Inwestorzy, którzy zarabiają lub tracą na akcjach, są zobowiązani do podatkowego rozliczenia transakcji giełdowych. Nie mają takiej możliwości, jak np. pracownicy, że rozliczenia dokona za nich biuro rachunkowe, tak jak robi to za nich zakład pracy.
Sami muszą złożyć zeznanie i wyliczyć kwotę podatku. Dochodu z odpłatnego zbycia papierów wartościowych nie łączy się z dochodami opodatkowanymi na zasadach ogólnych oraz podatkiem liniowym. Na osobie, która uzyskała dochód (poniosła stratę), ciąży obowiązek złożenia we właściwym urzędzie skarbowym zeznania PIT-38, w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. W tym samym terminie dokonuje się też wpłaty podatku wynikającego z zeznania. Warto zaznaczyć, że obowiązek złożenia zeznania istnieje również w przypadku poniesienia straty. Jest to o tyle istotne, że wykazaną stratę można będzie odliczyć od dochodu w latach następnych.
Zeznanie PIT-38 wypełnia się na podstawie otrzymanej od biura maklerskiego informacji PIT-8C. W przypadku posiadania rachunków w kilku biurach należy kwoty z otrzymanych informacji PIT-8C zsumować i wpisać do zeznania rocznego.
PRZYKŁAD: DWA RACHUNKI MAKLERSKIE
Podatnik prowadził dwa rachunki inwestycyjne w różnych biurach maklerskich. Z jednego otrzymał PIT-8C, w którym określono, że przychód ze sprzedaży akcji w kwocie 10 tys. zł, a koszty stanowiące cenę zakupu i prowizje wyniosły 6 tys. zł. W efekcie dochód do opodatkowania wyniósł 4 tys. zł. W drugim z otrzymanych PIT-8C ze zbycia akcji innej spółki przychód wyniósł 7 tys. zł, przy kosztach 8 tys. zł, co w efekcie przyniosło stratę w kwocie 1 tys. zł. W zeznaniu PIT-38 podatnik powinien określić łączny dochód do opodatkowania, wynikający z danych z dwóch PIT-8C. Ostatecznie podatnik od łącznej kwoty przychodu powinien odjąć łączną kwotę kosztów i wtedy dochód do opodatkowania wyniesie 3 tys. zł ([10 000 +7000] - [6000 + 8000 zł]= 3000 zł).
Obliczenie dochodu
Od dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych, i z realizacji praw z nich wynikających podatek dochodowy wynosi 19 proc. uzyskanego dochodu. Oznacza to, że podatnicy mogą uwzględnić koszty związane z nabyciem i zbyciem akcji, a opodatkowaniu podlega dochód.
Dochodem jest różnica między sumą przychodów uzyskanych z tytułu odpłatnego zbycia papierów wartościowych, z realizacji praw wynikających z papierów wartościowych, z tytułu odpłatnego zbycia pochodnych instrumentów finansowych oraz z realizacji praw z nich wynikających, a kosztami uzyskania przychodów.
W przypadku odpłatnego zbycia udziałów (akcji) w spółce albo wkładów w spółdzielni objętych w zamian za wkład niepieniężny, na dzień zbycia tych udziałów (akcji) albo wkładów, koszt uzyskania przychodów ustala się w wysokości:
• nominalnej wartości objętych udziałów (akcji) albo wkładów z dnia ich objęcia - jeżeli te udziały (akcje) albo wkłady zostały objęte w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część,
• wartości przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, wynikającej z ksiąg przedsiębiorstwa, określonej na dzień objęcia tych udziałów (akcji) albo wkładów, nie wyższej jednak niż ich wartość nominalna z dnia objęcia.
W przypadku odpłatnego zbycia pożyczonych papierów wartościowych na zasadach określonych w odrębnych przepisach (sprzedaż krótka) dochód ustala się na dzień, w którym nastąpił zwrot pożyczonych papierów wartościowych lub miał nastąpić, zgodnie z zawartą umową pożyczki tych papierów. Dochodem takim, uzyskanym w roku podatkowym, jest różnica między sumą przychodów z odpłatnego zbycia pożyczonych papierów wartościowych a wydatkami poniesionymi na nabycie zwróconych papierów wartościowych.
