Rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów. Rozgraniczeniu podlegają w miarę potrzeby wszystkie albo niektóre granice określonej nieruchomości z przyległymi nieruchomościami lub innymi gruntami. Rozgraniczenia nieruchomości dokonują wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast), a także sądy, gdy przewiduje to ustawa.
Z urzędu lub na wniosek
Wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) przeprowadzają rozgraniczenie nieruchomości z urzędu lub na wniosek strony. Organ administracyjny nie jest kompetentny do wydania decyzji odmawiającej wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego. Postępowanie o rozgraniczenie nieruchomości przeprowadza się z urzędu przy scaleniu gruntów, także gdy potrzeby gospodarki narodowej lub interes społeczny uzasadniają przeprowadzenie rozgraniczenia, a strona nie złożyła wniosku o rozgraniczenie.
Postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie scalenia gruntów zastępuje postanowienie o wszczęciu postępowania o rozgraniczenie nieruchomości. Na postanowienie o wszczęciu postępowania o rozgraniczenie nieruchomości nie służy zażalenie. Czynności ustalania przebiegu granic wykonuje geodeta upoważniony przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Przy ustalaniu przebiegu granic bierze się pod uwagę znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty osnowy geodezyjnej. Jeżeli jest brak danych lub są one niewystarczające albo sprzeczne, ustala się przebieg granicy na podstawie zgodnego oświadczenia stron lub jednej strony, gdy druga strona w toku postępowania oświadczenia nie składa i nie kwestionuje przebiegu granicy.
Akt ugody
W razie sporu co do przebiegu linii granicznych geodeta nakłania strony do zawarcia ugody. Ugoda zawarta przed geodetą posiada moc ugody sądowej. Z czynności ustalenia przebiegu granic sporządza się protokół graniczny lub akt ugody. Akt ugody podpisują wszystkie strony postępowania, a więc wszyscy współwłaściciele czy współużytkownicy wieczyści rozgraniczanych nieruchomości oraz geodeta. Należy też pamiętać, że do zawarcia ugody przez pełnomocnika wymagane jest pełnomocnictwo szczególne. Ugoda ustalająca przebieg linii granicznej zawarta bez udziału wszystkich współwłaścicieli jest dotknięta nieważnością bezwzględną.
Ugoda graniczna zawarta przed geodetą definitywnie kończy spór graniczny. Wywołuje ona skutki prawne od daty jej podpisania przez wszystkie strony. Ugoda kończy spór graniczny, nie kończy natomiast biegu postępowania administracyjnego. Dokonanie przez strony czynności prawnej eliminującej spór nie kończy bowiem samo przez się trwającego postępowania. Prowadzący postępowanie organ administracji w wypadku zakończenia sporu granicznego ugodą powinien zatem umorzyć postępowanie na mocy art. 105 par. 1 kodeksu postępowania administracyjnego jako bezprzedmiotowe. Decyzja o umorzeniu postępowania podlega zaskarżeniu w toku instancji oraz do Naczelnego Sądu Administracyjnego, tak jak każda inna decyzja administracyjna wydana na mocy k.p.a. Prawomocne postanowienia o rozgraniczeniu są tytułami egzekucyjnymi podlegającymi zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności (art. 777 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego). To samo dotyczy ugód zawartych przed geodetą (art. 31 ust. 4 ustawy prawo geodezyjne i kartograficzne) i art. 777 pkt 3 k.p.c.
Decyzja wójta
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości, jeżeli zainteresowani właściciele nieruchomości nie zawarli ugody, a ustalenie przebiegu granicy nastąpiło na podstawie zebranych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron. Wydanie decyzji poprzedza:
• dokonanie przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta) oceny prawidłowości wykonania czynności ustalenia przebiegu granic nieruchomości przez upoważnionego geodetę oraz zgodności sporządzonych dokumentów z przepisami; w wypadku stwierdzenia wadliwego wykonania czynności upoważnionemu geodecie zwraca się dokumentację do poprawy i uzupełnienia;
• włączenie dokumentacji technicznej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.
