Jak się bronić przed oszustwem lub obmową

Czego można się domagać

Osoba pokrzywdzona zniesławieniem może domagać się, aby sprawca czynu został ukarany karą pozbawienia wolności (najczęściej wymierzaną razem z orzeczeniem o zawieszeniu jej wykonania), karą ograniczenia wolności lub grzywną. Sąd może też dodatkowo orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub na cel społeczny. Można też domagać się, aby sąd orzekł podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości.

Natomiast nie można domagać się ukarania za zniesławienie wówczas, gdy pod adresem osoby pokrzywdzonej zostały wysunięte zarzuty niepublicznie, albo gdy sprawca przekazując wiadomości, działał w obronie społecznie uzasadnionego interesu albo był przeświadczony (opierając się na uzasadnionych podstawach), że takiego interesu broni. Nie można też domagać się ukarania wówczas, gdy sprawca czynił zarzut publicznie, lecz działał w przeświadczeniu opartym na uzasadnionych podstawach, że zarzut jest prawdziwy, a on broni społecznie uzasadnionego interesu. Zarzut służy obronie społecznie uzasadnionego interesu wówczas, gdy na przykład dotyczy funkcjonowania organów władzy państwowej lub samorządu terytorialnego i jest podnoszony i rozgłaszany po to, aby poprawić działanie tych organów. O obronie społecznie uzasadnionego interesu można mówić również wówczas, gdy zarzuty dotyczą indywidualnej działalności jednostki, która ma na tyle doniosłe znaczenie, że znajdują odzwierciedlenie społeczne.

PRZYKŁAD:

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZNIESŁAWIENIE

Sprawca publicznie rozgłasza prawdziwe zarzuty pod adresem oskarżyciela prywatnego. Dotyczą one jednak jego życia rodzinnego. Mimo że zarzuty zostały podniesione publicznie i są prawdziwe, sprawca poniesie odpowiedzialność karną za zniesławienie, ponieważ uczyniony przez niego zarzut nie służy obronie społecznie uzasadnionego interesu.

PRZYKŁAD:

BRAK SPOŁECZNEGO UZASADNIENIA

Rozgłaszany publicznie zarzut jest prawdziwy i dotyczy funkcjonowania organu władzy. Jednak motywem, jakim kieruje się sprawca, rozgłaszając go, jest chęć zemsty oraz zysku, a nie poprawa działania tego organu. W takim przypadku brak jest cechy działania w obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Interes społecznie uzasadniony jest pojęciem szerszym niż interes społeczny, ponieważ obejmuje również działania podejmowanie w interesie jednostki.

Gdyby jednak zarzut dotyczył życia prywatnego albo rodzinnego oskarżyciela prywatnego, to wówczas dowód prawdy może zostać przeprowadzony tylko wówczas, jeśli zarzut miałby zapobiec niebezpieczeństwu dla życia albo zdrowia człowieka, albo demoralizacji małoletniego.

PRZYKŁAD:

BRAK ZWIĄZKU Z CZYNEM ZARZUCANYM

Sprawca stawia zarzuty odnośnie do życia prywatnego i rodzinnego oskarżyciela prywatnego. Na przykład stwierdził, że pokrzywdzony zatrudnia cudzoziemki, które trudnią się nierządem i czerpie z tej procedury zyski, zaś jego nieletnia córka regularnie dopuszcza się kradzieży w sklepie. Zarzuty dotyczą życia prywatnego i rodzinnego pokrzywdzonego, więc dowody prawdy nie mogą zostać przeprowadzone.

Przed sądem

Akt oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego oskarżyciel prywatny albo jego pełnomocnik wnoszą do wydziału karnego w sądzie rejonowym. Wystarczy, że sporządzając akt oskarżenia, oskarżyciel prywatny ograniczy się do oznaczenia osoby oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Powinien też wskazać dowody, na których opiera się oskarżenie.

Postępowanie może zostać umorzone, gdy oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia. Na umorzenie musi wyrazić zgodę oskarżony.

Gdyby jednak oskarżyciel odstąpił od oskarżenia jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, to wówczas zgoda oskarżonego na umorzenie nie będzie potrzebna.

Za odstąpienie od oskarżenia przyjmuje się również taki przypadek, gdy oskarżyciel prywatny lub jego pełnomocnik nie stawia się na rozprawie głównej bez usprawiedliwionych powodów.

Oskarżony może się bronić, wnosząc wzajemny akt oskarżenia w postępowaniu prywatnoskargowym. Powinien to zrobić do rozpoczęcia przewodu sądowego - odczytania aktu oskarżenia. Czyn, o którym mowa w akcie wzajemnym, powinien pozostawać w związku z czynem zarzucanym. Gdyby nie było takiego związku, to wzajemny akt oskarżenia sąd rozpozna w postępowaniu odrębnym. Gdyby postępowanie prywatnoskargowe wszczął prokurator albo przyłączył się do niego, to wówczas nie jest możliwe wniesienie aktu oskarżenia wzajemnego.

SŁOWNIK

Zniesławienie

Przestępstwo to polega na pomawianiu innej osoby albo grupy osób, instytucji, jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć w opinii publicznej albo narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Zniesławić można nawet przekazując wiadomości zasłyszane lub pochodzące od konkretnej osoby. Nie jest ważne źródło informacji, lecz karane jest rozgłaszanie ich bez względu na to, od kogo pochodzą.

Oszczerstwo

To złośliwe ogłaszanie fałszywych wiadomości o innej osobie, instytucji, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej, niemającej osobowości prawnej.

Od zniesławienia przestępstwo oszczerstwa różni się tym, że rozgłaszane są tylko fałszywe, nieprawdziwe zarzuty o innej osobie. W dodatku działanie sprawcy musi być celowe i zmierzać do poniżenia innej osoby, grupy osób lub instytucji w opinii publicznej. Może też zmierzać do narażenia ich na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Dobra osobiste

Są to prawnie uznane wartości, dobra niematerialne, które są ściśle związane z istnieniem i psychiką określonych osób fizycznych. Dobrem osobistym jest m.in. cześć, nazwisko, pseudonim, wizerunek. Ochronie praw osobistych służą roszczenia o: zaniechanie naruszeń, usunięcie skutków naruszeń (np. złożenie stosownego oświadczenia lub przeprosin), zadośćuczynienie pieniężne, zapłatę sumy na cel społeczny, naprawienie wyrządzonej szkody majątkowej.

Wzór prywatnego aktu oskarżenia w postępowaniu prywatnoskargowym

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ

malgorzata.piasecka@infor.pl