Kwota bazowa ma istotny wpływ na wysokość emerytury obliczanej na starych zasadach. ZUS oblicza ją, sumując trzy składniki:
• część socjalną, tj. 24 proc. kwoty bazowej,
• część należną za okresy składkowe - po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych,
• część należną za okresy nieskładkowe - po 0,7 proc. postawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych.
Podstawę wymiaru emerytury stanowi iloczyn wskaźnika wysokości tej podstawy (tj. wypadkowej zarobków osoby ubezpieczonej oraz przeciętnych wynagrodzeń z lat kalendarzowych wskazanych do jej ustalenia) oraz aktualnie obowiązującej kwoty bazowej.
Obliczając zatem starą emeryturę, kwota bazowa, po pierwsze, służy do wyliczenia jej części socjalnej, a po drugie, w decydujący sposób wpływa na ustalenie podstawy jej wymiaru.
Wysokość kwoty bazowej
Kwota bazowa ustalana jest co roku. Obowiązuje od 1 marca danego roku do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Wynosi 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej, pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, w poprzednim roku kalendarzowym.
W okresie od 1 marca 2008 do 28 lutego 2009 r. kwota bazowa wynosi 2275,37 zł, a od 1 marca 2009 r. zostanie podwyższona do 2578,26 zł. Oznacza to wzrost o 302,89 zł.
Nowa kwota bazowa będzie miała zastosowanie przede wszystkim do obliczania nowo przyznawanych świadczeń na starych zasadach.
Przypomnieć trzeba, że na starych zasadach emerytura jest obliczana dla:
• urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., którzy dotychczas nie spełnili warunków wymaganych do jej przyznania albo nie zgłosili jeszcze wniosku o to świadczenie,
• urodzonych po 1948 roku, a przed 1969 rokiem, jeśli warunki wymagane do przyznania wcześniejszej emerytury spełnili do końca 2008 r., gdy wniosek o nią złożą przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego,
• górników (bez względu na datę urodzenia), którzy przejdą na emeryturę górniczą na podstawie art. 50a lub 50e ustawy emerytalnej.
ZUS obliczy emeryturę z uwzględnieniem nowej kwoty bazowej, jeśli wniosek o przyznanie świadczenia zostanie złożony po 28 lutego 2008 r. Kwota bazowa obowiązująca od 1 marca 2008 r. zostanie również uwzględniona wtedy, gdy osoba zainteresowana zgłosi wniosek o emeryturę w lutym, ale prawo do tego świadczenia powstanie w marcu.
Przeliczenie świadczenia
Kwota bazowa obowiązująca od 1 marca 2009 r. będzie również stosowana do przeliczenia przyznanej już wcześniej emerytury. Chodzi o ponowne ustalenie podstawy wymiaru świadczenia (w myśl art. 110 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Możliwość dokonania takiego przeliczenia dotyczy osób, które spełniają łącznie następujące warunki:
• wskazują do ponownego ustalenia emerytury zarobki przypadające w całości lub w części po przyznaniu tego świadczenia,
• wnioskują o obliczenie podstawy wymiaru emerytury z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego 20-lecia przypadającego przed rokiem złożenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia lub też z 20 dowolnych lat z całego okresu ubezpieczenia sprzed roku złożenia tego wniosku,
• legitymują się wyższym wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru z nowo wskazanego okresu w stosunku do wskaźnika obliczonego poprzednio.
PRZYKŁAD: PRZELICZENIE PO PODJĘCIU ZATRUDNIENIA
Marek D. przeszedł na emeryturę w 2006 roku. ZUS ustalił podstawę wymiaru świadczenia z uwzględnieniem zarobków z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych (z okresu od 1996 do 2005 roku). Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wyniósł 108,44 proc. Kilka miesięcy po przyznaniu emerytury Marek D. podjął zatrudnienie w ramach stosunku pracy, które jest kontynuowane do dziś. Osiąga z tego tytułu dość wysokie przychody powodujące zmniejszenie wypłacanej przez ZUS emerytury. Otrzymywane obecnie wynagrodzenia są wyższe od wskazanych poprzednio do ustalenia podstawy wymiaru emerytury. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia obliczony z ich uwzględnieniem byłby wyższy od poprzednio obliczonego. Jeśli Marek D. zgłosi po 28 lutego 2009 r. wniosek o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem nowych zarobków (wskazując dziesięć innych kolejnych lat wybranych z ostatniego 20-lecia przed rokiem złożenia wniosku o przeliczenie albo 20 lat dowolnie wybranych przypadających przed rokiem złożenia wniosku o przeliczenie), ZUS ponownie ją obliczy. Zastosuje nową kwotę bazową obowiązującą od 1 marca 2009 r.
W pewnych sytuacjach emerytura może zostać przeliczona przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej również wtedy, gdy nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia jest niższy od ostatnio obliczonego. Po pierwsze, jest to możliwe w sytuacji, gdy emeryt, od dnia ustalenia prawa do świadczenia do dnia zgłoszenia wniosku o przeliczenie podstawy jego wymiaru, nie pobrał emerytury (nawet za jeden miesiąc) wskutek zawieszenia prawa do tego świadczenia. Drugi wyjątek dotyczy sytuacji, gdy występujący o przeliczenie wskazuje zarobki osiągnięte w całości po przyznaniu emerytury, a nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wynosi co najmniej 130 proc.
