Zgodnie z obecnym brzmieniem ustawy o emeryturach i rentach z FUS z wcześniejszej emerytury pracowniczej mogą skorzystać mężczyźni po ukończeniu 60 lat, jeśli posiadają co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Ponadto w każdym przypadku wymaga się od nich posiadania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy. Natomiast kobiety, które udowodniły 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, mogą uzyskać to świadczenie nawet wówczas, gdy są zdolne do pracy albo gdy lekarz orzecznik ZUS stwierdził u nich jedynie częściową niezdolność do pracy.
W wyroku z 23 października 2007 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest niezgodny z art. 32 i art. 33 Konstytucji RP w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym mężczyźnie, który osiągnął wiek 60 lat i ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy. Trybunał stwierdził, iż przepis ten, w zakresie uznanym przez Trybunał za niezgodny z konstytucją, utraci moc obowiązującą z upływem dwunastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. W tym czasie obecnie obowiązujące przepisy powinny zostać odpowiednio zmodyfikowane.
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do omawianego wyroku stwierdził, iż wyrok ten wymaga uwzględnienia w procesie stosowania prawa. Ponieważ jednak, po ogłoszeniu wyroku w Dzienniku Ustaw, nadal nie było podstawy prawnej do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej dla 60-letnich mężczyzn z 35-letnim stażem ubezpieczeniowym, ZUS nie mógł wydawać pozytywnych decyzji w tym zakresie. Od decyzji odmownych wnioskodawcy zazwyczaj odwoływali się do sądu.
W maju nowe regulacje
Ustawa zmieniająca ustawę emerytalną wprowadzi nowe brzmienie art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis ten przewiduje możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury pracowniczej przez mężczyzn po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli mają co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli mają co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz zostali uznani za całkowicie niezdolnych do pracy.
Nowelizacja nie zmieni pozostałych warunków wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej. Oznacza to, że 60-letni mężczyźni, którzy udowodnili 35-letni staż ubezpieczeniowy, będą mogli uzyskać to świadczenie, jeżeli posiadali status pracownika ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, oraz pozostawali w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Od obowiązku spełnienia tych warunków są jednak wyjątki.
Kto skorzysta z nowych przepisów
Z prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie znowelizowanych przepisów skorzystają mężczyźni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. (w praktyce urodzeni w latach 1943-1948, gdyż urodzeni przed 1943 r. osiągnęli już powszechny wiek emerytalny - 65 lat).
Mężczyźni urodzeni w latach 1949-1968 nadal nie będą mogli uzyskać wcześniejszej emerytury pracowniczej, pomimo udowodnienia 35-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Do końca 2008 roku nie ukończą bowiem wymaganych 60 lat.
Pamiętać trzeba, że osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nie muszą spełniać wszystkich wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej warunków do 31 grudnia 2008 r. Nowelizacja nie wprowadza w tym zakresie żadnych zmian. Należy jednak podkreślić, iż w praktyce mężczyźni z 35-letnim stażem uzyskają prawo do tego świadczenia tylko wtedy, gdy wymagany wiek 60 lat ukończą najpóźniej do 31 grudnia 2008 r. Wiek 60 lat ukończą bowiem po tej dacie mężczyźni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r.
Gdy toczy się postępowanie sądowe
Po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie niezgodności z konstytucją art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wielu mężczyzn z 35-letnim stażem ubezpieczeniowym złożyło, nie czekając na zmianę przepisów, wniosek o przyznanie emerytury pracowniczej. ZUS, stosując aktualnie obowiązujące przepisy, wydawał decyzje odmowne.
