Umową majątkową małżeńską można rozszerzyć wspólność ustawową, ograniczyć ją, ustanowić rozdzielność majątkową albo ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Nie jest możliwe wprowadzenie ustroju majątkowego łączącego np. elementy ustawowego i umownego czy prowadzącego po części do rozszerzenia, a po części do ograniczenia wspólności. Nie da się też zmienić zasad zarządu majątkiem wspólnym ani zmodyfikować odpowiedzialności jednego małżonka za zobowiązania drugiego.
Data zawarcia umowy
Jeżeli intercyzę zawierają narzeczeni, choć to u nas ciągle rzadkie, muszą pamiętać, że umowa stanie się skuteczna dopiero po ślubie. Kontrakt małżonków z reguły wywołuje skutki od razu. Rozdzielność majątkowa najczęściej następuje z chwilą zawarcia intercyzy, lecz dopuszczalne jest także ustalenie daty późniejszej. Nie można natomiast znieść wspólności w umowie z datą wsteczną. Tak czy owak, od daty ustanowienia rozdzielności, którą warto dokładnie określić w umowie dla uniknięcia wszelkich wątpliwości, każdy z małżonków zachowuje majątek nabyty przed zawarciem umowy, podobnie jak dysponuje uzyskanym później. Zaczyna zarządzać swym stanem posiadania bez udziału i wpływu współmałżonka. Trzeba też pamiętać, że gdyby wspólność ustawowa miała zostać wyłączona później niż zawierana jest umowa, nie byłoby możliwe w tym samym akcie zapisanie, jak dzieli się majątek wspólny, ponieważ nie dałoby się dokładnie określić jego składu. Gdyby jednak akt znoszący wspólność dotyczył również podziału rzeczy, to warto je wymienić. Gdy zmiana prawa własności dotyczy nieruchomości, w umowie powinien pojawić się wniosek o stosowny wpis do księgi wieczystej.
Ważne!
Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, jeśli nie zostało w porę zakomunikowane wierzycielom, było i jest wobec nich bezskuteczne. Podział majątku wtedy, kiedy małżonkowie mają już kłopoty, na ogół nie ratuje dłużników. Komornik wkracza i do firmy, i do domu. Małżonkowie zaś narażają się na powództwo o uznanie czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną, czyli na skargę pauliańską - z powodu, że zawarli intercyzę
Zmiana, rozwiązanie
Możliwa jest zmiana intercyzy lub jej rozwiązanie. W tym drugim przypadku, jeśli małżeństwo trwa i jeśli strony nie postanowią inaczej, z mocy prawa powstaje wspólność ustawowa. Nieprawdą jest jednak, że intercyza jest dobra na wszystko. Ma ona oczywiście sens, gdy strony prowadzą działalność gospodarczą, ale trzeba pamiętać, że wbrew powszechnemu przekonaniu taka umowa nie zawsze ratuje przed utratą stanu posiadania rodziny. Małżonek (najczęściej chodzi o dłużnika) może się bowiem na nią skutecznie powoływać wobec osób trzecich (przeważnie wierzycieli) tylko wtedy, kiedy wiedziały one o fakcie zawarcia intercyzy i znały jej rodzaj. Ciężar dowodu w tej sprawie spoczywa na małżonkach, którzy z faktu zawarcia umowy wywodzą skutki prawne. Co gorsza, zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody w nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, a także przeciw jej małżonkowi (z ograniczeniem do majątku, który stanowiłby współwłasność, gdyby intercyzy nie było). W takiej sytuacji małżonkowie mogą jedynie wnieść powództwo przeciwegzekucyjne. A i to tylko wtedy, kiedy ich umowa majątkowa była skuteczna wobec wierzyciela.
Każda umowa majątkowa małżeńska musi być zawarta w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie jest nieważna. Notariusz nie docieka pobudek, dla których małżonkowie zawierają intercyzę, ale przygotowuje ją zgodnie z oczekiwaniami stron. Dlatego warto przygotować konspekt czy własny projekt aktu.
NASZA RADA
Z INTERCYZĄ DO KRS
Małżonkowie wspólników osobowych spółek handlowych powinni zaraz po podpisaniu intercyzy udać się do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym i zażądać wpisania wzmianki o umowie dotyczącej ich stosunków majątkowych małżeńskich. Pomaga to tylko o tyle, o ile stanowi dowód skuteczności intercyzy wobec wierzycieli spółki i wspólników. W gorszym położeniu są przedsiębiorcy wpisani do ewidencji działalności gospodarczej i ich rodziny. Nie mogą oni - z powodu braku podstawy prawnej - spowodować stosownej adnotacji urzędowej. Pozostaje im więc każdorazowe informowanie kontrahentów o tym, jak wyglądają ich małżeńskie stosunki majątkowe. Warto też zapisywać odpowiednią informację w dużych lub ryzykownych kontraktach, by uciąć spekulacje, czy kontrahent o umowie wiedział, czy nie.
Czy warto rozdzielać majątek
Znoszenie wspólności i dzielenie majątku zaczyna być problemem najczęściej wtedy, kiedy małżonkowie obawiają się odpowiedzialności za zobowiązania, którym nie będą w stanie sprostać - np. związanych z działalnością gospodarczą męża lub żony. Ponieważ ograniczenie wspólności, czy tym bardziej jej wyłączenie nie musi działać na niekorzyść wierzyciela, dobrze jest mieć świadomość, czego nie da się uniknąć.
