Przy przekazywaniu darowizn, a w konsekwencji ich podatkowym rozliczaniu, kwestią wymagającą jednoznacznego rozstrzygnięcia jest ustalenie charakteru przekazywanych przez osoby fizyczne środków pieniężnych. Zazwyczaj pieniądze przekazywane są przez podatników fundacjom będącym instytucjami pożytku publicznego, które są dalej rozdysponowywane. W ramach obecnie obowiązujących regulacji prawnych przekazanie darowizny bezpośrednio na rzecz osoby fizycznej nie podlega odliczeniu ani od dochodu, ani od podatku. Dlatego też wykształciła się praktyka przekazywania darowizn na rzecz fundacji (będącej instytucją pożytku publicznego), z tym że darczyńca ma możliwość i prawo zadecydowania o tym, jakiej osobie mają zostać przekazane wpłacone przez niego na konto fundacji środki pieniężne. Realizacja tego prawa odbywa się poprzez wskazanie konkretnej osoby.
Przekazanie darowizny
Czynność polegająca na nieodpłatnym przekazywaniu przez osoby fizyczne na rzecz fundacji środków finansowych jest darowizną w rozumieniu kodeksu cywilnego. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Wątpliwości powstają natomiast w przypadku zakwalifikowania czynności polegającej na przekazaniu przez fundację pochodzących z darowizn środków pieniężnych osobom wskazanym przez darczyńców. Sytuacja ta odpowiada normie prawnej, w myśl której darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).
PRZYKŁAD: PRZEKAZANIE FIRMY NA RZECZ MAŁŻONKA
Czy podatnik będzie miał obowiązek zapłaty podatku od darowizny przedsiębiorstwa dokonanej na rzecz żony?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn, podatkowi temu podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy lub praw majątkowych znajdujących się w Polsce m.in. tytułem darowizny.
Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, tj. w naszym przypadku ciążyłby na żonie.
Jednak zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
Zatem nabycie przez małżonka w drodze darowizny przedsiębiorstwa korzysta ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, przy spełnieniu warunków określonych przepisami prawa.
Cechą charakterystyczną tej instytucji jest to, że darczyńca nie czyni nikogo wierzycielem, zaś obdarowany nie zobowiązuje się wyraźnie do spełnienia (wykonania) polecenia. Polecenie polega zatem na nałożeniu na obdarowanego (np. na fundację) obowiązku określonego działania lub zaniechania, które nadto ma charakter tzw. zobowiązania naturalnego, co w praktyce oznacza, że ani darczyńca, ani uprawniony (beneficjariusz), czyli osoba mająca otrzymać świadczenie w wyniku polecenia, nie może dochodzić wykonania tego polecenia przed sądem.
Istota polecenia polega bowiem na tym, że nikt nie staje się wierzycielem czy też dłużnikiem, a więc i sam przedmiot polecenia (świadczenie) nie staje się wierzytelnością (czy też długiem).
Skutki polecenia
Zarówno darowizna, jak i polecenie objęte są regulacjami ustawy o podatku od spadków i darowizn. Oznacza to, że obie te czynności podlegają obowiązkowi podatkowemu w tym podatku.
Przy nabyciu z polecenia darczyńcy obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wykonania polecenia. Wykonanie polecenia ma ten skutek, że zobligowanymi do zapłaty tego podatku są dwa podmioty: obdarowany i otrzymujący korzyść wynikającą z wykonania polecenia (beneficjariusz). Nie można jednak pominąć art. 7 ustawy o podatku od spadków i darowizn, zgodnie z którym w sytuacji obciążenia obdarowanego obowiązkiem wykonania polecenia wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar darowizny, o ile polecenie zostało wykonane.
Rozliczenia PIT
Przekazując na rzecz organizacji pożytku publicznego darowiznę z poleceniem, pojawia się pytanie, czy taką wpłatę będzie można odliczyć od dochodu w rozliczeniach PIT. Przepisy ustawy o PIT wskazują bowiem, że od dochodu można odliczyć darowizny przekazane m.in. na cele określone w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego, organizacjom pożytku publicznego lub równoważnym organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego obowiązujących w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych, realizującym te cele - w wysokości dokonanej darowizny, nie więcej jednak niż kwoty stanowiącej 6 proc. dochodu.
Odnosząc to odliczenie do darowizny z poleceniem, warto wyjaśnić, że polecenie jest związane z darowizną i może, choć nie musi, zmniejszać jej wartość, ale nie może uszczuplać majątku obdarowanego.
PRZYKŁAD: PRZEKAZANIE MAJĄTKU DZIECKU
Czy umowa darowizny majątku (przedsiębiorstwa) dokonana przez rodziców na rzecz syna podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych?
