Zastaw rejestrowy zabezpiecza wierzytelność pieniężną wyrażoną w złotych lub w walucie obcej. Może zabezpieczyć nawet dwie lub więcej wierzytelności, jakie wynikają z umów przysługujących jednemu wierzycielowi. Określa je umowa zastawnicza. Zabezpieczy on również odsetki, roszczenia uboczne, wskazane przez strony w umowie zastawniczej oraz koszty zaspokojenia zastawnika, które mieszczą się w sumie wymienionej we wpisie zastawu. Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym podlega zaspokajaniu z przedmiotu tego zastawu. Ma przy tym pierwszeństwo przed innymi wierzytelnościami.
Zasady zabezpieczania roszczeń zastawem rejestrowym zmieniają się wraz z wejściem w życie przepisów ustawy z 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. nr 180, poz. 1113). Znowelizowały one ustawę z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. nr 149, poz. 703 ze zm.).
Wprowadzone zmiany uprościły postępowanie rejestrowe. W tym celu ograniczyły sądowe badanie wniosków o wpis zastawu do rejestru zastawów. Zostały też zmienione ograniczenia podmiotowe po stronie wierzycieli. Od 11 stycznia 2009 r. zastaw rejestrowy może ustanowić nawet osoba fizyczna, ponieważ znowelizowane przepisy usunęły dotychczasową zamkniętą listę wierzycieli, którzy mają prawo zaspokoić swoje wierzytelności zastawem rejestrowym. Uproszczono zasady określania zabezpieczonej wierzytelności oraz przedmiotu zastawów.
Umowa i wpis
Aby został ustanowiony zastaw rejestrowy, należy zawrzeć na piśmie umowę zastawniczą, a następnie dokonać wpisu do rejestru zastawów. Umowę zawiera wierzyciel, nazywany zastawnikiem, z osobą uprawnioną do rozporządzenia przedmiotu zastawu, czyli z zastawcą. Gdyby zaś zastaw rejestrowy miał zabezpieczać wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii, to wówczas zamiast umowy zastawniczej między zastawcą a zastawnikiem zawierana będzie umowa zastawnicza między zastawcą a administratorem zastawu.
Zastaw jest ustanowiony dopiero z chwilą wpisu do rejestru zastawów, a umowa zastawnicza zostaje złożona do akt w sądzie rejestrowym. Do rejestru będzie wpisana najwyższa suma zabezpieczenia. Dzięki temu również inni wierzyciele uzyskają informację o rzeczywistym zadłużeniu zastawcy.
Od 11 stycznia 2009 r. strony nie są ograniczone żadnym terminem na złożenie wniosku o rejestrację zastawu. Nie obowiązuje także jednomiesięczny termin na dopełnienie tych formalności. Teraz nawet jednodniowe opóźnienie powoduje odmowę wpisu.
Administrator zastawu
W pewnych przypadkach wierzyciele muszą ustanowić administratora zastawu. Znowelizowane przepisy przewidują inną procedurę ustanawiania takiego administratora. Zostanie nim jeden z wierzycieli wskazany w umowie zawartej z pozostałymi wierzycielami albo w układzie. Będzie on upoważniony do zabezpieczenia zastawem rejestrowym wierzytelności, które przysługują pozostałym wierzycielom, i do wykonywania we własnym imieniu, ale na ich rachunek praw i obowiązków zastawnika wynikających z umowy zastawniczej oraz przepisów prawa.
Administratora zastawu ustanawiać się będzie w razie zabezpieczenia wierzytelności, która przysługuje dwóm lub więcej wierzycielom bądź dwóch lub więcej wierzytelności, wynikających z umów, a także wierzytelności objętej układem w postępowaniu upadłościowym lub naprawczym. Oprócz tego administrator zastawu może zostać ustanowiony również w razie przeniesienia części wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym na inną osobę.
Natomiast zastaw rejestrowy, który będzie zabezpieczał wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii, można ustanowić na rzecz wszystkich wierzycieli bez imiennego ich wskazania. W takim przypadku należało będzie jednak ustanowić administratora zastawu na podstawie umowy między emitentem a administratorem zastawu. Nie będzie on jednak musiał być wierzycielem z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii.
Forma umowy
Umowę o ustanowienie zastawu należy pod rygorem nieważności zawrzeć na piśmie. Jeśli zostanie zawarta w formie ustnej nie będzie ważna.
