Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki związane z rozpoznaniem przez sąd konkretnej sprawy wniesionej przez stronę. Najczęściej ponosi je ten, kto wniósł do sądu pismo podlegające opłacie (na przykład pozew) albo powodujące wydatki (na przykład wniosek o sporządzenie opinii przez biegłego). Natomiast po zakończeniu sprawy sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie decyduje o tym, która strona i w jakich częściach ponosi koszty sądowe. Strona, która przegra sprawę, musi zwrócić przeciwnikowi procesowemu koszty procesu, wówczas gdy on tego zażąda. Strona może się jednak domagać zwolnienia od kosztów sądowych w całości lub w części, gdy złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i dla rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów powinna wówczas dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach, źródłach utrzymania. Sąd jednak sam ocenia, czy uzna to oświadczenie za dostateczne.
Niektóre opłaty nie są pobierane
Od niektórych czynności dokonywanych przed sądem nigdy nie są pobierane opłaty bez względu na to, w jakiej sytuacji majątkowej strona się znajduje. Strona nie musi wówczas starać się o zwolnienie ani dokumentować swojej sytuacji rodzinnej i majątkowej. Na przykład nie płaci się od wniosku o przesłuchanie testamentu ustnego, o otwarcie i ogłoszenie testamentu, o zwolnienie z obowiązku wykonawcy testamentu, o przysposobienie dziecka, o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt.
Powód nie płaci opłat od pozwu o odszkodowanie za wyrównanie strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. Kosztów nie uiszcza też osoba dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych, alimentów oraz pozwany o obniżenie alimentów. Zdarza się jednak, że pozew o ustalenie ojcostwa okazuje się oczywiście bezzasadny. Wówczas sąd ma prawo zobowiązać powoda do zapłaty kosztów sądowych.
Kosztów sądowych nie ponosi również strona, która chce, aby niektóre postanowienia w umowie, którą zawarła z przedsiębiorcą, zostały przez sąd uznane za niedozwolone.
Z kolei pracownik, który dochodzi roszczeń ze stosunku pracy, kosztów nie ponosi tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu sporu, nie przewyższa 50 tysięcy złotych. Za zwolnionego od kosztów pracownika wydatki ponosi tymczasowo Skarb Państwa. Jeżeli sprawę przegra pracodawca, to po zakończeniu postępowania sąd może nakazać mu, aby zapłacił koszty. W postępowaniu w sprawach nieletnich nie pobiera się opłat przy składaniu przez nieletniego wniosku, zażalenia i apelacji.
Ważne!
Oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania powinno być sporządzone, tak aby przekonało sąd o tym, że wnioskodawca nie może ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku w utrzymaniu dla siebie i swojej rodziny
Sąd zwalnia od opłat
Na uzasadniony wniosek strony sąd może zwolnić ją od opłat w całości lub częściowo. Formalności związanych ze zwolnieniem strona dopełnia w sądzie, w którym chce złożyć pozew albo w którym już sprawa się toczy. Wniosku nie trzeba więc koniecznie składać jeszcze przed wytoczeniem powództwa, ponieważ sytuacja materialna strony może pogorszyć się już w czasie trwania procesu, a nawet wówczas, gdy zostało już zakończone postępowanie przed sądem I instancji, a sąd II instancji rozpoznaje apelację.
Oprócz uzasadnienia we wniosku aktualnej sytuacji majątkowej i rodzinnej strony ubiegającej się o zwolnienie od kosztów istotna jest również treść dołączonego do niego oświadczenia. Strona sporządza je według wzoru określonego przez ministra sprawiedliwości w załączniku do rozporządzenia z 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz.U. nr 27, poz. 200)
PRZYKŁAD: UZASADNIENIE WNIOSKU
Strona składa wniosek o zwolnienie od kosztów do sądu. Uzasadnia w nim, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku dla siebie i rodziny. Składając oświadczenie o stanie majątkowym, powinna więc udowodnić, że po zapłaceniu kosztów sądowych nie byłoby jej stać na utrzymanie siebie i rodziny, czyli na pokrycie niezbędnych wydatków na jedzenie, czynsz, leki, ubranie, naukę dla dzieci oraz na zaspokojenie innych podstawowych potrzeb.
Co w oświadczeniu
Stronie, która sporządza oświadczenie, aby dołączyć je do wniosku o zwolnienie od kosztów, radzimy, aby wymieniła w nim wszystkie osoby, które prowadzą z nią wspólnie gospodarstwo domowe. Jest to nie tylko najbliższa rodzina: małżonek i dzieci, ale także konkubina lub konkubent, rodzice, wnuki, pasierbowie, dzieci adoptowane lub pozostające pod opieką wnioskodawcy (na przykład w ramach rodziny zastępczej).
W oświadczeniu należy dokładnie opisać stan majątkowy wnioskodawcy, wskazując na posiadane nieruchomości, mieszkanie, zasoby, dochody i źródła utrzymania. Wyszczególnia się wszystkie dochody i źródła utrzymania oraz ich pochodzenie i wysokość. Wyszczególniając w oświadczeniu dom lub mieszkanie, należy określić metraż, a wyszczególniając grunt, podać liczbę hektarów na przykład gospodarstwa rolnego. Jeżeli wnioskodawca ma zasoby pieniężne, na przykład oszczędności lub papiery wartościowe, to musi podać ich wartość nominalną. Gdyby zaś miał jeszcze jakieś inne przedmioty wartościowe o wartości powyżej 10 tys. zł, to wówczas powinien dokładnie je wyszczególnić.
