Przedsiębiorca odpowiedzialny za powstaniezadłużenia z tytułu nieopłacania w terminie składek na obowiązkoweubezpieczenia społeczne, który utracił płynność finansową i nie maśrodków na spłatę długu, może wystąpić do ZUS z wnioskiem oumorzenie należności z tego tytułu. Umorzenie należności jestjednak rozwiązaniem o charakterze wyjątkowym i może być orzeczoneprzez ZUS jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych.
Stosownie do obowiązujących przepisów ustawy zdnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych(Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.)umorzenie należności z tytułu zaległych składek może nastąpićjedynie w przypadku stwierdzenia ich całkowitej nieściągalności,lub też ze względu na ważny interes osoby zobowiązanej.
Całkowita nieściągalność zobowiązania
Zgodnie z postanowieniami ustawy o s.u.s., należności z tytułuskładek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUStylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności.Całkowita nieściągalność należności publicznoprawnych zachodzinatomiast w sytuacji, gdy:
1. dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnegomajątku lub pozostawił ruchomości nie podlegające egzekucji napodstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmiotycodziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekraczakwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia ijednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwościprzeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,
2. sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłościdłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe,
3. nastąpiło zaprzestanie prowadzeniadziałalności przy jednoczesnym braku majątku, z któregomożna egzekwować należności, małżonka, następców prawnych,możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,
4. nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonympostępowaniu likwidacyjnym,
5. wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwotykosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,
6. naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdziłbrak majątku, z którego można prowadzićegzekucję,
7. jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nieuzyska się kwot przekraczających wydatkiegzekucyjne.
Z wyżej wymienionych powodów mogą być umorzone jedynienależności z tytułu składek w części finansowanej przezprzedsiębiorcę. Umorzeniu nie będą natomiast podlegałyskładki w części finansowanej przez zatrudnionych przezprzedsiębiorcę pracowników, gdyż te - jako potrącone przezpracodawcę z wynagrodzenia pracowników i nie odprowadzone do ZUS -podlegają szczególnej ochronie prawnej. Do czasu przedawnienia tychnależności (tj. przez okres 10 lat od ich powstania) ZUS będziemógł podjąć próby ich wyegzekwowania.
Wystąpienie określonych w ustawie przesłanek do umorzenianależności nie skutkuje jednak automatycznym umorzeniem zadłużenia.Decyzja w sprawie umorzenia zadłużenia oparta jest na konstrukcjiuznania administracyjnego, co oznacza, iż dopiero po wystąpieniuokreślonych w przepisach prawa przesłanek uzasadniającychumorzenie, ZUS ma prawo rozważyć, czy zasadne jest udzieleniedłużnikowi tego typu ulgi.
Umorzenie należności z uwagi na ważny interes osobyzobowiązanej
W stosunku do przedsiębiorców opłacających składki za samychsiebie, przepisy ustawy o s.u.s. wprowadziły wyjątek odzasady całkowitej nieściągalności. W przypadku tychpodmiotów, należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczeniaspołeczne mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane, takżepomimo braku ich całkowitej nieściągalności. W przedmiotowychsytuacjach, kryterium decydującym o podjęciu przez ZUS decyzji oumorzeniu zadłużenia będzie ważny interes osoby zobowiązanej doopłacenia składek. Pod pojęciem tym należy natomiast rozumiećwystąpienie okoliczności, które uniemożliwiają spłatę zadłużenia, aw szczególności:
• ubóstwo zobowiązanego, zagrażające jegodalszej egzystencji;
• wystąpienie zdarzeń losowych i klęskżywiołowych, których dłużnik nie mógł przewidzieć, ani imprzeciwdziałać;
• choroba zobowiązanego lub członków jegonajbliższej rodziny (np. małżonka, dzieci, rodziców), nad którymizobowiązany do spłaty należności sprawuje bezpośrednią opiekę -uniemożliwiająca pozyskiwanie dochodów niezbędnych do podjęciaspłaty zadłużenia.
Rozstrzygnięcie, czy w danej sytuacji zachodzą okolicznościprzemawiające za umorzeniem należności jest uzależnione odudowodnienia przez zobowiązanego, że ze względu na jego sytuacjęmaterialną i rodzinną uregulowanie zaległości spowodowałoby zbytciężkie skutki dla niego i jego rodziny. W takich sytuacjach to napłatniku ciążył będzie obowiązek udowodnienia, iż spłata zadłużeniapogorszy jego warunki życia poniżej minimum socjalnego.
Co podlega umorzeniu?
Rodzaj oraz zakres należności z tytułu składek mogących podlegaćumorzeniu uzależniony jest od podstawy prawnej mającej zastosowaniew danej sprawie. Co do zasady umorzeniu mogą podlegać należności znastępujących tytułów:
1. za okres do 31 grudnia 1998 r.:
- składki na ubezpieczenia społeczne;
- składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych ŚwiadczeńPracowniczych;
2. za okres od 1 stycznia 1999 r.:
- składki na ubezpieczenia społeczne - z wyłączeniem składekfinansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikamiskładek na własne ubezpieczenia (np. pracowników);
- składki na Fundusz Pracy oraz Fundusz GwarantowanychŚwiadczeń Pracowniczych;
- składki na Fundusz Emerytur Pomostowych;
a także odsetki za zwłokę naliczone do dnia złożeniawniosku o umorzenie oraz ewentualnie opłatadodatkowa i koszty upomnienia. W przypadku płatnikówopłacających składkę wyłącznie na własne ubezpieczenia umorzeniemmoże zostać objęta pełna kwota zadłużenia z tytułu składek, w tymrównież składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Konsekwencje umorzenia należności
Osoby ubiegające się o umorzenie należności muszą mieć na uwadzefakt, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami, przyustalaniu prawa do emerytury i renty dla płatników składekzobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia,nie uwzględnia się okresów, za które nie zostały opłaconeskładki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowemu w tym okresie. Umorzenie należności ztytułu składek spowoduje, iż okres za jaki zostały one umorzone,nie będzie uwzględniany przy ewentualnym przyznaniuświadczenia.