Umowy darowizny podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych jedynie w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy. Umowa o przejęcie długu powinna być zawarta pod nieważnością na piśmie. W przypadku braku przejęcia długów i ciężarów oraz zobowiązań przez obdarowanego nie występuje przedmiot opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek podatkowy powstanie tylko wówczas, gdy wraz z przedsiębiorstwem nabywca przejmie też zobowiązania oraz inne ustanowione na majątku darczyńców długi i ciężary. Zakładając, że firma podatnika na dzień dokonania darowizny nie będzie posiadać żadnych zobowiązań, a z przedmiotem darowizny nie będą wiązać się żadne długi i ciężary czy zobowiązania, to wówczas nie powstanie obowiązek w podatku od czynności cywilnoprawnych.
Aby można było dokonać odliczenia od dochodu, darowizna musi spełniać dwie przesłanki. Po pierwsze, powinna być ona przekazana na cele określone w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a obdarowanym musi być organizacja określona w art. 3 ust. 2 i 3 tej ustawy, prowadząca działalność pożytku publicznego w sferze działań publicznych. Preferowanymi przez ustawodawcę celami, na które mogą być przekazane darowizny, są w szczególności: pomoc społeczna; działalność charytatywna; ochrona i promocja zdrowia; działania na rzecz mniejszości narodowych; nauka, edukacja, oświata i wychowanie; kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji; upowszechnianie kultury fizycznej i sportu; promocja i organizacja wolontariatu. Beneficjentami przekazywanych darowizn mogą być natomiast prowadzące działalność pożytku publicznego w sferze działań publicznych: organizacje pozarządowe (tj. osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysków); kościelne osoby prawne i kościelne jednostki organizacyjne; stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego.
Odliczenie stosuje się, jeżeli wysokość darowizny jest udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego, a w przypadku darowizny innej niż pieniężna dokumentem, z którego wynika wartość tej darowizny, oraz oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu.
Ponadto należy zwrócić uwagę, że przepisy ustawy o PIT nie uzależniają możliwości obniżenia kwoty dochodu o darowiznę na rzecz organizacji prowadzących działalność w sferze zadań publicznych określonych w ustawie od tego, czy ta darowizna jest obciążona poleceniem, czy też nie.
PRZYKŁAD: ROZLICZENIE DAROWANEGO MIESZKANIA
Czy przychód uzyskany ze sprzedaży nieruchomości, przeznaczony na spłatę kredytu w banku, którym obciążona była otrzymana w darowiźnie nieruchomość, podlega zwolnieniu z 10-proc. pit? Mieszkanie zostało otrzymane przez podatniczkę w darowiźnie w 2006 roku.
Zgodnie z przepisami ustawy o PIT, obowiązującymi do końca 2006 roku, źródłem przychodu jest m.in. odpłatne zbycie nieruchomości, jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonywaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.
Podatek od przychodu ze zbycia nieruchomości wynosi 10 proc. przychodu. Podatek ten jest płatny w terminie 14 dni od dnia sprzedaży, chyba że podatnik w tym samym czasie złoży oświadczenie, że przychód uzyskany ze sprzedaży przeznaczy na inne cele mieszkaniowe.
Jeżeli podatnik w ciągu 14 dni od dnia dokonania sprzedaży nieruchomości złoży w urzędzie skarbowym oświadczenie, że przychód uzyskany ze sprzedaży przeznaczy na inne cele mieszkaniowe, to przychody uzyskane ze sprzedaży są wolne od podatku dochodowego w części wydatkowanej, nie później niż w okresie dwóch lat od dnia sprzedaży, na spłatę kredytu lub pożyczki, a także odsetek od kredytu lub pożyczki w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, mających siedzibę w Polsce, w tym również na spłatę kredytu lub pożyczki oraz odsetek od tego kredytu lub pożyczki zaciągniętych przed dniem uzyskania tych przychodów.
Zatem jeżeli zostały spełnione pozostałe warunki określone w ustawie o PIT, wówczas przychód przeznaczony na spłatę kredytu i odsetek od kredytu wolny jest od 10-proc. zryczałtowanego podatku.
Zatem fakt umieszczenia w umowie darowizny polecenia nie zmienia charakteru ani rodzaju umowy. Zatem obciążenie umowy darowizny przez darczyńcę poleceniem nie powoduje również zmiany po stronie obdarowanego, którym nadal jest organizacja pozarządowa. W związku z tym taka darowizna może być odliczona od dochodu przy spełnieniu innych wymaganych prawem warunków.
Ważne!
Polecenie nie wyłącza bezpłatnego charakteru darowizny i nie czyni ono nikogo wierzycielem. Osoba, na rzecz której ustanowiono polecenie, nie jest wierzycielem i nie może we własnym zakresie domagać się wypełnienia polecenia. Obowiązek wykonania polecenia spoczywa na obdarowanym
EWA MATYSZEWSKA
Podstawa prawna
- Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.).
- Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).