy.

Badaniom wstępnym musza być poddane wszystkie osoby starające się o pracę, młodociani oraz wszyscy pracownicy, którym zmienia się stanowisko pracy (na którym występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe warunki). Badaniom wstępnym podlegają pracownicy, bez względu na to, czy posiadają wyniki badań lekarskich przeprowadzonych u poprzedniego pracodawcy lub badań lekarskich specjalistycznych stwierdzających prawo wykonywania zawodu. Pracodawcy nie wolno dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.