Przedmiot zastawu rejestrowego
Znowelizowane przepisy zmieniły katalog rzeczy ruchomych, które nie mogą być przedmiotem zastawu rejestrowego. Od 11 stycznia 2009 r. przedmiotem takiego zastawu mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe. Nie wolno go będzie jednak ustanowić na statkach morskich i statkach w budowie, na których można ustanowić hipotekę morską, a także na wierzytelnościach, na których już została ustanowiona hipoteka. Zastaw rejestrowy nie może też zostać ustanowiony na prawach mogących być przedmiotem hipoteki.
Natomiast nowela nie zmieniła katalogu rzeczy, które można obciążyć takim zastawem. Są to:
• rzeczy oznaczone co do tożsamości
• rzeczy oznaczone co do gatunku, pod warunkiem że w umowie zastawniczej zostanie określona ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku
• zbiór rzeczy ruchomych lub praw, które stanowią całość gospodarczą (nawet gdyby skład zbioru był zmienny)
• wierzytelności
• prawa na dobrach niematerialnych
• prawa z papierów wartościowych
• prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych
Zastaw rejestrowy będzie mógł zostać ustanowiony także wówczas, gdy zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Jednak obciążenie stanie się skuteczne dopiero z chwilą nabycia go przez zastawcę.
Zastaw rejestrowy wygaśnie
Zastaw rejestrowy może wygasnąć. Nastąpi to wówczas, gdyby rzecz ruchoma obciążona nim stała się częścią składową nieruchomości. Są też rzeczy ruchome obciążone zastawem rejestrowym, które wchodzą w skład zbiorów takich rzeczy ruchomych. Gdyby taka rzecz stała się częścią nieruchomości, to wówczas zastaw wygaśnie tylko w stosunku do niej. Jednak w takich przypadkach zastawnik będzie mógł domagać się, aby właściciel nieruchomości ustanowił na niej hipotekę do wysokości wartości rzeczy przyłączonej. Będzie mógł wystąpić również z wnioskiem do sądu prowadzącego księgę wieczystą dla tej nieruchomości o wpisanie ostrzeżenia o wytoczonym powództwie o ustanowienie hipoteki.
Na takich samych zasadach wygaśnie zastaw rejestrowy w stosunku do obciążonych nim składników statku w budowie po wpisaniu tego statku do rejestru okrętowego.
Zastaw wygaśnie również wówczas, gdyby wygasła wierzytelność nim zabezpieczona. Umowa zastawnicza może jednak stanowić, że mimo wygaśnięcia wierzytelności zastaw jednak nie wygaśnie. Powinna jednak wówczas określić co najmniej:
• stosunek prawny, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność
• termin, w którym powinien powstać nowy stosunek prawny (nie może on być jednak dłuższy niż sześć miesięcy od dnia wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem)
• najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności. Kwota ta nie może być wyższa od ujawnionej w rejestrze.
Może się zdarzyć, że jednak nie powstanie stosunek prawny, z którego mogłaby wynikać nowa wierzytelność zabezpieczona zastawem. Wtedy zastaw wygaśnie, a zastawnik musi dokonać czynności niezbędnych do złożenia wniosku o wykreślenie go z rejestru zastawów.
Wniosek o wykreślenie może złożyć zastawca lub zastawnik. Gdy składa go zastawca, to musi przy tym dołączyć pisemne oświadczenie zastawnika o wyrażeniu zgody na wykreślenie zastawu.
Z urzędu sąd wykreśla zastaw po upływie 20 lat od chwili wpisu. Strony jednak mogą postanowić o utrzymaniu go na czas dalszy, ale nie na dłużej niż 10 lat.
Zmiana umowy zastawniczej musi wówczas zostać złożona do rejestru zastawów.
Decyduje data wpisu
W razie dokonania zabezpieczenia zastawem rejestrowym przez kilku wierzycieli data dokonania wpisu do rejestru decyduje o tym, który z nich ma pierwszeństwo w zaspokojeniu roszczenia.
Zmiana przedmiotu zastawu
Nowela reguluje również procedurę zmiany przedmiotu zastawu. Zastaw wówczas obejmie rzeczy, prawa lub składniki zbioru rzeczy bądź praw, które wejdą w miejsce pierwotnego przedmiotu zastawu jako surogat. Zasada ta nie będzie jednak obowiązywała, gdyby umowa zastawnicza stanowiła inaczej, albo zmiana przedmiotu zastawu spowodowała pokrzywdzenie wierzycieli.
