Jednym z takich uprawnień jest prawo do urlopu wypoczynkowego. Aby skorzystać z tego uprawnienia, pracownik musi przepracować co najmniej miesiąc. Wówczas może otrzymać urlop w wymiarze 1/12 wymiaru przysługującego mu po przepracowaniu roku, tj. 20 lub 26 dni. Należy pamiętać, że przy obliczaniu prawa do pierwszego w życiu urlopu wypoczynkowego nie ma zastosowania zasada zaokrąglania niepełnego dnia do pełnego. Przepisy prawa nie zabraniają pracodawcy zastosowania w stosunku do tego pracownika metody zaokrąglania niepełnego dnia urlopu w górę.
Szkoła a wymiar urlopu
Na wymiar urlopu wypoczynkowego ma wpływ czas trwania nauki i rodzaj ukończonej szkoły.
I tak z tytułu ukończenia:
• zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
• średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
• średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
• średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
• szkoły policealnej - 6 lat,
• szkoły wyższej, w tym licencjatu - 8 lat.
Warunkiem zaliczenia okresu nauki do stażu urlopowego jest jej ukończenie, które powinno być stwierdzone świadectwem lub dyplomem. Tylko na tej podstawie można zaliczyć okres nauki do stażu pracy, od którego zależy wymiar urlopu. Okresy nauki nie podlegają sumowaniu.
Na wymiar urlopu mają także wpływ inne okresy wynikające z przepisów prawa.
Okresami takimi są między innymi:
• służba wojskowa,
• pobieranie stypendium dla stażystów.
Bardzo często pracodawcy mają problem z ustaleniem prawa do urlopu wypoczynkowego młodego pracownika, który swoją pierwszą pracę podjął np. 15 grudnia danego roku kalendarzowego. Do końca roku pracownik ten nie nabył prawa do pierwszego urlopu, a już 1 stycznia następnego roku nabędzie prawo do kolejnego.
Przykład
Zakład produkcyjny zatrudnił od 22 grudnia 2008 r. do 30 czerwca 2009 r. pracownika, dla którego jest to pierwsza praca zawodowa w życiu. Pracownik ten ma ukończoną szkołę zawodową. Zgodnie z przepisami prawo do urlopu pracownik nabyłby po przepracowaniu co najmniej jednego miesiąca pracy. Z uwagi na to, że do końca grudnia pozostaje 10 dni, pracownik ten nie nabędzie prawa do urlopu za dany rok kalendarzowy. Jednak 1 stycznia 2009 r. pracownik nabędzie prawo już do kolejnego, pełnego urlopu wypoczynkowego.
Zmiana pracodawcy
Zdarza się, że pracownik w pierwszym kalendarzowym roku pracy zmienia pracodawcę. W takim przypadku należy przyjąć, że stosuje się również art. 153 k.p., a zatem pracownikowi przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 1/12 za każdy przepracowany miesiąc. Prawo do cząstkowego urlopu w pierwszym kalendarzowym roku pracy pracownik nabywa u tego pracodawcy, u którego kończą się kolejne miesiące pracy. Miesiąc pracy może składać się z kilku okresów, jako że wszystkie okresy pracy podlegają zliczeniu przy ustalaniu prawa do urlopu i jego wymiaru (art. 1541 k.p.). Miesiąc w przypadku przerw w zatrudnieniu oznacza 30 dni.
„Ułamkowy” urlop
Obecnie nie istnieje już zasada, która przyznawała pracownikowi urlop z upływem roku pracy. Według obecnego stanu prawnego pracodawca może udzielać pracownikowi urlopu ułamkowego przez cały jego rok pracy, jednak tylko w przypadku, gdy rok pracy pracownika pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Jeśli jednak pracownik podejmie pracę np. 1 września, to ułamkowy urlop wypoczynkowy (w wymiarze 1/12) przysługuje mu za każdy przepracowany miesiąc do końca roku kalendarzowego, w którym rozpoczął pracę, a nie przez cały rok pracy.
Urlopu wypoczynkowego udziela się na dni pracy pracownika. Mogą to być również dni ustawowo wolne od pracy, jeżeli są one dniami pracy dla pracownika i praca w nich jest dozwolona.
Wymiar urlopu wypoczynkowego jest przeliczany na godziny i udzielany pracownikowi w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy danego pracownika. Zasadą jest, że jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. Jeżeli czas pracy pracownika w niektóre dni wynosi 12 godzin, to składając wniosek o udzielenie urlopu na te dni, pracodawca z puli godzinowej powinien odliczyć 1 dzień i 4 godziny.
Urlop niepełnozatrudnionego
Wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, w tym podejmującego pracę po raz pierwszy, nie jest taki sam jak dla pracownika zatrudnionego na pełny etat.
Należy go ustalać zgodnie z zasadami określonymi w art. 154 § 2 k.p, w świetle których za podstawę przyjmujemy wymiar określony dla pełnozatrudnionego, a więc 20 lub 26 dni roboczych, a następnie przelicza się na wymiar zatrudnienia. Niepełny dzień urlopu zaokrąglamy do pełnego dnia.
Kodeks pracy przewiduje udzielanie urlopu proporcjonalnego do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym.
Przykład
W przedsiębiorstwie wodociągowym 1 maja 2008 r. zatrudniono pracownika w wymiarze 1/4 etatu. Jest to dla niego pierwsza praca. Pracownik ten, gdyby był zatrudniony w pełnym wymiarze, po roku pracy miałby prawo do 20 dni urlopu. Aby obliczyć wymiar urlopu dla tego pracownika, należy wykonać następujące działania:
• wymiar urlopu na cały rok kalendarzowy - 1/4 x 20 dni = 5 dni
• po miesiącu pracy pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu w wymiarze 0,41 dnia, co odpowiada 3 godzinom i 28 minutom.
Dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy jeden dzień urlopu również odpowiada 8 godzinom. Jednak z tak ustalonej puli godzinowej pracodawca, udzielając urlopu, odejmuje liczbę godzin, jaką ma pracownik do przepracowania w danym dniu. Pracownikom tym udziela się urlopu również w dni, które są dla nich dniami pracy zgodnie z obowiązującym ich rozkładem czasu pracy.
Od tej zasady jest jeden wyjątek. Zgodnie z art. 1542 § 4 k.p. można udzielić urlopu na część dobowego wymiaru czasu pracy (np. na 2 godziny, pracownikowi, który w grafiku ma zaplanowane 8 godzin pracy w danym dniu), gdy pozostał mu do wykorzystania urlop w wymiarze niższym niż zaplanowany w danej dobie czas pracy.
Informację o urlopie wypoczynkowym wykorzystanym przez pracownika należy umieścić w świadectwie pracy, podając liczbę dni i godzin wykorzystanego urlopu w danym roku kalendarzowym.
Joanna Skrobisz