Zmiana ustawy emerytalnej dotyczy zarówno osób, które będą korzystały z emerytur obliczanych na starych, jak i nowych zasadach. Wysokość tych ostatnich uzależniona jest m.in. od kwoty kapitału początkowego, a w 2009 roku możliwe będzie jego przeliczenie, gdy został obliczony z uwzględnieniem okresu pozostawania w stosunku pracy, za który nie można ustalić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.
Zasady obliczania kapitału początkowego
Kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed 1 stycznia 1999 r. sami za siebie opłacali składki na ubezpieczenie społeczne (np. dla prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą) lub za których składki opłacali płatnicy składek (np. dla pracowników). Oblicza się go poprzez pomnożenie hipotetycznej emerytury ustalonej na dzień 1 stycznia 1999 r. przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat, tj. przez 209 miesięcy.
Wyliczając kapitał początkowy, ZUS ustala najpierw wysokość emerytury hipotetycznej, którą ubezpieczony otrzymałby 1 stycznia 1999 r. Oblicza się ją jak starą emeryturę z pewną modyfikacją dotyczącą tzw. części socjalnej. Na emeryturę hipotetyczną składają się suma następujących składników:
• 24 proc. kwoty bazowej z II kwartału 1998 r. (tj. 1220,89 zł) x współczynnik p
• po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
• po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Współczynnik p wskazuje proporcje wieku emerytalnego i stażu ubezpieczeniowego.
Podstawa emerytury hipotetycznej
Podstawa wymiaru emerytury hipotetycznej ustalana jest według zasad obowiązujących przy obliczaniu podstawy wymiaru starej emerytury z pewnymi modyfikacjami. ZUS bierze bowiem pod uwagę zarobki z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych wybranych z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. bądź też z 20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia, ale przypadającego przed dniem 1 stycznia 1999 r. W niektórych przypadkach istnieje też możliwość wskazania wynagrodzeń z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu.
Ponieważ wartość kapitału początkowego ustalana jest na dzień 31 grudnia 1998 r., kwota bazowa stosowana przy obliczaniu podstawy wymiaru i wysokości emerytury hipotetycznej jest jednakowa dla wszystkich i wynosi 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r. tj. 1220,89 zł.
Korzyści z przeliczenia kapitału
Uwzględnienie najniższego (minimalnego) zamiast zerowego wynagrodzenia za określone lata kalendarzowe przyjęte do obliczenia kapitału początkowego będzie oznaczało wzrost jego wartości. Jaki będzie ten wzrost, zależy od tego, według jakiego wariantu ustalona została podstawa wymiaru emerytury hipotetycznej - ile lat z zerowymi zarobkami zostało wcześniej przyjętych do jej ustalenia, a także ile lat składkowych i nieskładkowych zostało uwzględnionych przy ustalaniu wysokości kapitału. Najwięcej zyskają te osoby, które udowodniły długi okres składkowy i nieskładkowy i którym ZUS ustalił podstawę wymiaru z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych, a do jej ustalenia przyjęto kilka lat z zerowymi zarobkami.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wzór na obliczanie kapitału początkowegp
PRZYKŁAD
RÓŻNICA W KAPITALE OBLICZONYM OD ZEROWYCH PRZYCHODÓW ZA 2 LATA I PO PRZELICZENIU W 2009 ROKU
Anna P. 31 grudnia 1998 r. ukończyła 36 lat i 4 miesiące. Na ten dzień udowodniła 14 lat składkowych oraz 3 lata nieskładkowe. Do ubezpieczenia po raz pierwszy przystąpiła w wieku 20 lat. ZUS ustalił jej kapitał początkowy. Współczynnik p wyniósł:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Współczynnik p
Mimo że za lata zatrudnienia 1989-1990 nie udało się Annie P. udowodnić żadnych zarobków, najkorzystniejszym wariantem obliczenia podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej było obliczenie jej z 10 kolejnych lat kalendarzowych przypadających na okres 1986-1995. Za lata 1989-1990 ZUS przyjął wynagrodzenie zerowe. Wynagrodzenie za pozostałe lata wskazano poniżej w tabeli.
Emerytura hipotetyczna stanowi sumę składników:
• 24 proc. x 1220,89 zł (kwota bazowa z II kwartału 1998 r.) = 293,01 zł, 293,01 zł x 60,36 proc. (współczynnik p) = 176,86 zł (część socjalna emerytury hipotetycznej),
• 14 x 1,3 proc. x 950,71 zł = 173,03 zł (część emerytury hipotetycznej należna za okresy składkowe),
• 3 x 0,7 proc. x 950,71 zł = 19,96 zł (część emerytury hipotetycznej należna za okresy nieskładkowe).
Emerytura hipotetyczna wyniosła: 176,86 zł +173,03 zł + 19,96 zł = 369,85 (wartość emerytury hipotetycznej), a wysokość kapitału początkowego 77 298,65 zł = 209 x 369,85 zł.
Anna P. w 2009 r. będzie mogła wystąpić o przeliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem najniższego wynagrodzenia za lata 1989 i 1990. Wyniosło ono w 1989 r. 278 100 zł (od 1 stycznia 17 800 zł, od 1 lipca 22 100 zł, od 1 października 38 000 zł), a w 1990 r. - 2 648 000 zł (od 1 stycznia 120 000 zł, od 1 września 368 000 zł, od 1 października 440 000 zł).
Podstawa wymiaru emerytury hipotetycznej (patrz tabela niżej) wyniesie 81,17 proc. (wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury) x 1220,89 zł (kwota bazowa z II kwartału 1998 r.) = 991 zł.
Emerytura hipotetyczna wyniesie: 24 proc. x 1220,89 zł x 60,36 (część socjalna emerytury hipotetycznej) + 14 x 1,3 proc. x 991 zł (część emerytury hipotetycznej należna za okresy składkowe) + 3 x 0,7 proc. x 991 zł (część emerytury hipotetycznej należna za okresy nieskładkowe) = 176,86 zł +180,36 zł + 20,81 zł = 378,03 (wartość emerytury hipotetycznej), a kapitał początkowy 209 x 378,03 = 79 008,27 zł.
Wniosek: różnica w kwocie kapitału początkowego obliczonego z uwzględnieniem zerowych zarobków za lata 1989 i 1990 oraz kapitału obliczonego z uwzględnieniem najniższego wynagrodzenia za te lata wyniesie 1709,62 zł (79 008,27 zł - 77 298,65 zł).
Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej z 10 lat z uwzględnieniem 2 lat z przychodem zerowym
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej z 10 lat z uwzględnieniem 2 lat z wynagrodzeniem najniższym
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
MAREK OPOLSKI
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 173, 174 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Ustawa z 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 192, poz. 1180).