Natomiast w razie zmiany przedmiotu zastawu rejestrowego na wniosek zastawcy lub zastawnika należy go ujawnić w rejestrze zastawów.
Z kolei w razie utraty, zniszczenia, uszkodzenia albo obciążenia wartości przedmiotu zastawu rejestrowego zastaw obejmował będzie również roszczenia o odszkodowanie przysługujące zastawcy. Umowa zastawu może jednak te kwestie uregulować inaczej.
W umowie zastawniczej może zostać ujęte zastrzeżenie, że zastawca zobowiązuje się nie zbywać i nie obciążać przedmiotu zastawu, zanim ona nie wygaśnie. Gdyby jednak w takim przypadku doszło do zbycia lub obciążenia, to wówczas zastawnik będzie mógł domagać się natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności, która była w ten sposób zabezpieczona.
Przedmiot zastawu może zostać przeniesiony, ale tylko razem z przeniesieniem wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem. Nabywca powinien zostać wpisany do rejestru zastawów. Dopiero od daty wpisu przeniesienie przedmiotu zastawu będzie skuteczne. Gdyby zastaw przysługiwał administratorowi zastawu, to wówczas przeniesienie stanie się skuteczne od chwili wpisu do rejestru nowego zastawnika upoważnionego do pełnienia funkcji administratora.
Zastawnik odzyskuje pieniądze
Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym jest uprzywilejowana wówczas, gdy dojdzie do zaspokojenia roszczeń. Oznacza to, że przysługuje jej pierwszeństwo przed innymi wierzytelnościami, gdy dochodzi do zaspokojenia z przedmiotu tego zastawu. Natomiast od chwili zajęcia przedmiotu obciążonego zastawem przez komornika lub inny organ egzekucyjny, zastawnik nie będzie mógł podjąć czynności, które prowadziłyby do zaspokojenia roszczeń.
Aby zaspokoić swoje roszczenia w pewnych przypadkach zastawnik musi przejąć na własność przedmiot zastawu, gdy umowa zastawnicza przewiduje takie możliwości.
Będzie to miało miejsce np. gdy:
• zastaw rejestrowy zostanie ustanowiony na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych
• przedmiotem zastawu będą rzeczy, które występują w powszechnym obrocie towarowym
• przedmiotem zastawu będą rzeczy, wierzytelności, prawa lub zbiory rzeczy lub praw, które stanowią całość gospodarczą, wówczas gdy strony w umowie zastawniczej ściśle oznaczyły wartość przedmiotu zastawu albo określiły sposób ustalenia jego wartości dla zaspokojenia zastawnika
• przedmiotem zastawu rejestrowego jest wierzytelność z rachunku bankowego.
Zanim jednak zastawnik podejmie czynności, które doprowadzą do tego, że odzyska swoje pieniądze z przedmiotu zastawu, na przykład spieniężając go, to wówczas powinien powiadomić o tym zastawcę. Będzie on miał siedem dni na to, aby uregulować wierzytelność i uniknąć zaspokojenia się przez zastawnika, zaspokojenia się z przedmiotu zastawu.
Zastawca może jednak uznać, że roszczenie nie istnieje, więc on nie będzie regulował go. Wtedy w ciągu siedmiu dni musi wnieść do sądu pozew i podnieść w nim tę okoliczność, że wierzytelność nie istnieje, albo nie jest wymagalna w całości bądź częściowo.
Gdyby jednak powództwo wniósł po upływie tych siedmiu dni, to wówczas zabezpieczenie roszczenia nie jest dopuszczalne.
Na innych zasadach dojdzie do zabezpieczenia roszczenia wówczas, gdy przedmiotem zastawu rejestrowego będzie zbiór rzeczy ruchomych albo praw, które stanowią całość gospodarczą.
Gdyby w takim przypadku zabezpieczona zastawem wierzytelność stała się wymagalna, to wówczas zastawnik będzie mógł po 11 stycznia 2009 r. w pisemnym zawiadomieniu żądać od zastawcy, aby roszczenie zostało zabezpieczone przez przeprowadzenie spisu z natury składników majątkowych przedmiotu zastawu rejestrowego w taki sposób, w jaki określiły to strony. Natomiast od chwili otrzymania pisemnego zawiadomienia o tym, że zastawnik zamierza podjąć działania w celu zabezpieczenia roszczeń, zastawca bez jego zgody nie będzie mógł rozporządzać przedmiotem zastawu ani jego składnikami majątkowymi.
