Urlop macierzyński wynosi:
• 18 tygodni (126 dni) - przy pierwszym porodzie,
• 20 tygodni (140 dni) - przy każdym następnym porodzie,
• 28 tygodni (196 dni) - w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Pracownica może wykorzystać okres urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze w całości od dnia porodu albo podzielić go na część przypadającą przed porodem i po porodzie. Przepisy Kodeksu pracy określają, że co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed porodem, a o tym, w jaki sposób wykorzystać ten urlop, decyduje sama pracownica. Jeżeli więc zdecyduje się ona na korzystanie z urlopu macierzyńskiego przed porodem, wówczas przedkłada pracodawcy wniosek w tej sprawie, do którego dołącza zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu.
Należy także pamiętać, że celem urlopu macierzyńskiego jest nie tylko opieka nad dzieckiem, lecz także ochrona zdrowia pracownicy, która wymaga szczególnej ochrony bezpośrednio po porodzie.
Pracownica ma zagwarantowane prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 8 tygodni, w którym powinna zregenerować zdrowie po odbytym porodzie, nawet wtedy gdy nie opiekuje się dzieckiem w sytuacji:
• urodzenia martwego dziecka,
• jeżeli dziecko umiera przed upływem 8. tygodnia życia,
• gdy pracownica rezygnuje z wychowania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka,
• pobytu dziecka w szpitalu, gdy pracownica na czas pobytu dziecka w tej placówce może przerwać urlop macierzyński i wykorzystać dalszą jego część po powrocie dziecka do domu.
Podsumowując, okres, w którym pracownica powinna korzystać z urlopu macierzyńskiego po porodzie, wynosi 8 tygodni. Natomiast może wykorzystać co najmniej 2 tygodnie z tego urlopu przed przewidywaną datą porodu. W związku z tym pracownica może wystąpić z wnioskiem o urlop macierzyński na taki okres przed porodem, aby po porodzie reszta tego urlopu wynosiła przynajmniej 8 tygodni. Oznacza to, że przed porodem może skorzystać z urlopu macierzyńskiego nawet na miesiąc lub dwa przed przewidywaną datą porodu.
Rezygnacja z urlopu macierzyńskiego
Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu i zasiłku macierzyńskiego pracownica może zrezygnować z pozostałej części urlopu macierzyńskiego i wrócić do pracy. Wówczas niewykorzystaną przez pracownicę część urlopu udziela się pracownikowiojcu dziecka, po złożeniu przez niego pisemnego wniosku w tej sprawie. W przypadku gdy pracownica zdecyduje się na skrócenie urlopu macierzyńskiego, musi wystąpić w tej sprawie z pisemnym wnioskiem do pracodawcy. Do wniosku obowiązana jest dołączyć zaświadczenie pracodawcy ojca dziecka potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego, który musi przypadać bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę.
Zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia
Zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia przysługuje przez okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie, tj. przez okres skrócony o 2 tygodnie.
Zasiłek macierzyński w czasie urlopu wychowawczego
Jeżeli prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało w czasie korzystania przez pracownicę z urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, przypadającej po porodzie, czyli w wymiarze skróconym o 2 tygodnie, jeżeli pełny wymiar urlopu macierzyńskiego bez skracania go o 2 tygodnie przypada w czasie urlopu wychowawczego. Jeżeli pełny wymiar urlopu macierzyńskiego wykracza poza udzielony pracownicy urlop wychowawczy, pracownicy przysługuje zasiłek macierzyński w pełnym wymiarze, tj. przez okres 20 lub 28 tygodni liczonych od dnia porodu.
Przykłady
Pracownica wystąpiła z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego na okres od 1 września 2007 r. do 31 sierpnia 2008 r. W czasie tego urlopu 29 lutego 2008 r. urodziła drugie dziecko i ma prawo do zasiłku macierzyńskiego. W przypadku urodzenia drugiego i kolejnego dziecka pracownica ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres 20 tygodni, jednak okres wypłaty tego świadczenia ulega skróceniu o 2 tygodnie, jeżeli okres tych 20 tygodni przypada w całości na czas urlopu wychowawczego, przed jego zakończeniem - tak jest w tym przypadku. Licząc od dnia porodu, 20 tygodni (140 dni) mija 17 lipca 2008 r., a urlop wychowawczy został udzielony do 31 sierpnia 2008 r. Zasiłek macierzyński należy zatem wypłacić tylko za okres 18 tygodni od dnia porodu, tj. od 29 lutego do 3 lipca 2008 r. (126 dni).
Pracownica wystąpiła z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego na okres od 1 września 2007 r. do 31 sierpnia 2008 r. W czasie tego urlopu 30 czerwca 2008 r. urodziła trzecie dziecko i ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres 20 tygodni (140 dni), licząc od dnia porodu, tj. do 16 listopada 2008 r. W tym przypadku okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego nie ulega skróceniu o 2 tygodnie, ponieważ 140 dni, licząc od dnia porodu, upływa w dniu 16 listopada 2008 r. i wykracza poza udzielony urlop wychowawczy, który trwa do 31 sierpnia 2008 r.
