O dopełnieniu obowiązków wobec organów podatkowych przy przeprowadzaniu różnych czynności prawnych, np. przy podpisywaniu umowy sprzedaży, przekazywaniu lub otrzymywaniu darowizny, dziedziczeniu spadku, wie każdy podatnik. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę z tego, że w zapłacie podatku czasem płatnik może wyręczyć podatnika. Notariusz jako płatnik pobierze podatek od czynności cywilnoprawnych oraz podatek od spadków i darowizn.
Notariusz płatnikiem
Notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej PCC) dokonywanych w formie aktu notarialnego, a także od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie.
Płatnicy są zobowiązani uzależnić dokonanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku. Przy spadkach i darowiznach zgodnie z generalną zasadą notariusz pobierze podatek z chwilą podpisania aktu notarialnego.
PRZYKŁAD: SPRZEDAŻ NIERUCHOMOŚCI
Podatnik od 1979 roku mieszka w lokalu, który przekształcił w 1983 roku w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Podatnik jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej zamierza sprzedać ten lokal osobie trzeciej. Kto będzie zobowiązany do uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych?
Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają wyłącznie czynności cywilnoprawne wymienione w art. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, w tym umowa sprzedaży. Jednakże czynności cywilnoprawne zawarte w katalogu zamkniętym określonym w art. 1 wymienionej ustawy podlegają omawianemu podatkowi, jeśli spełniają przesłanki zawarte w art. 1 ust. 4 cytowanej ustawy. Przy umowie sprzedaży stawka podatku wynosi 2 proc.
Ponieważ przedmiotem zdarzenia ma być sprzedaż nieruchomości mieszkalnej, dla ważności tej czynności wymagana jest forma aktu notarialnego. W związku z tym notariusz przy sporządzaniu aktu, jako płatnik podatku od czynności cywilnoprawnych, obliczy i pobierze należny podatek od kupującego w chwili zawarcia takiej umowy.
Zatem czynność sprzedaży lokalu będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2 proc. Jednak z uwagi na fakt, że podatnik - w chwili zawierania umowy sprzedaży lokalu - będzie stroną sprzedającą, nie będzie na nim ciążył obowiązek zapłaty omawianego podatku, który obliczy i pobierze od kupującego notariusz.
Płatnicy zarówno podatku od czynności cywilnoprawnych, jak i podatku od spadków i darowizn są zobowiązani:
• prowadzić rejestr podatku;
• wpłacić pobrany PCC na rachunek organu podatkowego właściwego ze względu na siedzibę płatnika w terminie do siódmego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek, a także przekazać w tym terminie deklarację o wysokości pobranego i wpłaconego podatku przez płatnika według ustalonego wzoru wraz z informacją o kwocie podatku należnego poszczególnym gminom;
• wpłacić pobrany podatek od spadków i darowizn na rachunek urzędu skarbowego, którym kieruje naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na siedzibę płatnika, w terminie do siódmego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek, a także przekazać w tym terminie deklarację o wysokości pobranego i wpłaconego przez płatnika podatku, według ustalonego wzoru, wraz z informacją o kwocie podatku należnego poszczególnym gminom;
• przy PCC przekazywać organowi podatkowemu właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisy sporządzanych aktów notarialnych dotyczących czynności cywilnoprawnych stanowiących przedmiot opodatkowania;
• przy spadkach i darowiznach przekazywać naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisy sporządzanych aktów notarialnych dotyczących czynności, z tytułu których są płatnikami podatku.
Obowiązki do wypełnienia
Płatnicy muszą przechowywać dokumenty związane z poborem podatków do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania płatnika.
W razie likwidacji lub rozwiązania osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej podmiot dokonujący likwidacji lub rozwiązania zawiadamia pisemnie właściwy organ podatkowy, nie później niż w ostatnim dniu istnienia osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, o miejscu przechowywania dokumentów związanych z poborem.
PRZYKŁAD: CZYNNOŚCI NOTARIALNE
W 2006 roku w kancelarii notarialnej podatnika została zawarta umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości, w związku z którą zostały przyjęte na przechowanie pieniądze. Następnie po upływie miesiąca, zgodnie z postanowieniami protokołu przyjęcia na przechowanie, zostały wydane za pokwitowaniem osobie wskazanej w protokole. Czy przyjęcie przez notariusza na przechowanie pieniędzy w związku z dokonaną inną czynnością notarialną jest umową depozytu nieprawidłowego i podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych?
Zgodnie z prawem o notariacie, notariusz dokonuje następującej czynności - przyjmuje na przechowanie dokumenty, pieniądze i papiery wartościowe. Notariusz w związku z dokonywaną w jego kancelarii czynnością ma prawo przyjąć na przechowanie, w celu wydania ich osobie wskazanej przy złożeniu lub jej następcy prawnemu, papiery wartościowe albo pieniądze w walucie polskiej lub obcej. Dla udokumentowania tych czynności notariusz prowadzi specjalne konto bankowe. Z przyjęcia depozytu notariusz spisuje protokół, w którym wymienia datę przyjęcia, ustala tożsamość osoby składającej, datę mającego nastąpić wydania oraz imię, nazwisko i miejsce zamieszkania osoby odbierającej depozyt. Wydanie depozytu następuje za pokwitowaniem. Przyjęcie przez notariusza na przechowanie pieniędzy w związku z dokonaną inną czynnością notarialną, tj. umową przedwstępną sprzedaży, nie stanowi umowy depozytu nieprawidłowego i tym samym nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.