Gdy chodzi o pokrywanie wspólnych wydatków, interes wierzyciela chroniony jest bezwzględnie. Odpowiedzialność solidarna małżonków oznacza, że ten, kto ma roszczenie, może domagać się zaspokojenia go zarówno od tego, kto czynności dokonał, jak i od obydwojga małżonków, czy nawet od tego, który stroną czynności nie był. W ten sposób na egzekucję narażone są wszystkie masy majątkowe małżonków: majątek wspólny (przy rozdzielności majątkowej nie ma go) i majątki osobiste. Odpowiedzialność ta trwa dopóty, dopóki wierzyciel nie uzyska całej należności. Nawet rozwód nie wyłącza odpowiedzialności solidarnej powstałej w czasie małżeństwa. Wówczas bowiem wierzyciel może dochodzić swej należności od każdego z byłych małżonków. I tylko z ważnych powodów sąd może, choć nie musi, na żądanie żony lub męża postanowić, że za zobowiązania zaciągnięte na potrzeby rodziny odpowiada tylko ten, kto je zaciągnął. Zdarza się tak, gdy jedno z małżonków wykazuje ponadprzeciętną lekkomyślność, co może stanowić zagrożenie dla interesów rodziny albo np. gdy małżonkowie od lat żyją osobno, nie usankcjonowawszy tego separacją ani rozwodem. Takie wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest jednak wobec osób trzecich, a więc i wobec wierzyciela, skuteczne jedynie wówczas, gdy było im wiadome. Udowodnić ten fakt musi małżonek, który chce się od odpowiedzialności solidarnej uwolnić. A w praktyce bywa to trudne. Poza tym zdarza się, że jeśli nawet wierzyciel wyłącznie z powodu własnego niedbalstwa nie dowiedział się o wyłączeniu solidarnej odpowiedzialność małżonków, to i tak sięga do majątku osobistego tego, kto zobowiązania nie zaciągnął.
Jeżeli jeden z małżonków spłaci dług zaciągnięty na zwykłe potrzeby rodziny z majątku osobistego, a obydwoje byli zobowiązani do utrzymywania domu, to może powstać roszczenie regresowe wobec tego drugiego o część wyłożonej kwoty. Nie ma wprawdzie przepisu wyłączającego taką możliwość w trakcie związku, ale warto pamiętać, że roszczenie takie nie zaczyna się przedawniać dopóki małżeństwo trwa. Poza tym rozmiar roszczenia regresowego wyznacza stosunek, w jakim małżonkowie mają przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. A zgodnie z k.r.o. zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać również wyłącznie na wychowywaniu dzieci i prowadzeniu wspólnego domu.
Pozostawanie we wspólności majątkowej nie musi powodować, że cały dorobek małżonków jest bezwzględnie narażony na egzekucję w razie zaciągnięcia zobowiązania niezwiązanego z zaspokajaniem potrzeb rodziny przez jednego z małżonków.
Nie wchodzi też w rachubę sięganie do majątku wspólnego, gdy wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności albo dotyczy majątku osobistego któregoś z małżonków. Wierzyciel nie może zaspokoić się również z majątku wspólnego, jeśli zobowiązanie zostało zaciągnięte bez zgody współmałżonka, gdy wchodzi ono w czynności prawne, dla ważności których potrzebna jest zgodnie z k.r.o. zgoda męża lub żony. I to wyrażona we właściwej formie. Jeżeli zaś nie wynika to ani z dokumentu prywatnego, ani urzędowego, nawet gdy małżonek w rzeczywistości zaakceptował transakcję, zostają ograniczone możliwości dowodowe na etapie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.
Bez wyraźnej akceptacji egzekucja może być skierowana tylko do majątku osobistego dłużnika, do jego zarobków lub dochodów z praw, a także jeśli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa - do przedmiotów majątkowych wchodzących w jego skład. Ta sama zasada dotyczy świadczeń okresowych (np. uiszczanych w ratach). Kiedy zaś wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przez jednego z małżonków działalności gospodarczej, zaspokojenia można żądać: z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, z majątku osobistego przedsiębiorcy, z jego zarobków czy dochodów z praw (np. autorskich).
KARY, PODATKI...
Z majątku wspólnego mogą być pokrywane grzywny, kary porządkowe, nawiązki albo koszty sądowe obciążające jednego z małżonków, jeżeli egzekucja tych należności z majątku osobistego lub bieżących dochodów skazanego okazała się bezskuteczna, i jeśli pokrzywdzonym nie jest drugi małżonek. Nie da się uciec przed podatkami. Zobowiązania wobec fiskusa mogą być egzekwowane tak z majątku osobistego podatnika (także płatnika czy inkasenta, co w wypadku prowadzenia działalności gospodarczej ma niebagatelne znaczenie), jak i z jego majątku wspólnego z małżonkiem.
I jeśli nawet wspólność majątkowa małżeńska ustaje lub zostaje zniesiona, to i tak za zobowiązania podatkowe sprzed tej daty podatnik (płatnik, inkasent) i jego małżonek odpowiadają majątkiem, który był wspólny.
Ważne!
Nie wolno umownie rozszerzyć wspólności m.in. na przedmioty, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej uregulowanej odrębnymi przepisami (np. o spółce cywilnej) czy niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków
Ważne!
Bez względu na to, czy małżonków łączy wspólność ustawowa, czy którykolwiek ustrój umowny (nawet rozdzielność majątkowa), odpowiadają oni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte choćby przez jedno z nich dla zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wzór projektu postanowień intercyzy
DOBROMIŁA NIEDZIELSKA-JAKUBCZYK