Jeżeli podatnik o nieograniczonym obowiązku podatkowym osiąga dochody zarówno na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza jej granicami, dochody te łączy się i od podatku obliczonego od łącznej sumy dochodów odlicza się kwotę równą podatkowi zapłaconemu za granicą. W związku z tym inwestor giełdowy jest zobowiązany do wykazania w zeznaniu rocznym PIT-38 przychodów i kosztów uzyskania od całości swoich operacji. W przychodach należy ująć zarówno przychody uzyskane na terytorium Polski, jak również uzyskane poza granicami kraju. W analogiczny sposób należy postąpić w odniesieniu do kosztów uzyskania przychodów.
Koszty do odliczenia
Trzeba pamiętać, że kosztem uzyskania przychodu przy zbyciu papierów wartościowych jest wydatek na ich zakup, ale dopiero w momencie odpłatnego zbycia. Podobnie jest przy pochodnych instrumentach finansowych. Do kosztów nie zalicza się wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów, albo ich odpłatnego zbycia - jeśli wydatki te nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych.
Wysokość poniesionych kosztów ma wpływ na powstanie dochodu do opodatkowania lub straty odliczanej w latach następnych od dochodu.
PRZYKŁAD: ROZLICZENIE STRATY
Podatnik rozlicza zeznanie roczne PIT-38. W poz. 29 zeznania może wykazać straty z lat ubiegłych i odliczyć je od dochodu do opodatkowania. Odliczenie dotyczy strat poniesionych w latach 2003-2007 z przychodów podlegających w tych latach opodatkowaniu z tytułu odpłatnego zbycia: papierów wartościowych, pożyczonych papierów wartościowych (tzw. sprzedaż krótka), pochodnych instrumentów finansowych oraz realizacji praw z nich wynikających, udziałów w spółkach mających osobowość prawną
Odliczenie może też dotyczyć strat z tytułu objęcia udziałów (akcji) albo wkładów w spółdzielniach w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Stratę ze źródła przychodów, poniesioną w roku podatkowym, można odpisać od dochodu uzyskanego z tego źródła w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych. Wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50 proc. kwoty tej straty. Nie będzie jednak można obniżyć dochodu o stratę, która powstała z przychodów zwolnionych, czyli z akcji nabytych przed 2004 rokiem w ofercie publicznej lub na giełdzie papierów wartościowych albo w regulowanym pozagiełdowym wtórnym obrocie publicznym.
Do wydatków na nabycie bądź objęcie udziałów (akcji) zaliczyć należy wydatki bezpośrednio związane z takim objęciem przypisane do konkretnej transakcji, a więc wydatki, bez których nie byłoby możliwe ich nabycie lub objęcie. Stąd takim wydatkiem jest koszt nabycia odpłatnie zbywanego papieru wartościowego (cena jednostkowa x ilość papierów wartościowych). Wydatki na nabycie udziałów lub akcji stanowią koszty uzyskania przychodu dopiero w momencie ich zbycia.
Natomiast kosztów związanych ze źródłem finansowania tego rodzaju wydatków nie należy utożsamiać z bezpośrednimi wydatkami na objęcie lub nabycie udziałów lub akcji.
Dotyczy to w szczególności prowizji i odsetek od pożyczek i kredytów zaciągniętych na ich nabycie, które można zakwalifikować jako wydatki związane z funkcjonowaniem źródła przychodu i poniesione w celu osiągnięcia przychodów, które stanowią koszty uzyskania przychodu w momencie ich zapłaty lub kapitalizacji.
