W przypadku gdy nowe dokumenty poświadczające zarobki dotyczą okresów przypadających wyłącznie przed przyznaniem świadczenia, przeliczenie podstawy wymiaru emerytury lub renty z tytułu niezdolności możliwe jest na trzy sposoby. W każdym z nich nowo ustalony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru musi być wyższy od ostatnio obliczonego. Gdy będzie niższy, ZUS wyda decyzję odmawiającą ponownego obliczenia wysokości świadczenia.
Przy ponownym ustaleniu podstawy wymiaru emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy (na podstawie art. 111 ustawy emerytalnej) jej wysokość oraz wysokość emerytury lub renty ustala się przy zastosowaniu kwoty bazowej ostatnio przyjętej do obliczenia świadczenia, a następnie podwyższa się ją w ramach wszystkich waloryzacji, jakie miały miejsce do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie tej podstawy.
Podstawa z tego samego okresu
Emeryt lub rencista, który złoży wniosek o ponowne ustalenie wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty z tej samej liczby lat kalendarzowych i z tego samego okresu, jaki wskazał do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru, będzie miał ponownie obliczoną wysokość emerytury, jeżeli nowo obliczony wskaźnik podstawy wymiaru będzie wyższy od ostatnio obliczonego.
Przeanalizujmy powyższe na podstawie następującego stanu faktycznego. Uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy od 1 marca 1997 r. podstawę wymiaru świadczenia ustalono z zarobków uzyskanych w latach 1989 - 1996, tj. z okresu kolejnych ośmiu lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z lat 1980-1996, tj. ostatnich 17 lat kalendarzowych poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o świadczenie. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosił 107,56 proc., a kwota bazowa przyjęta do obliczenia świadczenia wynosiła 936,05 zł. Z uwagi na fakt, że ubezpieczona znacznie lepiej zarabiała w latach wcześniejszych, czyniła starania, aby odnaleźć dokumentację potwierdzającą ten fakt. Po wielu latach odnalazła dokumenty i w marcu 2008 r. przedłożyła w ZUS wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia z lat 1981-1988, tj. z ośmiu kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 17 lat kalendarzowych poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o świadczenie. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty z tych lat wyniósł 128,97 proc., a więc jest wyższy od ostatnio obliczonego. Zatem organ rentowy ponownie ustali wysokość podstawy wymiaru świadczenia mnożąc nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru przez kwotę bazową ostatnio przyjętą do obliczenia świadczenia. Kwota bazowa przyjęta do obliczenia renty w marcu 2008 r. została podwyższona do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia, tj. do kwoty 985,32 zł. Obliczona kwota świadczenia przy zastosowaniu wskaźnika podstawy wymiaru 128,97 proc. i kwoty bazowej 985,32 zł zostanie podwyższona w ramach wszystkich waloryzacji, jakie miały miejsce do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie tej podstawy, tj. do marca 2008 r.
Świadczenia przyznane w latach 1991-1993
Podkreślenia wymaga, że osoby, które wniosek o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy składały w latach 1991 - 1993 r., a które pracowały u dwóch pracodawców, a łączny wymiar czasu pracy był wyższy niż obowiązujący w danym zawodzie, do obliczenia podstawy wymiaru zobowiązane były wskazać (zgodnie z art. 7 ust. 3 pkt 2 ustawy o rewaloryzacji) wynagrodzenie z pięciu kolejnych lat kalendarzowych. Jeżeli wskaźnik był niższy, podstawę wymiaru świadczenia ustalano z trzech lub czterech lat kalendarzowych. Osoby te mogą zgłosić wniosek o ponowne ustalenie wysokości podstawy wymiaru, wskazując wynagrodzenie z innych trzech lub czterech lat niż przyjęte do obliczenia poprzedniej podstawy wymiaru.
Dziesięć kolejnych lat wybranych z 20
Emeryt lub rencista może zgłosić wniosek o ponowne ustalenie podstawy wymiaru z okresu:
• 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o ponowne ustalenie emerytury lub renty, albo
• 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony zgłosił po raz pierwszy wniosek o świadczenie.
