Wbrew pozorom prawo wymienia wiele rzeczy i praw majątkowych, których komornik nie może zająć dla zaspokojenia należności wierzyciela. Wyłączenia bądź ograniczenia egzekucji są zawarte w kilku aktach prawnych, wśród których najważniejsze to kodeks postępowania egzekucyjnego oraz kodeks pracy.
Utrzymanie dłużnika
Kodeks postępowania cywilnego ogranicza egzekucję co do wybranych przedmiotów i kwot pieniężnych, aby w ten sposób zapewnić minimalne standardy ochrony dłużnika. Artykuł 829 k.p.c. wymienia wiele składników majątku dłużnika, których komornikowi nie wolno zajmować. W punkcie 1 tego artykułu wskazano przedmioty wyposażenia domowego o podstawowym standardzie, czyli urządzenia domowe, pościel, bielizna i ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny. Nie zawsze jednak ta codzienna przydatność przedmiotów jest jednoznaczna. Ocena, czy występuje ona w konkretnym przypadku, należy do komornika. Dłużnik może jednak z nią nie zgadzać się i złożyć skargę na czynności komornika.
Następne punkty omawianego artykułu (2 i 3) stanowią, że komornikowi nie wolno przeprowadzić egzekucji z zapasów żywności i opału wystarczających na okres jednego miesiąca, a także z jednej krowy lub dwóch kóz albo trzech owiec, jeżeli są one potrzebne dla wyżywienia dłużnika i jego rodziny. Obecnie jednak wierzyciele rzadko żądają zaspokojenia swoich należności z takich składników majątkowych dłużnika, nie mają one bowiem zbyt dużej wartości rynkowej.
W punkcie 4 wskazano z kolei narzędzia i przedmioty niezbędne dłużnikowi do osobistej pracy zarobkowej i surowce niezbędne do produkcji na okres tygodnia. W tym przypadku najważniejsze jest ustalenie, jaki zawód wykonuje lub jaką działalność prowadzi dłużnik. Nie może być bowiem tak, że dłużnik, powołując się na ten przepis, sprzeciwia się zajęciu na przykład wyposażenia warsztatu stolarskiego, pomimo tego że na co dzień wykonuje inny zawód będący podstawą jego utrzymania, a warsztat służy mu jedynie do realizacji jego hobby. W takiej sytuacji komornik jak najbardziej ma prawo do zajęcia wyposażenia warsztatu stolarskiego.
Komornik nie może
przeprowadzić egzekucji z przedmiotów niezbędnych do nauki
Punkt 5 art. 829 k.p.c. stanowi natomiast, że egzekucji nie podlegają w pewnej kwocie pieniądze należące do dłużnika. Chodzi o pieniądze pochodzące ze stałego wynagrodzenia dłużnika, jak i innego źródła dochodu. Nie ma więc znaczenia, czy dłużnik pracuje na umowie o pracę, czy też na podstawie umowy cywilnoprawnej. Różnica polega jedynie na sposobie obliczania wysokości kwoty, której komornik nie może egzekwować. W przypadku, gdy dłużnik zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę, należy obliczyć proporcje wynikające z okresu pomiędzy dniem zajęcia a dniem kolejnej wypłaty (1/30 na każdy dzień). Natomiast gdy dłużnik nie ma stałej pracy, egzekucji nie podlegają pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie.
Przedmioty niezbędne
Kolejny, 6 punkt stanowi, że komornik nie może przeprowadzić egzekucji z przedmiotów niezbędnych do nauki, papierów osobistych, odznaczeń i przedmiotów służących do wykonywania praktyk religijnych. Jeżeli chodzi o przedmioty niezbędne do nauki, to dotyczy to zarówno tych, które są niezbędne dla ucznia, jak i tych, z których korzysta dłużnik będący nauczycielem. Pojęcie papierów osobistych odnosi się do dokumentów urzędowych oraz prywatnych, które mają bezpośredni związek z dłużnikiem i jego rodziną. Podlegają one wyłączeniu spod egzekucji nawet wówczas, gdy przedstawiają dużą wartość antykwaryczną. Natomiast za niepodlegające wyłączeniu należy uznać te przedmioty, które są jedynie ozdobą i rozrywką dla dłużnika i jego rodziny. Tak więc, jeżeli córka dłużnika pobiera naukę w szkole muzycznej w klasie fortepianu, to komornik nie będzie mógł zająć fortepianu będącego własnością dłużnika, ponieważ jest to przedmiot niezbędny do nauki jednego z członków rodziny dłużnika. Gdyby jednak ten fortepian służył jedynie jako ozdoba, a domownicy grali by na nim tylko okazjonalnie, to komornik ma prawo go zająć.
Ponadto w tym punkcie wymienione zostały przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane jedynie znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową. Jako przykład można tutaj podać czarno-biały telewizor lub magnetofon na kasety. Wierzyciel, domagając się ich sprzedaży, uzyskałby znikome korzyści, a dla dłużnika - jeżeli jest to jedyny telewizor czy też sprzęt grający w domu - mają istotną wartość użytkową.
Potrącenia z pensji
Zgodnie z kodeksem pracy wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy. Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwota ta ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. Jednak ograniczenie to nie odnosi się tylko do świadczeń otrzymywanych przez dłużnika z tytułu umowy o pracę. Pojęcie wynagrodzenia za pracę należy bowiem traktować szeroko i odnosić do wszystkich świadczeń, które mają charakter powtarzalny i zmierzają do zapewnienia utrzymania dłużnika i jego rodziny. Ograniczenia wysokości dopuszczalnych potrąceń stosuje się więc odpowiednio do uposażeń posłów i senatorów, wynagrodzeń członków spółdzielni pracy czy też umów zlecenia. Ochronie, o której mowa, podlegają także odprawa emerytalna oraz nagroda jubileuszowa.
Ograniczenie egzekucji dotyczy także świadczeń pieniężnych przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym. Komornik nie może egzekwować wierzytelności bez żadnych ograniczeń również z rent przysługujących z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, a także rent zasądzonych przez sąd lub ustalonych umową za utratę zdolności do pracy.
Egzekucja ze spadku
W przypadku śmierci dłużnika wierzyciel może prowadzić egzekucję wyłącznie z pozostawionego spadku. Ograniczenie to ma charakter czasowy. Po przyjęciu spadku przez spadkobierców wierzyciel może bowiem egzekwować długi zmarłego także z majątku spadkobierców. Należy jednak pamiętać, że od przyjęcia spadku (w którego skład wchodzi nie tylko majątek spadkodawcy, ale także jego długi) spadkobierca może się uchylić poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Brak jakiegokolwiek oświadczenia spadkobiercy co do przyjęcia spadku w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (np. o testamencie), traktowane jest jako przyjęcie spadku wprost, czyli bez ograniczenia za długi spadkowe.
MAŁGORZATA KRYSZKIEWICZ
malgorzata.kryszkiewicz@infor.pl