Kredyt na zakup akcji powoduje poniesienie dodatkowych kosztów związanych z obsługą tego kredytu, tj. odsetek oraz prowizji od kredytu oraz innych kosztów zapłaconych w banku, związanych z ustanowieniem zabezpieczenia kredytu, wydanymi zaświadczeniami. Opłaty za przygotowanie kredytu oraz odsetki od kredytu zaciągniętego przez podatnika w celu nabycia akcji mogą stanowić koszt uzyskania przychodów w takiej wysokości, w jakiej zostały faktycznie poniesione. Stanowisko takie prezentowały organy podatkowe, mając na uwadze pisma Ministerstwa Finansów: z dnia 7 sierpnia 2002 r. nr PB4/AK-8214-6905-192/02 oraz z dnia 18 marca 2004 r. nr PB5/RD-033-2-106/04.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na zmianę w ustawie o PIT, która weszła w życie od 1 stycznia 2009 r. Zgodnie z nią za koszt uzyskania przychodu nie uznaje się zapłaconych odsetek i prowizji od kredytu, za który nabyto papiery wartościowe, udziały lub pochodne instrumenty finansowe, przypadających proporcjonalnie na tę część kredytu, która nie została wydatkowana na nabycie tych papierów wartościowych, udziałów lub pochodnych instrumentów finansowych. Jednak będzie ona miała zastosowania do dochodów od 2009 roku.
Zwolnienie dla akcji
Nie wszystkie jednak akcje będą podlegały opodatkowaniu. Przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie stosuje się do opodatkowania dochodów (poniesionych strat) uzyskanych po 31 grudnia 2003 r. z odpłatnego zbycia papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, pod warunkiem że papiery te zostały nabyte przed 1 stycznia 2004 r.
Zwolnienie z opodatkowania przychodu z odpłatnego zbycia akcji nabytych przed 2004 rokiem uzależnione zostało od spełnienia dwóch warunków:
• akcje te musiały być dopuszczone do publicznego obrotu,
• nabycie ich powinno nastąpić na podstawie oferty publicznej lub na giełdzie papierów wartościowych albo w regulowanym pozagiełdowym wtórnym obrocie publicznym albo na podstawie zezwolenia udzielonego w trybie art. 92 lub 93 ustawy - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.
PRZYKŁAD: PODATEK OD AKCJI PRACOWNICZYCH
Podatnik otrzymał z biura maklerskiego informację PIT-8C z tytułu zbycia w 2008 roku posiadanych od 2002 roku akcji za cenę 80 tys. zł. Akcje te zostały nabyte w 2002 roku w ramach puli dostępnej pracownikom (tzw. akcje pracownicze). Z uwagi że nie były to akcje oferowane w ofercie publicznej i były skierowane tylko do pracowników nie korzystały do końca 2003 roku ze zwolnienia z podatku. Oznacza to, że również ich sprzedaż w 2008 roku nie korzysta ze zwolnienia z podatku. Podatnik powinien przenieść dane z PIT-8C, a do kosztów uzyskania przychodów ze zbycia akcji pracowniczych może zaliczyć oprócz prowizji maklerskich również cenę, za jaką nabył te akcje poza obrotem publicznym.
CZY STOSOWAĆ UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Przepisy dotyczące opodatkowania papierów wartościowych stosuje się z uwzględnieniem umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska. Jednak zastosowanie stawki podatku wynikającej z właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania albo niezapłacenie podatku zgodnie z taką umową jest możliwe pod warunkiem udokumentowania dla celów podatkowych miejsca zamieszkania podatnika uzyskanym od niego certyfikatem rezydencji.
CO JEST KOSZTEM PODATKOWYM
Kosztem uzyskania przychodu przy papierach wartościowych mogą być też wydatki związane z prowizjami i opłatami biur maklerskich, a także odsetki od kredytu wziętego na zakup akcji.
BOGDAN ŚWIĄDER
bogdan.swiader@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 23 ust. 1 pkt 38, 38a, 38b, art. 24 art. 30b ustawy z 26 lipca 19991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
• Art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy z 12 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 202, poz. 1956 z późn. zm.).