Jeśli zostanie przyjęty pierwszy wariant do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty i na dziesięć kolejnych lat przypadają zarobki przynajmniej w części po przyznaniu świadczenia, to wówczas możliwe jest przeliczenie według omówionych w niniejszym artykule zasad (na podstawie art. 111 ustawy emerytalnej) albo na podstawie zasad omówionych w poprzednim dodatku Twoje Składki ZUS, GP nr 52/2008 strona B3 (na podstawie art. 110 ustawy emerytalnej). W takim przypadku wybiera się wariant bardziej korzystny. Rozważmy to na podstawie następującego staniu faktycznego. ZUS przyznał wcześniejszą emeryturą od 1 listopada 2003 r. Do obliczenia jej wysokości przyjął wskaźnik podstawy wymiaru w wysokości 176,12 proc. Kwota bazowa przyjęta do obliczenia emerytury wynosiła 1862,62 zł. Po przyznaniu emerytury stosunek pracy został rozwiązany 31 marca 2004 r. W maju 2004 r. emeryt podjął ponownie zatrudnienie, z tym że z uwagi na to, że osiągał zarobki w wysokości przekraczającej 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia, od czerwca 2004 r. ZUS zawiesił wypłatę emerytury. W marcu 2008 r. emeryt złożył wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. z lat 1998 - 2007. Nowo obliczony wskaźnik podstawy wymiaru wyniósł 212,83 proc. W tym przypadku zarobki przyjęte do obliczenia podstawy wymiaru przypadają w części po przyznaniu emerytury. Możliwe jest więc przeliczenie podstawy wymiaru emerytury na podstawie art. 110 ust. 1 ustawy emerytalnej, przy zastosowaniu kwoty bazowej w wysokości 2275,37 zł. Zarobki z lat 1998 - 2007 mieszczą się w dwudziestoleciu przed zgłoszeniem wniosku o przeliczenie podstawy wymiaru. Podstawa wymiaru wynosi 4842,67 zł (212,83 proc. x 2275,37 zł). Możliwe też jest zastosowanie art. 111 ustawy emerytalnej, gdyż nowo obliczony wskaźnik jest wyższy, a zarobki przypadają w 20-leciu przed zgłoszeniem wniosku o przeliczenie podstawy wymiaru. W tym przypadku do obliczenia emerytury miałaby zastosowanie kwota bazowa obowiązująca w listopadzie 2003 r., z uwzględnieniem waloryzacji, które miały miejsce od przyznania emerytury do ponownego ustalenia jej wysokości w związku z przeliczeniem podstawy wymiaru. Wskaźnik waloryzacji od 1 marca 2004 r. to 101,8 proc., od 1 marca 2006 r. - 106,2 proc., a od 1 marca 2008 r. 106,5 proc. (212,83 proc. x 1862,62 zł = 3964,21 zł; 3964,21 zł x 101,8 proc. = 4035,57 zł; 4035,57 zł x 106,2 proc. = 4285,78 zł; 4285,78 zł x 106,5 proc. = 4564,36 zł). W tym przypadku, zważywszy na wysokość kwoty bazowej, korzystniejsze jest zastosowanie przy przeliczeniu podstawy wymiaru emerytury art. 110 ust. 1 ustawy emerytalnej.
Zarobki z 20 lat
Przeliczenie podstawy wymiaru emerytury lub renty może nastąpić także, gdy zainteresowany złoży wniosek o uwzględnienie w podstawie wymiaru świadczenia zarobków z okresu 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu ubezpieczenia, przypadających w całości przed zgłoszeniem wniosku o przeliczenie wysokości emerytury lub renty. Podobnie jak w poprzednich dwóch wariantach warunkiem tego przeliczenia jest ustalenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wyższego od ustalonego poprzednio. Podstawa wymiaru zostanie obliczona od kwoty bazowej ostatnio przyjętej do obliczenia świadczenia, a następnie odpowiednio zwaloryzowana.
PRZYKŁAD: PRZELICZENIE PODSTAWY NA PODSTAWIE ZAROBKÓW Z 20 LAT
Wojciech K. od 1 września 2004 r. ma przyznaną emeryturę. Ustalony do obliczenia wysokości świadczenia wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych tj. lat 1993 - 2002 wyniósł 154,89 proc. Kwota bazowa przyjęta do obliczenia emerytury, to 1829,24 zł. Po przyznaniu emerytury zainteresowany w dalszym ciągu gromadził dokumentację potwierdzającą jego wynagrodzenie. W grudniu 2007 r. złożył do ZUS wniosek o ponowne przeliczenie emerytury dołączając zaświadczenia o zatrudnieniu i o wynagrodzeniu. Łącznie udowodnił wynagrodzenia z 31 lat pracy. ZUS wybrał spośród nich 20 najkorzystniejszych lat, przy czym wszystkie zarobki przypadały przed zgłoszeniem wniosku o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury. Ustalony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wyniósł 213,56 proc. Ponieważ nowo ustalony wskaźnik jest wyższy od poprzedniego, ZUS przeliczył podstawę wymiaru świadczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru oraz wysokości emerytury przyjęto kwotę bazową obowiązującą w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę (1829,24 zł), a następnie ją zwaloryzowano.