Procedura wykreślenia zastawu z rejestru
Zastaw, który wygaśnie, powinien zostać wykreślony z rejestru. Natomiast gdyby nie wygasł wcześniej, lecz mimo to został wykreślony z rejestru, to wygaśnie.
Zastaw może zostać również wykreślony z rejestru na wniosek m.in.: zastawnika, zastawcy, osoby, która nabyła przedmiot obciążony zastawem, składając wniosek o wykreślenie nabywca może dołączyć do niego:
• oświadczenie zastawnika, że wyraża zgodę na wykreślenie, zaświadczenie komornika o nabyciu przedmiotu zastawu z postępowania egzekucyjnego, zaświadczenie sędziego komisarza o nabyciu przedmiotu zastawu itd.
Wpis do rejestru zastawów
Rejestr zastawów prowadzą sądy gospodarcze. Wpis zastawu do rejestru następuje na wniosek zastawnika lub zastawcy. Natomiast tylko w wyjątkowych przypadkach sąd może zastaw wpisać z urzędu. Aby wpisać zastaw do rejestru, zastawca lub zastawnik powinni do wniosku złożonego na urzędowym formularzu dołączyć następujące dokumenty: umowę zastawniczą albo umowę, z której wynika, że przedmiot obciążony zastawem został nabyty razem z zastawem rejestrowym. Zamiast tych dokumentów można dołączyć umowę nabycia udziału we współwłasności przedmiotu zastawu, albo nabycia wierzytelności, która została zabezpieczona tym zastawem. Możliwe jest też dołączenie umowy potwierdzającej nabycie tylko części tej wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym. Do wniosku można będzie również dołączyć inne dokumenty stanowiące podstawę tego wpisu.
Wniosek o wpis do rejestru zastawów może zostać złożony również drogą elektroniczną. Wtedy należy go opatrzyć bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Sąd będzie przechowywał w aktach zarówno wydruk wniosków złożonych drogą elektroniczną, jak i załączniki dokumentów wraz ze wskazaniem osób, które je podpisały.
Wniosek o wpis należy opłacić, ponieważ nieopłacony zostanie stronie zwrócony.
Urzędowe formularze, na których składane są wnioski o wpis sądy udostępniają w swoich siedzibach. Są one również dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Co określa umowa o ustanowienie zastawu
Umowa zastawnicza określa:
• datę zawarcia umowy
• imię, nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, gdyby nie był on zastawcą
• przedmiot zastawu
• wierzytelność zabezpieczoną zastawem
Sąd rozpozna sprawę o wpis do rejestru
Na posiedzeniu niejawnym sąd rozpoznaje sprawy o wpis do rejestru zastawów. Wpis polega na wprowadzeniu do tego rejestru danych, które są zawarte w postanowieniu sądu. Należy to zrobić niezwłocznie po wydaniu postanowienia. Wpis obejmuje: datę złożenia wniosku o wpis, dane zastawcy, zastawnika i dłużnika, oznaczenie przedmiotu zastawu, a gdyby umowa zastawnicza to przewidywała, to nawet sposób jego oznakowania. Oprócz tego oznacza się też najwyższą sumę zabezpieczenia oraz walutę, w której została wyrażona.
Natomiast dane zastawcy, zastawnika i dłużnika obejmują ich imiona, nazwiska (nazwę), właściwy powszechny numer identyfikacyjny, miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres. Gdyby zaś mieli siedzibę za granicą, to należy wpisać adres do doręczeń w Polsce.
Sąd dokonuje wpisu wówczas, gdy umowa zastawnicza jest zgodna z prawem.
Sąd postanawia też o wykreśleniu wpisu zastawu rejestrowego. Natomiast wykreślenie następuje dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia. Wymogu tego nie trzeba jednak przestrzegać wówczas, gdy wniosek o wykreślenie złożył zastawnik.
Postanowienie o wpisie sąd doręcza na adres siedziby lub zamieszkania, albo na adres dla doręczeń wskazany w rejestrze. Dlatego o każdej zmianie adresu należy zawiadomić sąd. W razie braku takiego powiadomienia uważa się za skuteczne doręczenie na adres zamieszkania albo siedziby, bądź adres dla doręczeń, nawet jeśli nie są już aktualne.
