Prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikom zatrudnionym co najmniej sześć miesięcy. Może z niego skorzystać jeden z rodziców, opiekunów dziecka, albo oboje, jednak przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy.
Wniosek musi być uwzględniony
Pracodawca udziela urlopu wychowawczego na pisemny wniosek pracownika. Oznacza to, że decyzję o skorzystaniu z urlopu podejmuje pracownik. Jeśli złoży taki wniosek, pracodawca ma obowiązek go uwzględnić.
Wniosek należy złożyć co najmniej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. W razie niezachowania tego terminu pracodawca udzieli urlopu nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku. Oczywiście może udzielić urlopu wcześniej, ale zależy to wyłącznie od jego dobrej woli.
Nie tylko o rozpoczęciu, ale także o zakończeniu urlopu decyduje pracownik. Choć z reguły urlop wychowawczy kończy się z upływem terminu wskazanego przez pracownika we wniosku, może on jednak wcześniej wrócić do pracy. Nie musi on uzasadniać swojej decyzji, ale warto wyrazić ją na piśmie. Trzeba jednak zapamiętać, że wcześniejszy powrót do pracy jest możliwy:
• w każdym czasie - za zgodą pracodawcy,
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.
Urlop można podzielić
Urlop wychowawczy można dzielić, ale najwyżej na cztery części. Jeżeli pracownik cztery razy wystąpi o urlop, ale nie wykorzysta jego pełnego wymiaru traci uprawnienia.
Zapamiętać trzeba, że to pracownik, a nie pracodawca decyduje o tym, ile wykorzysta urlopu z przysługującego mu na podstawie kodeksu pracy wymiaru, na ile części go podzieli (maksymalnie na cztery) i jak długo będzie trwać każda z nich. Pracownik nie ma obowiązku powiadomienia pracodawcy, jak będzie wykorzystywał cały urlop - występuje z wnioskiem o udzielenie urlopu oddzielnie na każdą jego część.
Możliwa praca zarobkowa
W czasie urlopu pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy (na podstawie stosunku pracy, umowy cywilnoprawnej, np. zlecenia, o dzieło) albo inną działalność, np. gospodarczą, wolontariat, a także naukę lub szkolenie, pod warunkiem że nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Warunkiem wymienionej wyżej aktywności jest możliwość sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Zgoda pracodawcy na jej podjęcie nie jest potrzebna. Gdy jednak pracodawca ustali, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, ma prawo odwołać go z urlopu i wezwać do stawienia się do pracy.
Świadczenia za czas urlopu
Osoby, które korzystają z urlopu wychowawczego, mogą otrzymać zasiłek rodzinny i dodatek do niego. Przyznanie tych świadczeń uzależnione jest od wysokości dochodu na członka rodziny. Zasiłek rodzinny jest wypłacany, gdy dochód na członka rodziny nie przekracza 504 zł netto miesięcznie. Gdy członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne dochód na członka rodziny nie może przekraczać 583 zł.
Dodatek wynosi 400 zł miesięcznie. Przysługuje uprawnionemu do urlopu wychowawczego, nie dłużej jednak niż przez okres:
• 24 miesięcy kalendarzowych;
• 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu;
• 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Aby otrzymać dodatek, trzeba bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawać w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy. Dodatek nie będzie przysługiwał, jeżeli:
• osoba go otrzymująca podejmie lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową w okresie korzystania z urlopu wychowawczego,
• dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej pięć dni w tygodniu, w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w nim z całodobowej opieki, w żłobku albo w przedszkolu, z wyjątkiem dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności przebywającego w żłobku albo w przedszkolu z powodów terapeutycznych, dziecka przebywającego w zakładzie opieki zdrowotnej, z wyjątkiem zakładów wymienionych w ustawie o świadczeniach rodzinnych oraz w innych przypadkach zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,
• w okresie urlopu wychowawczego osoba korzysta z zasiłku macierzyńskiego.
Zasiłek na kolejne dziecko
Pracownica przebywająca na urlopie wychowawczym, która urodzi kolejne dziecko, nadal korzysta z urlopu wychowawczego - nie ma prawa do urlopu macierzyńskiego, ale przysługuje jej zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego przypadającej po porodzie, czyli w wymiarze krótszym o dwa tygodnie. Gdy pracownica urodzi dziecko tuż przed końcem urlopu wychowawczego, będzie miała prawo do części urlopu macierzyńskiego.