Strona niezadowolona z ustalenia przebiegu granicy może żądać, w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej decyzji w tej sprawie, przekazania sprawy sądowi (termin ten jest terminem prekluzyjnym na zasadzie analogii do art. 111 k.p.a.).
Jeżeli w razie sporu co do przebiegu linii granicznych nie dojdzie do zawarcia ugody lub nie ma podstaw do wydania decyzji o rozgraniczeniu nieruchomości, upoważniony geodeta tymczasowo utrwala punkty graniczne według ostatniego stanu spokojnego posiadania, dokumentów i wskazań stron, oznacza je na szkicu granicznym, sporządza opinię i całość dokumentacji przekazuje właściwemu wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta). W sytuacji gdy jeden z uczestników postępowania rozgraniczeniowego zażądał przekazania sprawy do sądu, natomiast nie uczynili tego inni uczestnicy, to decyzja administracyjna uprawomocni się w takim zakresie, w jakim nie żądano jej przekazania do sądu.
Przed sądem
Organ administracyjny umarza postępowanie administracyjne i przekazuje sprawę z urzędu do rozpatrzenia sądowi. Sąd rozpatruje sprawy o rozgraniczenie nieruchomości w trybie postępowania nieprocesowego. Sąd nie może badać, czy postępowanie administracyjne toczyło się prawidłowo, zgodnie z przepisami ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne. Jest to konsekwencją przyjęcia poglądu, że przed sądem sprawa toczy się na nowo, czyli sąd będzie samodzielnie przeprowadzał całe postępowanie rozgraniczeniowe. Jego rolą nie jest odniesienie się do postępowania administracyjnego i poczynionych tam ustaleń, ale przeprowadzenie postępowania sądowego samodzielnie i niezależnie. Sąd odrzuci wniosek o rozgraniczenie, gdy właściwy organ administracji, uznając za skuteczne oświadczenie woli o cofnięciu zgody na zawarcie ugody, umorzy postępowanie i przekaże sprawę do rozpoznania sądowi.
Sąd, przed którym toczy się sprawa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części, jest właściwy również do przeprowadzenia rozgraniczenia, jeżeli ustalenie przebiegu granic jest potrzebne do rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy. W tym wypadku sąd w orzeczeniu zamieszcza również rozstrzygnięcie o rozgraniczeniu nieruchomości. Wykonanie orzeczeń sądowych o rozgraniczeniu nieruchomości odbywa się z udziałem geodety.
Prawomocne orzeczenia i ostateczne decyzje ustalające przebieg granic nieruchomości sąd lub organ rozstrzygający przesyła z urzędu w terminie 30 dni do sądów rejonowych właściwych do prowadzenia ksiąg wieczystych i do właściwych starostów, w celu ujawnienia ich w księgach wieczystych oraz w ewidencji gruntów i budynków. Zamieszczenie w sentencji takiego orzeczenia również rozstrzygnięcia o rozgraniczeniu nieruchomości jest konieczne w wypadku, gdy sąd uwzględnia powództwo. Nie należy zaś zamieszczać w sentencji wyroku rozstrzygnięcia o rozgraniczeniu, gdy ustalenie granic doprowadziło do oddalenia powództwa o własność. Ustalenie takie zawarte w uzasadnieniu jest wówczas przesłanką rozstrzygnięcia.
Z ORZECZNICTWA:
WZRUSZENIE UMOWY
Wzruszenie ugody granicznej zawartej w postępowaniu administracyjnym może nastąpić wyłącznie według zasad określonych przez prawo cywilne, w postępowaniu przed sądem powszechnym. Do oświadczeń woli stron zawartych w ugodzie mają zastosowanie zasady ogólne wyrażone w art. 82-88 k.c., z tą różnicą, iż w zakresie błędu zastosowanie ma art. 918 k.c. (...).
Wyrok WSA W-wa z 22 listopada 2005 r., IV SA/Wa 1558/05 LEX n203725
ARNOLD PANDER
sędzia Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 240, poz. 2027 ze zm.).