W oświadczeniu nie powinno też zabraknąć informacji o ciążących na wnioskodawcy alimentach, zadłużeniach oraz stałych kosztach, jakie ponosi na przykład na rehabilitację, leczenie, utrzymanie mieszkania, dojazdy do pracy itd.
Wnioskodawca nie może pominąć w oświadczeniu którejkolwiek z wymaganych informacji. Na podstawie niekompletnego oświadczenia sąd nie zwolni go z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Wezwie go do uzupełnienia lub poprawienia danych w ciągu tygodnia od otrzymania wezwania. Jeżeli strona w tym terminie nie poprawi braków, to musi liczyć się z tym, że zwróci wniosek.
Dokładne opisanie sytua- cji materialnej i rodzinnej w oświadczeniu leży w interesie strony. Zwolnienie od kosztów jest bowiem uznaniowe i w zasadzie, podejmując decyzję, sąd opiera się na danych zawartych we wniosku i oświadczeniu. Od uznania sądu zależy też, czy zwolni stronę od kosztów w całości czy tylko w części. Częściowe zwolnienie od kosztów sąd stosuje wówczas, gdy uzna, że strona może je jednak częściowo uiścić. Określa wówczas w ułamku lub w procentach część zwolnienia albo podaje kwotę zwolnienia w złotych. Sąd może też wyszczególnić te opłaty i wydatki, których strona nie ponosi. Strona zwolniona od kosztów tylko częściowo ma obowiązek ponieść opłaty i wydatki w wysokości nieobjętej zwolnieniem przyznanym przez sąd.
Jeżeli sąd oddali wniosek o zwolnienie od kosztów, to wówczas strona nie może złożyć go, ponownie powołując się na te same okoliczności, którymi uzasadniała poprzedni wniosek. Musiałaby wskazać nowe okoliczności, na przykład powiększenie się rodziny, albo utratę przez któregoś z członków rodziny źródła utrzymania. Gdyby strona oparła ponownie złożony wniosek na tych samych okolicznościach, to wówczas sąd odrzuci go, a strona nie będzie miała prawa złożyć zażalenia na postanowienie wydane w tej sprawie.
PRZYKŁAD: WNIOSEK SKŁADA STRONA MAJĄCA ADWOKATA
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożyła strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika - adwokata albo radcę prawnego. Wniosek ma braki, ponieważ strona nie dołączyła oświadczenia o stanie rodzinnym i majątkowym. Sąd zwraca wniosek bez wezwania do uzupełnienia braków formalnych. Gdyby złożyła go strona nieposiadająca adwokata, to wówczas sąd wezwie ją do uzupełnienia oświadczenia.
PRZYKŁAD: PONOWNY WNIOSEK
Powódka wyszczególniła w dołączonym oświadczeniu wszystkie źródła dochodów członków rodziny, którzy prowadzą z nią wspólne gospodarstwo domowe. Wśród nich był ojciec strony, który pobierał dosyć wysoką rentę. Sąd nie zwolnił strony od kosztów. Po pewnym czasie sytuacja rodzinna i majątkowa strony zmieniła się. Zmarł ojciec rencista, więc rodzina straciła jedno źródło dochodu. Stronie urodziło się dziecko. Zmieniła się więc zarówno sytuacja rodzinna, jak i majątkowa strony. W tej sytuacji może ponownie wystąpić z wnioskiem do sądu o zwolnienie od kosztów, powołując się na zmianę sytuacji rodzinnej i majątkowej.
3 KROKI
Jak uzyskać zwolnienie od kosztów
1 Złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
2 We wniosku opisać okoliczności, które uzasadniają zdanie wnioskodawcy
3 Złożyć oświadczenie- sporządzone według ustalonego wzoru - o stanie rodzinnym, majątkowym, dochodach i źródłach utrzymania
ZWOLNIENIE OD KOSZTÓW SĄDOWYCH
• Wniosek o zwolnienie od kosztów składa się na piśmie albo ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa zostanie wytoczona lub toczy się.
• Bez względu na formę złożenia wniosku należy sporządzić oświadczenie o stanie majątkowym strony.
• Gdy sąd uzna roszczenie w pozwie za oczywiście nieuzasadnione, to może odmówić zwolnienia od kosztów.
• W razie przegrania sprawy nawet zwolniony od kosztów musi zwrócić koszty procesu drugiej stronie.
• Za fałszywe oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, które spowodowało zwolnienie od kosztów, grozi cofnięcie zwolnienia, ukaranie grzywną do tysiąca złotych oraz obowiązek uiszczenia opłat i wydatków.
• Za ponowne złożenie wniosku o zwolnienie z nieprawdziwymi okolicznościami grozi nie tylko odrzucenie ponowne wniosku, lecz również grzywna do dwóch tysięcy złotych.
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
malgorzata.piasecka@infor.pl
Podstawa prawna
• Ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, 1398 z późn. zm.).