Brak prawa do zasiłku macierzyńskiego
Zasiłek macierzyński nie przysługuje za okresy urlopu macierzyńskiego, w których ubezpieczona na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Zasiłek macierzyński nie przysługuje również w czasie:
• urlopu bezpłatnego oraz
• tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, chyba że prawo do zasiłku macierzyńskiego wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego
Zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru tego świadczenia. Zasiłek macierzyński wypłaca się za każdy dzień urlopu macierzyńskiego, nie wyłączając dni wolnych od pracy.
Warunkiem wypłaty zasiłku macierzyńskiego jest przedstawienie przez ubezpieczoną odpowiednich dokumentów. Jednym z wymaganych dowodów jest skrócony odpis aktu urodzenia dziecka.
Dowodem wymaganym do wypłaty zasiłku macierzyńskiego jest zaświadczenie lekarskie stwierdzające przewidywaną datę porodu - za okres przed porodem.
Za okres po porodzie będzie to:
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
• oświadczenie ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka.
Zasiłek wypłacany przez ZUS
Jeżeli zasiłek macierzyński ma być wypłacany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, oprócz wyżej wymienionych dokumentów płatnik składek musi wystawić zaświadczenie o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego, którego wymiar określają przepisy Kodeksu pracy oraz zaświadczenie płatnika składek na druku:
• ZUS Z-3 - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem,
• ZUS Z-3a - w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem.
Śmierć ubezpieczonej lub porzucenie dziecka
W razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka dowodem wymaganym do wypłaty zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonemu ojcu dziecka albo innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, który zaopiekuje się małym dzieckiem, jest:
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka oraz
• zaświadczenie płatnika zasiłku o okresie wypłaty oraz o okresie przysługującego zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonej matce dziecka, oraz w przypadku:
- ubezpieczonego będącego pracownikiem - zaświadczenia pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego,
- ubezpieczonego prowadzącego działalność pozarolniczą - oświadczenie ojca dziecka o przerwaniu działalności,
- pozostałych ubezpieczonych - zaświadczenie o przerwaniu działalności zarobkowej.
W przypadku porzucenia dziecka przez ubezpieczoną matkę dziecka, oprócz wymienionych wyżej dokumentów, dodatkowo wymagane jest oświadczenie o porzuceniu dziecka.
Dziecko urodzone za granicą
Jeżeli dziecko urodziło się podczas pobytu za granicą, wówczas dowodem wymaganym do wypłaty zasiłku macierzyńskiego są przetłumaczone na język polski:
• zaświadczenie zagranicznego zakładu leczniczego lub zagranicznego lekarza stwierdzające przewidywaną datę porodu - za okres przed porodem albo
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka - za okres po porodzie.
Wymogu przetłumaczenia zaświadczenia na język polski nie stosuje się do zaświadczeń wystawionych na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, w języku urzędowym tych państw. Zaświadczenie wystawione za granicą powinno być wystawione na blankiecie z nadrukiem określającym nazwę zakładu leczniczego lub imię i nazwisko lekarza, opatrzone datą wystawienia i podpisem. Dodatkowo ubezpieczona składa oświadczenie o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka, a jeżeli zasiłek ma być wypłacany przez ZUS - zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego.
Przyjęcie dziecka na wychowanie
Zasiłek macierzyński w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie przyznaje się i wypłaca na podstawie:
• oświadczenia o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie,
• zaświadczenia sądu opiekuńczego o wystąpieniu do sądu o przysposobienie dziecka lub przyjęcie na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, zawierającego informację o dacie urodzenia dziecka,
• zaświadczenia pracodawcy o okresie udzielonego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego - w przypadku wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez ZUS.
Zasiłek po ustaniu ubezpieczenia
Przyznanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, następuje na podstawie:
• zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży w okresie zatrudnienia,
• świadectwa pracy lub innego dokumentu potwierdzającego rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
• skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka.
Jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, wówczas dowodami do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego są:
• zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia,
• prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa,
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka.
Do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, w przypadku gdy umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu, są:
• zaświadczenie lekarskie stwierdzające przewidywaną datę porodu - za okres przed porodem,
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka - za okres po porodzie,
• oświadczenie ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka,
• świadectwo pracy lub inny dokument stwierdzający rodzaj zawartej umowy o pracę i datę rozwiązania stosunku pracy,
• zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego.
Dowodem do przyznania i wypłaty zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, przysługującego w razie rozwiązania z pracownicą umowy o pracę w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i niemożności zapewnienia jej innego zatrudnienia, są:
• zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia,
• świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
• zaświadczenie powiatowego urzędu pracy o braku propozycji innego zatrudnienia.
Zasiłek dla ojca
Przyznanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego ojcu dziecka, jeżeli matka dziecka zdecydowała się na skrócenie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego (po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego), następuje na podstawie:
• skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka,
• zaświadczenia płatnika zasiłku macierzyńskiego matki dziecka o okresie pobierania przez nią zasiłku macierzyńskiego oraz o okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego,
oraz w przypadku:
• ubezpieczonego będącego pracownikiem - zaświadczenia pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego,
• ubezpieczonego prowadzącego działalność pozarolniczą - oświadczenia ojca dziecka o przerwaniu działalności,
• pozostałych ubezpieczonych - zaświadczenia o przerwaniu działalności zarobkowej.
Podstawa prawna:
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU nr 65, poz. 742 ze zm.)
• ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.).
Aneta Maj