Całkowite zwolnienie z podatku od spadków i darowizn nie zostało przyznane najbliższej rodzinie bezwarunkowo. Ustawodawca, wprowadzając generalne zwolnienie, ustanowił jednocześnie wymogi warunkujące skuteczne skorzystanie z tej preferencji podatkowej. Ich celem jest zapewnienie szczelności systemu podatkowego.
Zgłoszenie w urzędzie
Podatku nie trzeba płacić pod warunkiem zgłoszenia faktu nabycia majątku organowi podatkowemu. Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy wartość majątku nabytego łącznie od jednej osoby w ciągu pięciu lat od daty pierwszego nabycia nie przekracza 9637 zł oraz sytuacji, gdy nabycie dokonywane jest na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. W tym ostatnim przypadku zawiadomienia dokonuje notariusz jako płatnik podatku.
Zgłoszenia o nabyciu majątku należy dokonać na specjalnym formularzu SD-Z1. Na jego złożenie w urzędzie skarbowym podatnik ma miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia majątku w drodze dziedziczenia - miesiąc od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie miesięcznego terminu na dokonanie zgłoszenia, nie straci prawa do całkowitego zwolnienia, jeżeli zgłosi nabycie w urzędzie skarbowym w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o nabyciu oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia tej wiadomości.
W zawiadomieniu na formularzu SD-Z1 podatnik podaje m.in. dane dotyczące daty powstania obowiązku podatkowego lub uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego nabycie spadku. Oprócz tego: informacje identyfikujące spadkodawcę, darczyńcę lub inną osobę, od której lub po której podatnik nabył majątek oraz dane dotyczące przedmiotu nabycia. Konieczne jest także podanie danych stanowiących podstawę zaliczenia nabywcy do tzw. zerowej grupy podatkowej.
Dowód otrzymania pieniędzy
To nie koniec wymogów warunkujących skuteczne skorzystanie z całkowitego zwolnienia. Ustawodawca postawił kolejny warunek nabywcom otrzymującym w drodze darowizny pieniądze. W przypadku takich darowizn, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych przekracza kwotę 9637 zł, konieczne jest udokumentowanie otrzymania pieniędzy dowodem przekazania na rachunek bankowy obdarowanego albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową (SKOK) lub przekazem pocztowym.
Dowód otrzymania pieniędzy należy złożyć w urzędzie skarbowym wraz ze zgłoszeniem na formularzu SD-Z1. Oprócz tego podatnik powinien zabrać ze sobą umowę darowizny, dowody osobiste darczyńcy i obdarowanego, a w razie potrzeby także inne dokumenty. Przed złożeniem dokumentów warto zawsze upewnić się w urzędzie skarbowym, jakie dokumenty będą wymagane oraz jaką powinny przybrać formę, czy np. można wykonać kopie części z nich itd.
Trzeba także pamiętać, że dokonując darowizny pieniężnej niezależnie od sposobu przekazywania pieniędzy, warto wyraźnie określić, że celem tego przekazania była darowizna. Takiego wskazania należy dokonać na pocztowym druku wpłaty gotówkowej lub druku polecenia przelewu bankowego w rubryce przeznaczonej na wpisanie tytułu transakcji. Jeżeli pieniądze zostały przesłane przekazem pocztowym, odpowiedniego wskazania należy także dokonać na druku przekazu pocztowego. Wyraźne określenie, w jakim celu dokonywana jest wpłata lub przelew, uchroni obdarowanego przed ewentualnym zakwestionowaniem przez urząd skarbowy dowodu otrzymania pieniędzy.
Konsekwencje braku zawiadomienia
Osoby zaliczone do tzw. zerowej grupy podatkowej muszą pamiętać, że niedopełnienie obowiązku zgłoszenia darowizny w urzędzie skarbowym skutkuje opodatkowaniem na zasadach ogólnych, czyli według progresywnej skali podatkowej określonej dla podatników zaliczonych do I grupy podatkowej.
