Kto nie płaci podatku od spadku

Krewni najbliżsi spadkodawcy od 1 stycznia 2007 r. nie muszą płacić w ogóle podatku od mieszkań i domów otrzymanych w spadku. Nabycie musi być jednak nieodpłatne. Krąg osób, które nie muszą rozliczać się z fiskusem, został określony w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Jest to tzw. zerowa grupa podatkowa. Znaleźli się tu małżonek, wstępni, zstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha. Wymienieni obdarowani i spadkobiercy mogą nabywać majątek o dowolnej wartości i w nieograniczonym czasie. Zabieg polegający na włączeniu małżonka, wstępnych, zstępnych, pasierba, ojczyma i macochy do grona osób korzystających ze zwolnienia z podatku ma jeszcze inne konsekwencje. Sprawił, że pierwsza grupa podatkowa w praktyce została ograniczona do zięcia, synowej i teściów. Osoby te, niestety, nie mogą korzystać z całkowitego zwolnienia z podatku od spadków i darowizn dla najbliższej rodziny. W ich przypadku w grę będzie wchodziła już konieczność rozliczenia się z fiskusem.

Podatek od spadków i darowizn oblicza się od nadwyżki nabytych rzeczy i praw majątkowych ponad kwotę wolną od podatku według jednej z trzech skal podatkowych odrębnie dla każdej grupy podatkowej. W I grupie podatkowej opodatkowaniu podlega nabycie od jednej osoby własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9637 zł (kwota wolna od podatku). Natomiast opodatkowanie nadwyżki w poszczególnych przedziałach skali wynosi 3 proc., 5 proc. i 7 proc.

Zgłoszenie nie jest potrzebne

Nabywca rzeczy lub praw majątkowych od najbliższej rodziny, aby skorzystać ze zwolnienia i nie zapłacić podatku, musi dopełnić pewnych formalności w urzędzie skarbowym. W zamian za przywilej niepłacenia podatku podatnicy muszą informować organ podatkowy o fakcie nieodpłatnego otrzymania lub odziedziczenia majątku oraz dokumentować darowizny pieniężne. Na dokonanie zgłoszenia podatnicy mają miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia, zapisu lub dalszego zapisu - miesiąc od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

PRZYKŁAD - PODATEK OD DAROWIZNY W I GRUPIE

Teściowa przekazała synowej w darowiźnie samochód o wartości 30 tys. zł.

Nabywca, czyli synowa będzie musiała zapłacić podatek w wysokości 812,55 zł.

Jest to efekt następującego wyliczenia:

30 000 - 9637 (kwota wolna od podatku w ramach I grupy podatkowej) = 20 363.

20 363 - 10 278 = 10 085 x 5 proc. = 504,25 + 308,30 = 812,55 zł.

PRZYKŁAD - PODATEK OD SPADKU W II GRUPIE

Ciotka zapisała siostrzenicy w testamencie działkę budowlaną o wartości 100 tys. zł.

Siostrzenica będzie musiała zapłacić podatek w wysokości 10 304,66 zł

Wynika to z następującego wyliczenia:

100 000 - 7276 (kwota wolna od podatku w ramach II grupy podatkowej) = 92 724.

92 724 - 20 556 = 72 168 x 12 proc. = 8660,16 + 1644,50 = 10 304,66 zł.

PRZYKŁAD - PODATEK OD DAROWIZNY W III GRUPIE

Pani Zosia podarowała swojej przyjaciółce meble kuchenne o wartości 15 tys. zł.

Obdarowana będzie musiała zapłacić podatek w wysokości 1211,76 zł.

Wynika to z następującego wyliczenia:

15 000 - 4902 (kwota wolna w ramach III grupy podatkowej) = 10 098.

10 098 x 12 proc. = 1211,76 zł.

Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie miesięcznego terminu do ich zgłoszenia, zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

Obowiązek zgłaszania organowi podatkowemu majątku nabytego pod tytułem darmym przez nabywców zwolnionych z podatku zastąpił składanie przez te osoby zeznań podatkowych o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych.

Nie zawsze jednak podatnicy będą zobowiązani do powiadomienia fiskusa o nabytym majątku. Osoby zaliczone do tzw. zerowej grupy podatkowej nie muszą zawiadamiać organu podatkowego o fakcie nabycia majątku w drodze spadku lub darowizny, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych nie przekracza 9637 zł. Co istotne, dotyczący okresu pięcioletniego kwotowy limit 9637 zł jest liczony osobno dla każdej osoby, od której podatnik nabywa majątek. Trzeba zatem uważać, by nie przegapić momentu przekroczenia kwoty granicznej.

W przypadku nieruchomości ten warunek raczej nie będzie wchodził w grę. Nieruchomości kosztują bowiem dużo więcej. W przypadku nieruchomości zastosowanie znajdzie druga możliwość. Otóż obowiązek zgłoszenia wyłączony jest w przypadku, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. W tym ostatnim przypadku zawiadomienia za podatnika dokonuje notariusz jako płatnik podatku od spadków i darowizn. Nabycie nieruchomości następuje zawsze w formie aktu notarialnego.