Ochrona przed zwolnieniem
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia jego zakończenia. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest jednak dopuszczalne w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także na podstawie ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zarówno w przypadku zwolnień grupowych, jak i indywidualnych. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 15 lutego 2006 r. (II PZP 13/05, OSNP z 2006/21-22/315). Wymienioną ustawę stosują pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników.
Zwolnienia grupowe są możliwe, gdy czas trwania urlopu wynosi co najmniej trzy miesiące, a przy zwolnieniu indywidualnym dodatkowo sprzeciwu nie może wnieść zakładowa organizacja związkowa.
Ponadto podczas urlopu wychowawczego umowa o pracę może rozwiązać się:
• gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie przez pracodawcę umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, m.in. w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych - gdy trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i nie stawił się do pracy na wezwanie pracodawcy,
• jeżeli przepisy szczególne tak stanowią,
• na mocy porozumienia stron.
PRZYKŁAD: TERMIN WYZNACZA PRACOWNICA
Joanna K. poinformowała pracodawcę, że chce skorzystać z urlopu wychowawczego. Pracodawca zażądał, aby wystąpiła z wnioskiem o udzielenie tego urlopu dopiero za pół roku, gdyż obecnie firma ma dużo zleceń. Postępowanie pracodawcy jest niezgodne z przepisami. O terminie wykorzystania urlopu decyduje pracownica i nie ma ona obowiązku dostosowania się do żądania pracodawcy.
PRZYKŁAD: NAJPIERW MATKA, POTEM OJCIEC
Marta K. wykorzystała 18 tygodni urlopu macierzyńskiego. Po tym okresie Rafał K. - ojciec dziecka wystąpił z wnioskiem do pracodawcy o udzielenie mu urlopu wychowawczego. Z uwagi że przepisy nie wymagają, by pracownik - ojciec dziecka - przed skorzystaniem z urlopu wychowawczego przebywał na urlopie macierzyńskim, jego pracodawca jest obowiązany udzielić mu tego urlopu.
PRZYKŁAD: URLOP PODZIELONY NA CZĘŚCI
Barbara C. korzystała z urlopu wychowawczego w następujący sposób: cztery razy składała wniosek o urlop na dwa miesiące. Gdy wystąpiła z kolejnym wnioskiem, pracodawca go nie uwzględnił. Odmowa pracodawcy jest uzasadniona. Urlop wychowawczy może być bowiem podzielony najwyżej na cztery części.
PRZYKŁAD: PODJĘCIE DZIAŁALNOŚCI ZAROBKOWEJ
Jadwiga J. podczas urlopu wychowawczego wyjechała z dzieckiem do innego miasta i tam zaczęła prowadzić działalność gospodarczą, pracując w domu. Ma ona prawo do korzystania z urlopu wychowawczego u dotychczasowego pracodawcy. Podjęta działalność nie wyklucza bowiem sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Nie ma przy tym znaczenia, w jakim miejscu będzie ta opieka sprawowana.
PRZYKŁAD: WYCOFANIE WNIOSKU
Termin rozpoczęcia korzystania z urlopu wychowawczego, wskazany przez pracownicę we wniosku, przypada na okres jej choroby. W takiej sytuacji pracownica może wystąpić do pracodawcy o wycofanie wniosku. Jeżeli złoży pismo w tej sprawie siedem dni przed rozpoczęciem urlopu, pracodawca musi uwzględnić ten wniosek. Gdy nie zachowa tego terminu, pracodawca może wyrazić zgodę na wycofanie wniosku i złożenie nowego, ze zmienionym terminem rozpoczęcia urlopu, zależy to jednak wyłącznie od jego dobrej woli.
PRZYKŁAD: ZWOLNIENIE PO ZAKOŃCZENIU URLOPU
Ewa D. wykorzystała trzy lata urlopu wychowawczego. W tym czasie pracodawca zlikwidował jej stanowisko pracy i obecnie nie ma możliwości zatrudnienia jej na stanowisku równorzędnym. Pracodawca może wypowiedzieć Ewie D. umowę o pracę. Zdaniem Sądu Najwyższego brak możliwości zatrudnienia pracownicy po urlopie wychowawczym na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przez nią przed urlopem lub zgodnym z jej kwalifikacjami uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę (wyrok z 3 listopada 1994 r., I PRN 77/94, OSNAP 1995/2/24).
Ważne!
Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Uwzględniany jest m.in. przy ustalaniu okresu wypowiedzenia, wymiaru urlopu
Ewa Drzewiecka
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 186, 1861 - 1865 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 5 i 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).
• Art. 5, 10 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.).
• Art. 29 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).
• Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz.U. nr 230, poz. 2291).