Wymiar urlopu pracownika zatrudnionego w równoważnym czasie pracy jest taki sam jak zatrudnionego w systemie podstawowego czasu pracy. Różni się jednak sposobem jego udzielania. Dla zatrudnionego 1 dzień urlopu może obniżyć jego wymiar o 12, a nawet 16 godzin.
System równoważnego czasu pracy polega na możliwości wydłużania czasu pracy w pewnych dniach (do granic wskazanych w przepisach) przy odpowiednim jego skróceniu w innych dniach.
Równoważny czas pracy występuje w następujących przepisach Kodeksu pracy:
• art. 135 § 1 – możliwość przedłużenia dobowego czasu pracy w niektórych dniach do 12 godzin; zrównoważenie krótszym dniem pracy lub dniami wolnymi w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca;
• art. 135 § 2 – przedłużenie dobowe takie jak w art. 135 § 1; okres rozliczeniowy może być przedłużony do maksymalnie 3 miesięcy – musi to być „szczególnie uzasadnione”,
• art. 135 § 3 – przedłużenie dobowe takie jak w art. 135 § 1; okres rozliczeniowy może zostać przedłużony do maksymalnie 4 miesięcy – przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych,
• art. 136 – maksymalne dobowe wydłużenie czasu pracy do 16 godzin, okres rozliczeniowy nie może przekraczać miesiąca – przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy,
• art. 137 – dobowe przedłużenie do maksymalnie 24 godzin, okres rozliczeniowy nie może przekraczać miesiąca – dla pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób oraz pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych (w niektórych przypadkach także 3 lub 4 miesiące).
• Jak udzielamy urlopów
Obecnie urlopu udzielamy w dniach, które są dla pracownika dniami pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy tego pracownika w danym dniu. Nie ma znaczenia ani system, ani też wymiar czasu pracy obowiązujący daną osobę – zawsze urlop powinien zostać przeliczony na godziny i udzielany w taki właśnie sposób. Takie postanowienie podyktowane zostało właśnie mnogością systemów i rozkładów czasu pracy w obecnych przepisach Kodeksu. Inne jego udzielanie mogłoby prowadzić do licznych paradoksów.
PRZYKŁAD
Pracownik wykonuje pracę przez 3 dni w tygodniu po 10 godzin, a przez 2 po 5 godzin. Gdybyśmy udzielali mu urlopu w wymiarze dziennym, to biorąc urlop na dni o wydłużonym czasie pracy wykorzystywałby tylko 3 dni urlopu, a faktycznie zwalniałby się tym samym z 3/4 tygodniowego wymiaru czasu pracy.
Wymiar przysługującego pracownikowi, z uwzględnieniem ukończonej szkoły i stażu pracy, urlopu podawany jest nadal w dniach. Zgodnie z art. 1542 § 2 k.p. jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy.
• W „nierównym” rozkładzie czasu pracy
Równoważny czas pracy charakteryzuje się nierównomiernym rozkładem czasu pracy w poszczególnych dniach. Prawidłowe udzielanie urlopu będzie związane z wykorzystaniem w poszczególnych dniach różnej liczby godzin urlopu.
PRZYKŁAD
Rozkład czasu pracy Jana K. w danych dwóch tygodniach wygląda tak:
• od poniedziałku do środy – praca po 12 godzin,
• czwartek wolny,
• piątek – 5 godzin,
• poniedziałek i wtorek – znowu po 12 godzin,
• środa – 10 godzin,
• czwartek – 4 godziny,
• piątek – 4 godziny.
Janowi K. przysługuje rocznie 26 dni urlopu. Przeliczając to na godziny otrzymujemy 208 godzin (dzień urlopu równy jest 8 godzinom).
Pracodawca udziela mu urlopu na okres od poniedziałku do następnej środy (razem 7 dni roboczych, gdyż czwartek jest dniem wolnym). W okresie tym powinien przepracować 75 godzin. Z godzinowego rocznego wymiaru urlopu odejmujemy zatem 75 godzin i pozostają do wykorzystania 133 godziny (czyli dokładnie 16,62 dnia).
