Żeby nabyć prawa do spadku, nie wystarczy być spadkobiercą ustawowym zmarłego spadkodawcy albo zostać przez niego powołanym do dziedziczenia w testamencie. O stwierdzeniu nabycia spadku orzeka obecnie tylko sąd po przeprowadzeniu postępowania wszczętego na wniosek osoby mającej interes w stwierdzeniu spadku.
Oprócz spadkobierców ustawowych, testamentowych i zapisobiorców mogą to być na przykład: nabywca spadku lub udziału w spadku, wierzyciel spadku albo spadkobiercy, który chce przeprowadzić egzekucję z nieruchomości wchodzącej w skład spadku, a także dłużnik spadku. Interes w domaganiu się wszczęcia postępowania może mieć też wykonawca testamentu albo kurator spadku.
Oprócz nich wnioskodawcą może też być prokurator, rzecznik praw obywatelskich oraz osoba, która chce wykazać, że nie jest spadkobiercą.
Osoby, które wchodzą w rachubę jako spadkobiercy ustawowi albo testamentowi, powinny zostać uczestnikami postępowania.
Natomiast notariusze nie sporządzają jeszcze aktów poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, mimo że mieli to robić od 2 października 2008 r., ponieważ nie zaczął jeszcze działać rejestr aktów poświadczenia dziedziczenia w systemie informatycznym.
Dopiero zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia będzie miał skutki prawomocnego postanowienia o nabyciu spadku.
Gdy zacznie działać rejestr, spadkobiercy będą mogli wybrać, w jaki sposób stwierdzą nabycie spadku: w sądzie czy u notariusza.
Wniosek do sądu rejonowego
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku sąd wszczyna na wniosek, w którym wnioskodawca wskazuje, po kim ma być stwierdzone nabycie spadku. Należy podać imię i nazwisko spadkodawcy, określić jego ostatnie miejsce zamieszkania oraz wskazać datę zgonu. Celowe jest także wskazanie spadkobierców oraz udziałów, w jakich im spadek przypada, chociaż nie jest to obowiązkiem wnioskodawcy.
PRZYKŁAD: JEDEN WNIOSEK, KILKU SPADKODAWCÓW
W jednym wniosku można domagać się stwierdzenia nabycia spadku po: dziadkach i rodzicach, czyli łącznie po czterech, nawet po większej liczbie spadkodawców. Dopuszczalne jest takie połączenie żądań, pod warunkiem że właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego żądania. Do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku można dołączyć wniosek o zabezpieczenie spadku.
Określenie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jest dlatego istotne, ponieważ wniosek o stwierdzenie nabycia spadku należy złożyć do wydziału cywilnego sądu właściwego ze względu na nie. Gdyby zaś jego ostatniego miejsca zamieszkania w kraju nie dało się ustalić, wówczas wniosek składa się do sądu właściwego dla miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Gdyby zaś nie można było ustalić sądu spadku według tych kryteriów, właściwy będzie Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku. Wyjątek od tej zasady może mieć miejsce wówczas, gdy wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenie o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania.
Może się zdarzyć, że do sądu wpłynie wniosek o dział spadku, zanim dojdzie do stwierdzenia nabycia spadku. Wtedy przyjmuje się, że wniosek o dział spadku obejmuje także żądanie dokonania stwierdzenia nabycia spadku w ramach postępowania działowego. W tym przypadku spadkobiercy nie muszą więc składać dodatkowego, osobnego wniosku.
Prawo bez przedawnienia
Prawo do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nie przedawnia się i nie wygasa. Nie jest ono ograniczone żadnym terminem. Dlatego w jednym wniosku spadkobierca może żądać stwierdzenia nabycia spadku po kilku spadkodawcach, pod warunkiem że sąd, do którego go złożył, jest uzasadniony dla każdego z nich.
Do wniosku dołącza się akt zgonu spadkodawcy bądź akty zgonu wszystkich spadkodawców, akty urodzenia dzieci spadkodawcy oraz akt małżeństwa z małżonkiem, którzy po nim dziedziczą. Takie załączniki wymagane są w razie dziedziczenia ustawowego. W dodatku we wniosku należy wówczas wskazać, że zmarły nie pozostawił testamentu i ma miejsce dziedziczenie ustawowe.
Natomiast w razie pozostawienia przez zmarłego testamentu należy testament złożyć w sądzie.