Dla spóźnialskich sankcje

Niedopełnienie warunku zawiadomienia urzędu skarbowego o nabyciu majątku w drodze darowizny może mieć przykre konsekwencje. Zapominalskim, którzy skorzystali z całkowitego zwolnienia z podatku dla najbliższych, grozi 20-proc. karny podatek. Sankcję taką przewiduje art. 15 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z tym przepisem nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według 20-proc. stawki, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.

Kwota podatku zależy od grupy

O wysokości podatku od spadków i darowizn decyduje przynależność do jednej z trzech grup podatkowych. Najmniej zapłacą podatnicy z I grupy.

Ustawa o podatku od spadków i darowizn wymienia trzy grupy podatkowe. I grupa obejmuje najbliższych krewnych darczyńcy lub spadkodawcy, czyli m.in. małżonków, dzieci, rodziców. Co istotne, za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. II grupa obejmuje krewnych z dalszej linii, a ostatnia III pozostałych nabywców.

Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku. Kwoty wolne od podatku wynoszą 9637 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej, 7276 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej i 4902 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

JAK PRZYGOTOWAĆ ZGŁOSZENIE O NABYCIU SPADKU

Zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych w formie spadku lub darowizny dokonuje się poprzez wypełnienie i złożenie w urzędzie skarbowym formularza SD-Z1. Zawiadomienie to powinno zawierać:
- datę powstania obowiązku podatkowego,
- miejsce i cel składania zgłoszenia,
- dane identyfikujące podatnika obowiązanego do złożenia zgłoszenia i jego adres zamieszkania,
- tytuł nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych,
- dane dotyczące rodzaju dokumentu potwierdzającego nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych,
- dane dotyczące nabytych rzeczy lub praw majątkowych,
- dane dotyczące stosunku osobistego nabywcy do osoby, od której lub po której została nabyta własność rzeczy lub praw majątkowych.

Poza danymi podatnika zobowiązanego do złożenia zawiadomienia zgłoszenie musi zawierać informacje identyfikujące spadkodawcę, darczyńcę lub inną osobę, od której lub po której została nabyta własność majątku oraz adres jej zamieszkania (siedziby). Podatnik musi ponadto podać tytuł nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, dane dotyczące rodzaju dokumentu potwierdzającego nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych, a także dane identyfikujące przedmiot nabycia.

GRUPY PODATKOWE

I grupa obejmuje małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów.

II grupa obejmuje zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.

III grupa to inni nabywcy.

Podatek oblicza się według skali określonej w ustawie o podatku od spadków i darowizn po odjęciu od podstawy opodatkowania kwot wolnych od podatku.

Podstawa opodatkowania

Stanowi ją wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.

Jeżeli spadkobierca i zapisobierca lub obdarowany został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia lub zapisu, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar spadku (zapisu) lub darowizny, o ile polecenie zostało wykonane.

Do długów i ciężarów zalicza się również koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku. Do długów i ciężarów zalicza się również koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie. Długiem lub ciężarem będą także koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie, wypłaty z tytułu zachowku oraz inne obowiązki wynikające z przepisów kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

NASZA RADA:

TRZEBA USTALIĆ WARTOŚĆ SPADKU

Podatnicy, którzy nie mogą liczyć na zwolnienie, powinni zapłacić podatek. Podatek płaci się od wartości otrzymanego spadku. Dla ustalenia tej wartości bierze się pod uwagę ceny rynkowe, zwłaszcza w przypadku nieruchomości.

Jeżeli budynek stanowiący część składową gruntu będącego przedmiotem nabycia został wzniesiony przez osobę nabywającą nieruchomość przez zasiedzenie, z podstawy opodatkowania wyłącza się wartość tego budynku.

Przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności podstawę opodatkowania stanowi wartość rzeczy lub praw majątkowych, w części przekraczającej wartość udziału we współwłasności, który przed jej zniesieniem przysługiwał nabywcy.

Wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw. W przypadku praw do wkładów oszczędnościowych ich wartość ustala się w wysokości tych wkładów.

Jeśli urzędnicy dojdą do wniosku, że wartość nieruchomości otrzymanych w spadku podana przez podatnika jest za niska, mogą powołać do jej określenia biegłego. To zaś może podatnika drogo kosztować.

Jeżeli nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada według oceny naczelnika urzędu skarbowego wartości rynkowej, organ ten wezwie nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia. W tym celu wyznaczy podatnikowi odpowiedni termin. Podatnik na określenie, podwyższenie lub obniżenie (choć ta sytuacja w praktyce w zasadzie się nie zdarza) dostanie nie mniej niż 14 dni liczonych od dnia doręczenia wezwania. Wysyłając do podatnika wezwanie, urzędnik zapewne poda wartość nabytych rzeczy lub praw majątkowych według własnej wstępnej oceny.

Oznacza to, że w dalszej kolejności podatnik może przedłożyć w urzędzie skarbowym opinie rzeczoznawcy, z której będzie wynikało, jaka jest wartość nabytego prawa majątkowego lub rzeczy. Niestety, urząd skarbowy nie jest tą opinią w żaden sposób związany.