Sytuacja mężczyzn, którzy otrzymali z ZUS decyzję odmawiającą im prawa do emerytury pracowniczej, jest najprostsza. Po wejściu w życie nowelizacji ustawy emerytalnej, aby ZUS mógł przyznać im prawo do tej emerytury, będą musieli ponownie zgłosić wniosek o przyznanie tego świadczenia na formularzu ZUS Rp-1. Wniosek można złożyć w każdym czasie, ale najlepiej zrobić to w miesiącu, w którym wejdą w życie znowelizowane przepisy (a więc w maju). Wtedy ZUS przyzna świadczenie już za maj 2008 r., ale nie wcześniej niż od dnia wejścia w życie nowych przepisów. Nieco bardziej skomplikowana jest sytuacja osób, które odwołały się od niekorzystnej decyzji ZUS do sądu i których odwołanie nie zostało jeszcze rozstrzygnięte. Osoby takie muszą zdecydować, czy chcą kontynuować postępowanie sądowe, czy też wycofać sprawę z sądu. Jeśli zdecydują się na to pierwsze rozwiązanie, mogą wprawdzie liczyć na to, iż sąd wyda orzeczenie na podstawie nowych przepisów, ale muszą też wziąć pod uwagę niebezpieczeństwo, iż sprawa odwoławcza może się przeciągać w czasie. Z drugiej strony sąd może, odmiennie niż ZUS, orzec o przyznaniu emerytury pracowniczej od daty pierwotnie złożonego wniosku. Jeśli natomiast osoby, które wniosły odwołanie do sądu, zdecydują się na jego wycofanie, sąd umorzy postępowanie i przekaże akta rentowe do ZUS. Po przekazaniu tych akt będzie możliwe ponowne rozpatrzenie sprawy przez ZUS, o ile zainteresowany ponownie złoży wniosek.
Paradoksalnie, najdłużej na przyznanie świadczenia mogą oczekiwać osoby, które od decyzji ZUS złożyły odwołanie do sądu okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, a następnie wygrały sprawę przed tym sądem. W prawie wszystkich tego typu sprawach ZUS wniósł apelacje od wyroku sądu I instancji. W takiej sytuacji zainteresowany musi oczekiwać na rozpatrzenie sprawy przez sąd apelacyjny lub liczyć na to, że sprawę z sądu wycofa wcześniej podmiot składający apelację, czyli ZUS.
PRZYKŁAD: UMOWA ZLECENIA W CZASIE ŚWIADCZENIA PRZEDEMERYTALNEGO
Bolesław P. ma 62 lata. Od stycznia 2004 r. otrzymuje świadczenie przedemerytalne, na które przeszedł w związku z likwidacją stanowiska pracy. Tak więc ostatnią umową przed przyznaniem tego świadczenia była umowa o pracę. Bolesław P. udowodnił 39 lat składkowych i nieskładkowych, w tym osiem lat działalności gospodarczej. W czasie odbierania świadczenia przedemerytalnego podjął na jeden miesiąc pracę na umowę zlecenia, z tytułu której został objęty ubezpieczeniami społecznymi. Ponieważ nie spełni on warunku pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę pracowniczą, ZUS nie przyzna mu tego świadczenia.
PRZYKŁAD: EMERYTURA DLA 60-LETNIEGO MĘŻCZYZNY Z 35-LETNIM STAŻEM
Piotr P. urodził się w 1946 roku, a więc powszechny wiek emerytalny 65 lat ukończy dopiero w 2011 roku. Udowodnił 36 lat składkowych i nieskładkowych. Charakter zatrudnienia, które wykonywał na przestrzeni swojej kariery zawodowej, nie uprawnia go do przejścia na wcześniejszą emeryturę przewidzianą dla określonych grup zawodowych. Ponieważ ukończył już 60 lat, jeśli spełni warunki dotyczące pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, ZUS po wejściu w życie nowelizacji ustawy emerytalnej przyzna mu to świadczenie.
PRZYKŁAD: UPRAWNIENIA MĘŻCZYZNY Z 40-LETNIM STAŻEM URODZONEGO W 1949 ROKU
Jan W. urodził się 16 maja 1949 r. Wiek 60 lat ukończy więc w 2009 roku. Zatrudniony jest nieprzerwanie od 1 czerwca 1968 roku (niedługo łączny staż będzie wynosił 40 lat, w tym dwa lata zasadniczej służby wojskowej oraz kilkanaście lat prowadzenia jednoosobowo działalności gospodarczej). Przez ostatnie kilkanaście miesięcy pracował na podstawie umowy o pracę. Ponieważ do końca 2008 roku zainteresowany nie ukończy wieku 60 lat, nie będzie mógł uzyskać wcześniejszej emerytury pracowniczej.
MAREK OPOLSKI
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 29, 46 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2007 r. (Dz.U. nr 200, poz. 1445).
• Art. 1 ustawy z 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 67, poz. 411).