Podczas toczącego się postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd z urzędu bada, kto jest spadkobiercą, a także czy spadkobierca pozostawił testament. Sąd wzywa do złożenia testamentu osobę, u której się on znajduje, wówczas gdy istnieje takie prawdopodobieństwo. Natomiast po złożeniu testamentu sąd dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia. Sąd ustala też, czy osoba wskazana we wniosku jako spadkodawca rzeczywiście zmarła oraz czy w skład masy spadkowej wchodzi gospodarstwo rolne i kto ze spadkobierców ustawowych spełnia warunki, aby je odziedziczyć.
Oprócz ustaleń co do gospodarstwa rolnego sąd nie bada, jakie inne składniki wchodzą w skład masy spadkowej, nawet czy spadek nie obejmuje wyłącznie długów. W wielu orzeczeniach Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że nawet brak majątku spadkowego nie stoi na przeszkodzie, aby sąd orzekł o nabyciu spadku.
Okoliczności musi ustalić sąd
Podczas toczącego się postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada, kto jest spadkobiercą ustawowym lub testamentowym.
PRZYKŁAD: DZIECKO POZAMAŁŻEŃSKIE SPADKOBIERCĄ
Dzieci pozamałżeńskie zmarłego spadkodawcy dziedziczą po nim z mocy ustawy na takich samych zasadach jak dzieci urodzone w związku małżeńskim. Gdyby jednak w toku postępowania o stwierdzenie spadku okazało się, że spadkodawca pozostawił dzieci pozamałżeńskie, ale jego ojcostwo nie zostało jeszcze ustalone, wówczas sąd musi wyjaśnić tę okoliczność. Powinien też udzielić zainteresowanym odpowiednich wskazówek i odroczyć rozprawę dla umożliwienia im podjęcia czynności w celu wskazania uprawnień spadkowych.
W razie dziedziczenia testamentowego sąd musi dokonać następujących czynności proceduralnych: stwierdzić, czy spadkodawca pozostawił testament, otworzyć testament, ogłosić go, a w razie wysuwania zarzutów co do ważności i skuteczności testamentu - zbadać je. W razie ustalenia kręgu spadkobierców, którzy będą dziedziczyli na podstawie testamentu, sąd powinien również zbadać okoliczności, które wyłączałyby lub ograniczałyby ich zdolność spadkobrania. Chodzi tu przede wszystkim o zarzut niegodności dziedziczenia spadkobiercy. Taki zarzut może złożyć każdy, kto ma w tym interes. Musi z nim wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności. Nie może tego jednak zrobić później niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku.
PRZYKŁAD: SPADKOBIERCA NIEGODNY DZIEDZICZENIA
W toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku przeciwko jednemu spadkobiercy pozostali spadkobiercy wysunęli zarzut niegodności dziedziczenia. Zarzucali mu, że groźbą i podstępem nakłonił spadkodawcę do sporządzenia testamentu. Wtedy sąd ma prawo zawiesić postępowanie spadkowe do czasu zakończenia sprawy o niegodność dziedziczenia. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy, orzekając w składzie siedmiu sędziów w uzasadnieniu do uchwały z 26 lutego 1968 r. w sprawie sygn. akt III CZP 101/67, opublikowanej w OSNCP z 1968 r. nr 12, poz. 203.
Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia na takich samych zasadach, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Gdyby jednak spadkodawca przebaczył spadkobiercy, to nie może on zostać uznany za niegodnego dziedziczenia.
Kiedy dochodzi do działu spadku
Postępowanie o dział spadku sąd wszczyna na wniosek spadkobiercy, nabywcy części spadku lub udziału, spadkobiercy wymienionych tutaj osób lub prokuratora.
Wniosek powinien zawierać żądanie dokonania działu obejmującego majątek wymieniony w spisie inwentarza lub wskazany jako przedmiot działu. Natomiast wnioskodawca nie musi wskazać, w jaki sposób ma zostać ten dział przeprowadzony. Powinien jednak we wniosku zamieścić dane dotyczące stwierdzenia nabycia spadku, spisu inwentarza i testamentu. Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, wówczas wnioskodawca powinien przedstawić dowody, które stwierdzają, że stanowiła ona własność spadkodawcy. We wniosku o dział spadku należy też oznaczyć kwotę pieniężną wartości przedmiotu sprawy.
Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o dział spadku jest sąd spadku, czyli ten, przed którym toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wzór wniosku o stwierdzenie nabycia spadku
Ważne!
Wnioskodawca powinien wykazać, jaki ma interes prawny w tym, że domaga się stwierdzenia nabycia spadku, chyba że ten interes jest oczywisty
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
malgorzata.piasecka@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 669-689 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
• Art. 922-930 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).