Te same zasady znajdą zastosowanie również wtedy, gdy kilku nabywców poda różne wartości tej samej rzeczy lub prawa majątkowego.

Ulga mieszkaniowa

Podatnicy otrzymujący w spadku lub darowiźnie nieruchomości mogą nie płacić podatku od powierzchni nieprzekraczającej 110 mkw. domu lub mieszkania.

W przypadku nabycia nieruchomości mieszkalnej obowiązuje specjalna preferencja podatkowa, z której mogą korzystać nabywcy zaliczeni do wszystkich trzech grup podatkowych. Z oczywistych względów krąg osób zainteresowanych tym zwolnieniem zmniejszył się z momentem wprowadzenia do ustawy całkowitego zwolnienia z podatku dla małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Osoby te, pod warunkiem dopełnienia opisanych wcześniej formalnych obowiązków (związanych ze zgłoszeniem nabycia w urzędzie skarbowym) mogą nabywać nieruchomości mieszkalne (w dowolnej ilości, wartości i czasie) bez jakichkolwiek konsekwencji podatkowych i konieczności spełniania dodatkowych warunków.

Specjalna ulga mieszkaniowa może mieć zastosowanie do osoby zaliczonej do tzw. zerowej grupy podatkowej jedynie wtedy, gdy nie spełni ona formalnych warunków do skorzystania z całkowitego zwolnienia. Takie zaniechanie skutkuje bowiem opodatkowaniem na zasadach ogólnych przewidzianych dla I grupy podatkowej. Będą to jednak sytuacje wyjątkowe.

Ulga mieszkaniowa w dalszym ciągu ma jednak doniosłe znaczenie dla nabywców zaliczanych do I grupy podatkowej, które znalazły się poza kręgiem osób uprawnionych do ogólnego zwolnienia, czyli dla zięcia, synowej oraz teściów, a także dla osób zaliczonych do II i III grupy podatkowej. Jednak w przypadku nabywców objętych III grupą podatkową, czyli niezwiązanych ze spadkodawcą więzami pokrewieństwa ani powinowactwa, ulga ma zastosowanie tylko wtedy, gdy sprawowały one opiekę nad spadkodawcą, na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarialnie poświadczonym przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów u notariusza.

Ulga przysługuje w przypadku nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie. Z ulgi mogą jednak skorzystać tylko niektóre osoby. Chodzi o osoby zaliczone do I grupy podatkowej w przypadku nabycia własności w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy.

Jeśli darowiznę lub spadek otrzymają te osoby, do podstawy opodatkowania nie będzie wliczana wartość budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego do łącznej nieprzekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga będzie przysługiwała stosownie do wielkości udziału.

Ulga przysługuje tylko tym osobom, które łącznie spełniają warunki wskazane w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Aby móc skorzystać z ulgi, nie można być właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość. Jeśli jednak zdarzy się, że podatnik będzie właścicielem innego budynku, z ulgi skorzysta, pod warunkiem że przeniesie własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy. Nowością jest konieczność dokonania tej czynności w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Podatnikom chcącym skorzystać z ulgi nie może też przysługiwać spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym. Gdyby jednak podatnik nimi dysponował, powinien przekazać je zstępnym lub do dyspozycji spółdzielni. Podatnik wspomnianych czynności powinien dokonać w ciągu sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego. Z ulgi skorzystają również ci podatnicy, którzy nie są najemcami lokalu lub budynku lub będąc nimi, rozwiążą umowę najmu w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

PRZYKŁAD - POŻYCZKA BEZ PODATKU

Syn pożycza od matki 60 tys. zł. Pieniądze zostają przelane na jego konto bankowe. W ciągu 14 dni syn składa w urzędzie skarbowym deklarację PCC. Od pożyczki tej nie musi płacić w ogóle podatku od czynności cywilnoprawnych.

PRZYKŁAD - PIENIĄDZE OD TEŚCIA

Teść pożycza od zięcia 10 tys. zł. Pieniądze zostały przelane na konto bankowe. Teść nie zapłaci podatku tylko od 9637 zł. Od nadwyżki podatek wyniesie 2 proc. Teść nie został wymieniony wśród osób, które mogą podatku nie płacić w ogóle. W tym przypadku obowiązuje zwolnienie ograniczone limitem kwotowym.

Kolejne warunki pozwalające skorzystać z ulgi związane są z zamieszkiwaniem w domu lub mieszkaniu. Z przepisów wynika, że ulga przysługuje osobom, które będą zamieszkiwać, będąc zameldowane na pobyt stały, w nabytym lokalu lub budynku, i nie dokonają jego zbycia przez okres pięciu lat:
- od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego, jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku,
- od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Gdyby okazało się, że nabyty budynek lub lokal jest zajęty przez osoby trzecie, spełnienie wspomnianych warunków może nastąpić w okresie pięciu lat od dnia nabycia. W tym przypadku zawiesza się odpowiednio bieg terminu przedawnienia do dokonania wymiaru podatku.

ANNA WOJDA
anna.wojda@infor.pl