Po upływie okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego płatnicy są zobowiązani przekazać podatnikom dokumenty związane z poborem podatku; dokumenty podlegają zniszczeniu, jeżeli przekazanie ich podatnikowi jest niemożliwe.
Co ważne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej będące płatnikami są zobowiązane wyznaczyć osoby, do obowiązków których należy obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot, a także zgłosić właściwemu miejscowo organowi podatkowemu imiona, nazwiska i adresy tych osób. Zgłoszenia należy dokonać w terminie wyznaczonym do dokonania pierwszej wpłaty, a w razie zmiany osoby wyznaczonej - w terminie 14 dni od dnia, w którym wyznaczono inną osobę.
Odpowiedzialność notariusza
Płatnik, który nie wykonał obowiązków związanych z poborem i odprowadzeniem należnych podatków, odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony. Płatnik za takie błędy odpowiada całym swoim majątkiem.
Nie można przyjąć, że odpowiedzialność płatnika ma charakter abstrakcyjny i jest oderwana od istnienia samego zobowiązania podatkowego. Płatnik bowiem nie odpowiada za swoje zobowiązanie podatkowe, ale za zobowiązanie podatkowe podatnika, a dokonując wpłaty pobranego podatku, działa niejako w imieniu podatnika - podkreślił WSA w Rzeszowie w wyroku z 19 lutego 2008 r. (sygn. akt I SA/Rz 864/07; niepublikowany).
PRZYKŁAD: KSZTAŁTOWANIE OBOWIĄZKÓW
Notariusz wpłacił podatek przed otrzymaniem decyzji podatkowej o wysokości należnego zobowiązania podatkowego. Zapomniał tę należność uregulować w terminie. Czy notariusz może dowolnie wykonywać nałożone na niego obowiązki podatkowe?
Nie. Odpowiedzialność płatnika jest zbliżona do obowiązku podatkowego w podatkach będących przedmiotem zobowiązań podatkowych powstających w drodze doręczenia decyzji ustalającej zobowiązanie podatkowe. W sytuacji, w której płatnik nie wykona w terminie obowiązków, a następnie przed wydaniem przez organ decyzji o jego odpowiedzialności podatkowej dokona zapłaty podatku na rachunek organu podatkowego, brakuje podstawy do stwierdzenia, że płatnik wykonał obowiązki na niego nałożone. Płatnik dobrowolnie nie może wykonać swoich obowiązków.
Również NSA wyjaśnił w wyroku z 11 września 2007 r. (sygn. akt II FSK 957/06; niepublikowany), że rozważając kwestię odpowiedzialności płatnika za niepobrany podatek należy mieć na uwadze nie tylko wypełnienie przez niego ustawowych obowiązków, lecz także to, czy w dacie zaniechania czynności przez płatnika zobowiązanie podatkowe istniało.
Wynagrodzenie płatnika
Oczywiście notariusz jako płatnik nie dopełni za podatnika obowiązków za darmo. Notariuszowi za dokonanie tych czynności należy się wynagrodzenie.
Płatnikom przysługuje zryczałtowane wynagrodzenie z tytułu terminowego wpłacania podatków pobranych na rzecz budżetu państwa.
W razie stwierdzenia, że płatnik pobrał wynagrodzenie nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, organ podatkowy wydaje decyzję o zwrocie nienależnego wynagrodzenia.
Warto wyjaśnić, że pojęcie nienależnego wynagrodzenia płatnika zostało użyte przez ustawodawcę w stosunkowo wąskim rozumieniu. Jest nim bowiem tylko wynagrodzenie potrącone od kwot podatku pobranego od podatnika nienależnie lub w wysokości wyższej niż należna. Zwrot wynagrodzenia, o którym orzeka organ podatkowy, może dotyczyć tylko tej części wynagrodzenia, która została uzyskana nienależnie, czyli od kwoty podatku pobranego nienależnie lub w wyższej wysokości (od różnicy między podatkiem pobranym a należnym), nie zaś całości wynagrodzenia za czynności poboru podatku - podkreślił NSA w wyroku z 10 grudnia 2003 r. (sygn. akt I SA/Ka 2821/02; publikowany w OSP z 2004 r. nr 7-8, poz. 92).
Stawki wynagrodzenia dla płatników zostały określone w rozporządzeniu ministra finansów w sprawie wynagrodzenia płatników i inkasentów pobierających podatki na rzecz budżetu państwa. Zgodnie z tym rozporządzeniem, płatnikom przysługuje wynagrodzenie z tytułu terminowego wpłacania podatków, wynoszące:
• 0,3 proc. kwoty podatków pobranych przez płatników na rzecz budżetu państwa;
• 0,1 proc. kwoty podatków pobranych przez inkasentów na rzecz budżetu państwa.
Kwota należnego wynagrodzenia jest potrącana z kwoty podatków pobranych przez płatników.
Płatnik, który pobrał podatek nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, jest zobowiązany dokonać zwrotu nienależnego wynagrodzenia na rachunek właściwego urzędu skarbowego wraz z odsetkami za zwłokę.
Ważne!
Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, zobowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu
Ewa Matyszewska
ewa.matyszewska@infor.pl
Podstawa prawna
• Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
• Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.).
• Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 68, poz. 450 z późn. zm.).
• Rozporządzenie ministra finansów z 24 grudnia 2002 r. w sprawie wynagrodzenia płatników i inkasentów pobierających podatki na rzecz budżetu państwa (Dz.U. z 2002 r. nr 240, poz. 2065).