Centralna informacja o zastawach rejestrowych
Centralna informacja o zastawach rejestrowych ma za zadanie tworzenie i eksploatację połączeń rejestru zastawów w systemie informatycznym. Prowadzi też zbiór informacji z rejestru zastawów oraz udziela informacji, wydaje odpisy i zaświadczenia z rejestru zastawów. Odpisy i zaświadczenia w formie papierowej mają moc dokumentów wydawanych przez sąd. Będzie mogło też wydawać odpisy i zaświadczenia z rejestru drogą elektroniczną.
Ułatwiona egzekucja długów
Ustanowienie zastawu rejestrowego ułatwi wierzycielowi w przyszłości dochodzenie zadłużenia, wówczas gdy dłużnik w terminie nie płaci. Wierzyciel będzie mógł wówczas zaspokoić się nie tylko prowadząc postępowanie egzekucyjne. Może wybrać inny sposób i na przykład przejąć na własność przedmiot zastawu, sprzedać przedmiot zastawu w drodze przetargu publicznego przeprowadzonego przez notariusza lub komornika na podstawie uproszczonej procedury, a nawet zaspokoić się z dochodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo zastawnika, w którego skład wchodzi przedmiot zastawu lub z czynszu wydzierżawionego za wniosek zastawnika przedsiębiorstwa zastawcy.
Bez względu na to, kto w przyszłości zostanie właścicielem rzeczy obciążonej takim zastawem, wierzyciel może domagać się zaspokojenia z niej. Skutecznie przeprowadzi więc egzekucję nawet wówczas, gdy właścicielem rzeczy nie będzie już dłużnik, który zaciągnął u niego zobowiązanie. Przysługiwać mu nawet będzie pierwszeństwo przed osobistymi wierzycielami nowego właściciela rzeczy.
Takich uprawnień jednak wierzyciel nie będzie miał, wówczas gdy rzecz obciążona zastawem rejestrowym zostanie sprzedana w wyniku egzekucji, ponieważ nowy właściciel nabywa wówczas rzecz bez żadnych obciążeń. Komornik musi jednak poinformować wierzyciela o egzekucji z rzeczy, na której został ustanowiony zastaw.
Zdarza się też, że wprawdzie rzecz obciążona zastawem rejestrowym zostanie zajęta w drodze egzekucji, a wierzytelność zastawnika nie jest jeszcze w całości wymagana. Wtedy wierzyciel może wystąpić do sądu z tzw. pozwem przeciwegzekucyjnym i domagać się wyłączenia tej rzeczy spod prowadzonej egzekucji. Natomiast wówczas, gdyby roszczenie zastawnika stało się już wymagalne, to nie będzie mógł wprawdzie domagać się, aby rzecz została wyłączona spod egzekucji, ale zostanie z niej zaspokojony przed innymi wierzycielami, którzy prowadzą egzekucję przeciwko temu samemu dłużnikowi.
Komornik, prowadzący egzekucję o świadczenie, którego wartość przekracza 20 tysięcy złotych, powinien zawsze zwrócić się do Centralnej Informacji o Zastawach Rejestrowych o informację, czy konkretny dłużnik jest zastawcą zastawy rejestrowego oraz kto jest wierzycielem. Jeżeli dowie się, że takie obciążenie istnieje, to ma obowiązek zawiadomić wierzyciela o tym, że wszczął egzekucję.
Dodatkowe wymogi ciążą na komorniku, wówczas gdy egzekucja została skierowana do pojazdu mechanicznego, a dłużnik nie wydał mu dowodu rejestracyjnego. Wtedy komornik zwraca się do Centralnej Informacji o Zastawach Rejestrowych.
Gdyby zaś komornik chciał sprzedać ruchomości obciążone zastawem rejestrowym, to wówczas musi o tym wcześniej zawiadomić zastawników, a w dodatku nie może przeprowadzić transakcji wcześniej niż po upływie siedmiu dni od takiego zawiadomienia.
Słownik
• umowa zastawnicza - umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego, musi być zawarta na piśmie
• zastawca - osoba uprawniona do rozporządzenia przedmiotem zastawu
• zastawnik - wierzyciel. który zawiera umowę zastawniczą
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
malgorzata.piasecka@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. nr 180, poz. 1113).