Jeżeli pod koniec roku pozostaną pracownikowi godziny urlopu, które nie wynoszą pełnych 8 godzin (np. 5), można mu udzielić urlopu na część dnia pracy (art. 1542 § 4 k.p.). Rozliczenie „pozostałości” dnia może nastąpić bądź pod koniec roku, bądź w czasie udzielania ostatniego urlopu w danym roku.
PRZYKŁAD
W stosunku do Marka S. – pracownika ochrony – często jest wykorzystywana możliwość stosowania maksymalnych, 24-godzinnych wydłużeń dobowego wymiaru czasu pracy. Rozkład jego czasu pracy wygląda następująco:
• poniedziałek – zaczyna pracę o 20.00, kończy o 20.00 we wtorek,
• następnego dnia, tj. w środę – ma wolne,
• czwartek – pracuje od 10.00 do 20.00 (10 godzin),
• piątek – pracuje przez 24 godziny od godz. 10.00 (a więc do 10.00 w sobotę),
• niedziela – wolna,
• poniedziałek – pracuje od 20.00 do 6.00 we wtorek (10 godzin),
• wtorek – pracuje od 20.00 do 20.00 w środę,
• środa, czwartek i piątek wolne.
Marek S. bierze urlop w piątek w pierwszym tygodniu. Należy uznać, że urlop ten będzie obejmował także część soboty (ponieważ urlop powinien zostać udzielony na cały dzień pracy – w tym przypadku 24 godziny). De facto urlop ten obniży roczny wymiar urlopu o 24 godz.: 8 godz. = 3 dni. Jeżeli wnioskowałby o urlop na te dwa tygodnie, wykorzystałby 92 godziny urlopu (tyle powinien w tym okresie przepracować; pamiętajmy, że urlopu udzielamy tylko w dniach, które są dla pracownika dniami pracy), czyli 11,5 dnia.
• Urlopy „niepełnoetatowców”
W przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy musimy w pierwszej kolejności przedstawić roczny wymiar urlopu w stosunku do części etatu, na jaki dana osoba jest zatrudniona. Jeżeli jest to np. 1/4 etatu i pracownik ma prawo do 26 dni urlopu wypoczynkowego, to roczny wymiar urlopu wynosić będzie 6,5 dnia. Niepełny dzień urlopu zaokrąglamy w górę do pełnego dnia, czyli będzie to 7 dni. Równe jest to 56 godzinom. Urlopu udzielamy w wymiarze godzinowym (zasada ta dotyczy wszystkich pracowników, bez względu na wymiar czasu pracy), oczywiście w dniach, które są dla tego pracownika dniami pracy.
Inaczej jest w sytuacji, w której pracownik zatrudniony na niepełnym etacie ma w 5-dniowym tygodniu pracy dni pracy i dni wolne.
PRZYKŁAD
Pracownik Józef H. jest zatrudniony na 3/4 etatu przy pracach polegających na dozorze urządzeń.
W danym tygodniu rozkład jego czasu pracy wygląda następująco:
• poniedziałek – 12 godzin,
• wtorek – zawsze wolne,
• środa – 8 godzin,
• czwartek – 2 godziny,
• piątek – 6 godzin.
Po zsumowaniu czasu pracy w tym tygodniu widać, że jest to tydzień wyrównywania wcześniejszych przedłużeń (liczba godzin pracy tej osoby wynosi 28 godzin; 3/4 etatu to tygodniowo 30 godzin, a mamy do czynienia z systemem czasu pracy, w którym występować mogą nawet znaczne wydłużenia w poszczególnych tygodniach).
Józefowi H. przysługuje 26 dni urlopu. 3/4 z tego to 19,5 dnia, zaokrąglamy wynik do 20 dni i po przeliczeniu na godziny otrzymujemy 160 godzin. Tydzień urlopu obniży ten wymiar o wskazane 28 godzin (pamiętając, że urlopu udzielamy tylko na dni pracy – w tym przypadku poniedziałek, środę, czwartek i piątek). Pozostaną zatem 132 godziny urlopu do wykorzystania.
W każdym przypadku należy precyzyjnie określić dni, na które udzielany jest urlop. Od wymiaru godzinowego pracy w danym dniu zależy też wielkość wykorzystanego wymiaru urlopu wypoczynkowego.
Marek Rotkiewicz
Marek Rotkiewicz
Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie
Urlopy w równoważnym czasie pracy