PRZYKŁAD: EMERYTURA OD NOWEJ KWOTY BAZOWEJ
Anna W. przeszła na wcześniejszą emeryturę nauczycielską w 1998 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 140 proc. Po rozwiązaniu stosunku pracy w szkole podjęła zatrudnienie jako tłumacz języka rosyjskiego w prywatnej firmie i wciąż tam pracuje. W marcu 2009 r. Anna W. chce zgłosić wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury. Wskaże do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia z okresu po przyznaniu emerytury - z lat 1999-2008. Z wstępnych wyliczeń wynika, że nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniesie 138,50 proc. Będzie on wprawdzie niższy od wskaźnika obliczonego poprzednio, ale ponieważ będzie wynosił przynajmniej 130 proc., a Anna W. wskaże zarobki osiągnięte w okresie po przyznaniu emerytury, ZUS na nowo obliczy podstawę wymiaru i wysokość świadczenia z zastosowaniem nowej kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2009 r.
Pamiętać trzeba, że przeliczając podstawę wymiaru emerytury z zastosowaniem nowej kwoty bazowej, ZUS uwzględnia tę samą kwotę bazową również do ustalenia części socjalnej przeliczonego świadczenia.
Należy podkreślić, że ZUS przeliczy emeryturę z zastosowaniem nowej kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2009 r. tylko wówczas, gdy wniosek o to przeliczenie zostanie zgłoszony po 28 lutego 2009 r. Wniosek złożony przed tą datą również zostanie uwzględniony, ale ZUS dokona ponownego obliczenia świadczenia z zastosowaniem kwoty bazowej obowiązującej do końca lutego 2009 r.
PRZYKŁAD: WAŻNA DATA ZŁOŻENIA WNIOSKU
Andrzej W. ma prawo do emerytury od marca 2007 r. Podstawa wymiaru świadczenia została ustalona z lat 1997-2006, a wskaźnik wyniósł 104,5 proc. Ponieważ po przyznaniu świadczenia uprawniony wykonywał pracę zarobkową, w lutym 2009 r. zgłosił wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury z uwzględnieniem zarobków z lat 1999-2008. Nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 106,50 proc. Ponieważ wniosek o przeliczenie został zgłoszony w lutym, ZUS przeliczy podstawę wymiaru świadczenia, uwzględniając kwotę bazową w wysokości 2275,37 zł. Gdyby złożył wniosek w marcu, emerytura byłaby przeliczona od nowej, znacznie wyższej kwoty bazowej.
Emerytura po emeryturze
Obowiązujące przepisy przewidują możliwość przyznania emerytury osobie, która ma już ustalone prawo do tego rodzaju świadczenia na innej podstawie prawnej. Tak więc osoba uprawniona do wcześniejszej emerytury może zgłosić wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn) albo o inną wcześniejszą emeryturę, do której spełni warunki.
W przypadku gdy ZUS ustala prawo do emerytury po emeryturze, nie ma możliwości obliczenia na nowo podstawy wymiaru wnioskowanego świadczenia (podstawa ta może być jedynie następnie przeliczona na ogólnych zasadach). W związku z tym do ustalenia wysokości nowego świadczenia przyjmowana jest wówczas odpowiednio zwaloryzowana podstawa wymiaru poprzedniej emerytury. Jeśli jednak świadczeniobiorca po przyznaniu ostatniego świadczenia podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym co najmniej przez okres 30 miesięcy, tzw. część socjalna może być ustalona od kwoty bazowej obowiązującej w dacie przyznania wnioskowanej obecnie emerytury.
Przy ustalaniu 30-miesięcznego okresu podlegania ubezpieczeniu ZUS uwzględnia także okresy podlegania dobrowolnym ubezpieczeniom oraz okresy pobierania świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa, a także wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy.
PRZYKŁAD: PRZELICZENIE CZĘŚCI SOCJALNEJ EMERYTURY
Maria D. jest uprawniona do wcześniejszej emerytury pracowniczej od 2005 roku. Ponownie podjęła zatrudnienie od 1 stycznia 2006 r. Umowa o pracę została rozwiązana 31 grudnia 2008 r. W listopadzie 2008 r. Maria D. ukończyła 60 lat. W związku ze zmianą kwoty bazowej od marca 2009 r. zamierza zgłosić wniosek o przyznanie emerytury przysługującej z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Jeśli wniosek ten złoży po 28 lutego 2009 r., ZUS, przyznając emeryturę na podstawie innego przepisu, obliczy część socjalną nowego świadczenia z zastosowaniem kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2009 r.
Ubezpieczenie przez 30 miesięcy
Należy podkreślić, że możliwość obliczenia od nowej kwoty bazowej części socjalnej emerytury przyznawanej osobie uprawnionej już do innej emerytury ma zastosowanie tylko wtedy, gdy co najmniej 30-miesięczny okres podlegania ubezpieczeniu przypada w całości po przyznaniu emerytury bezpośrednio poprzedzającej przyznawane obecnie świadczenie.
Może się bowiem zdarzyć, że wnioskodawca był najpierw uprawniony do wcześniejszej emerytury i po jej przyznaniu pracował przez 30 miesięcy, po czym ZUS przyznał mu wcześniejszą emeryturę na podstawie innego przepisu. Jeśli obecnie wnioskuje o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym, 30-letni okres podlegania ubezpieczeniom, który miał miejsce przed przyznaniem poprzedniej emerytury, nie zostanie uwzględniony w celu ustalenia części socjalnej nowego świadczenia od aktualnie obowiązującej kwoty bazowej.
Ważne!
Wniosek o przeliczenie emerytury warto złożyć najwcześniej w marcu. Gdy wpłynie do ZUS w lutym, świadczenie nie zostanie obliczone od nowej, wyższej kwoty bazowej
MAREK OPOLSKI
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 19, 19a, 53, 110 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).