PRZYKŁAD: PRZELICZENIE EMERYTURY PRZYZNANEJ W 1992 ROKU
ZUS przyznał Marioli J. prawo do emerytury w październiku 1992 r. W roku 1990 i 1988 pracowała ona przez część roku dodatkowo u innego pracodawcy niż macierzysty zakład pracy. Na podstawie dołączonych do wniosku dokumentów ZUS ustalił wskaźniki podstawy wymiaru: 128 proc. dla roku 1991, 144 proc. (168 proc. z uwzględnieniem zarobków z dodatkowego niepełnego etatu - 1/2) dla roku 1990, 138 proc. - dla roku 1989, 112 proc. (135 proc. z uwzględnieniem zarobków z dodatkowego etatu) - dla roku 1988 i 98 proc. dla roku 1987. Do obliczenia podstawy wymiaru przyjął zarobki z trzech lat, tj. z lat 1989 - 1991, a obliczony wskaźnik wyniósł 136,67 proc. (128 proc. + 144 proc. + 138 proc. = 410 proc.: 3). ZUS nie przyjął do obliczenia podstawy wymiaru zarobków z dodatkowej pracy, ponieważ obliczony wskaźnik podstawy wymiaru z pięciu lat, tj. z lat 1987 - 1991 wyniósł 133,40 proc. (128 proc. + 168 proc. + 138 proc. + 135 proc. + 98 proc. = 667 proc.: 5) był niższy niż obliczony z trzech lat. W marcu 2008 r. Mariola J. złożyła wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru wskazując do jej obliczenia zarobki z innych trzech lat niż uwzględnione w podstawie wymiaru emerytury, wybrane z okresu 1980 - 1991, a więc z lat 1988 - 1990. Na nowo obliczony wskaźnik podstawy wymiaru, z uwzględnieniem zarobków z 1/2 etatu jest wyższy od ostatnio obliczonego, gdyż wynosi 147 proc. (168 proc. + 138 proc. + 135 proc. = 441:3). Emerytura zostanie obliczona przy zastosowaniu ostatnio przyjętej do obliczenia wysokości emerytury kwoty bazowej, z uwzględnieniem waloryzacji, które miały miejsce od przyznania emerytury do miesiąca zgłoszenia wniosku o przeliczenie podstawy wymiaru.
PRZYKŁAD: PODSTAWA Z DZIESIĘCIU KOLEJNYCH LAT KALENDARZOWYCH
Stanisława T. od 12 kwietnia 1998 r., tj. od dnia, w którym ukończyła 60 lat, ma przyznane prawo do emerytury. Do ustalenia podstawy jej wymiaru zostały wskazane zarobki uzyskane z dziewięciu kolejnych lat wybranych z lat 1980 - 1997. Kwota bazowa przyjęta do obliczenia emerytury wynosiła 1147,29 zł, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosił 138,46 proc. W dniu zgłoszenia wniosku, do ustalenia wysokości podstawy wymiaru świadczenia nie można było przyjąć wynagrodzenia z lat wcześniejszych niż rok 1980, bowiem wcześniejsze zarobki wykraczały poza okres 18 lat kalendarzowych poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o świadczenie. Taka sytuacja dla Stanisławy T. była krzywdząca, bowiem w latach siedemdziesiątych otrzymywała wyższe wynagrodzenia. Dlatego w marcu 2008 r. złożyła w ZUS wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru z uwzględnieniem zarobków z dziesięciu kolejnych lat wybranych z 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o emeryturę, tj. z lat 1978 - 1997. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 148,97 proc., a zatem jest wyższy od ostatnio ustalonego. Nowo obliczony wskaźnik podstawy wymiaru mnoży się przez kwotę bazową obowiązującą w dniu przyznania emerytury, z uwzględnieniem jej podwyższenia do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia (tj. kwoty bazowej - 1182,77 zł). Obliczoną kwotę świadczenia podwyższa się w ramach wszystkich waloryzacji, jakie miały miejsce do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie tej podstawy.
AGATA ROGULSKA
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 111 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).