Osoby całkowicie zwolnione z podatku od spadków i darowizn muszą szczególnie uważać na pułapkę związaną z wprowadzeniem kwotowego limitu nabywanego majątku w wysokości 9637 zł, którego przekroczenie powoduje obowiązek informowania urzędu skarbowego o nieodpłatnym nabyciu rzeczy lub praw majątkowych. Podkreślić należy, że jest to limit pięcioletni liczony osobno dla każdej osoby, od której podatnik nabywa majątek, trzeba zatem uważać, aby go nie przegapić. Dotyczy to w szczególności tych podatników, którzy często dostają w darowiźnie mniejsze kwoty pieniędzy. Dlatego trzeba pamiętać, że nowe przepisy niosą ze sobą nie tylko profity związane z całkowitym zwolnieniem, ale również pewne niebezpieczeństwa.
20 proc. stawka przy nieujawnionej darowiźnie
Podatnikowi, który otrzymał darowiznę i nie dopełnił warunków koniecznych dla skorzystania z całkowitego zwolnienia, grożą również dużo poważniejsze konsekwencje niż zapłata podatku na zasadach ogólnych określonych dla I grupy podatkowej. Chodzi o zapłatę podatku według 20-proc. stawki sankcyjnej. Zastosowanie tzw. karnego podatku powinno mieć jednak miejsce tylko w wyjątkowych przypadkach. Dotyczy to sytuacji, w której podatnik wbrew obowiązkowi nie zgłosi zwolnionej z podatku darowizny w urzędzie skarbowym i jednocześnie nie rozliczy się z fiskusem na zasadach określonych dla I grupy podatkowej. Jeżeli w opisanej sytuacji podatnik powoła się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na okoliczność dokonania tej darowizny, będzie musiał oddać fiskusowi 20-proc. podatek. Nie jest istotne to, czy podatnik po prostu zapomniał o dokonaniu zgłoszenia, nie miał świadomości takiego obowiązku, czy też celowo nie zgłosił faktu nabycia majątku w urzędzie skarbowym. Karny podatek został wprowadzony w celu ograniczenia praktyki podatników, polegającej na powoływaniu się na niezarejestrowane darowizny w celu uniknięcia 75 proc. podatku od dochodów z nieujawnionych źródeł, podlegających podatkowi dochodowemu.
Jak już wspomniałam, opodatkowanie według 20-proc. stawki może mieć miejsce tylko w przypadku powołania się na niezarejestrowaną darowiznę w toku określonych kontrolnych procedur podatkowych. Warto zatem wiedzieć, że karny podatek nie będzie miał zastosowania, jeżeli podatnik sam zgłosi w urzędzie skarbowym nieujawnioną wcześniej darowiznę. W takim przypadku będzie jednak musiał zapłacić podatek wyliczony na zasadach przewidzianych dla I grupy podatkowej. Wynika to z generalnej reguły, zgodnie z którą w przypadku, gdy nabycie majątku nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt nabycia.
Trzeba pamiętać, że karna stawka podatku ma zastosowanie również do nabycia w darowiźnie rzeczy lub praw majątkowych, które miało miejsce przed 1 stycznia 2007 r., jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się na fakt nabycia w toku procedur kontrolnych już po wejściu w życie nowych przepisów. Zatem podatnik, który otrzymał darowiznę w poprzednich latach, ale do tej pory nie zgłosił jej do opodatkowania, powinien to zrobić teraz. Płacąc podatek na starych zasadach, zapłaci bowiem mniej niż w sytuacji, gdy do przyznania się do starej darowizny zmusi go urząd skarbowy.
Tylko na rzecz syna lub córki
Wprowadzenie zwolnienia dla najbliższych Ministerstwo Finansów uzasadniało potrzebą szczególnej ochrony majątkowej rodziny. W tym kontekście dziwić może zatem pozostawienie poza katalogiem osób uprawnionych do całkowitego zwolnienia teściów, zięcia i synowej. Ostatecznie przepisy zostały jednak uchwalone w takim właśnie brzmieniu. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym podatek od nieodpłatnego nabycia majątku nadal płacą zięć, synowa i teściowie. Ma to swoje bardzo istotne praktyczne i prawne konsekwencje przy przekazywaniu w darowiźnie majątku dzieciom pozostającym w związkach małżeńskich. Przekazanie majątku obojgu małżonkom oznacza bowiem, że z generalnego zwolnienia skorzysta jedynie córka lub syn, natomiast synowa lub zięć będą musieli rozliczyć się z fiskusem na zasadach przewidzianych dla I grupy podatkowej. Żeby uchronić dzieci przed taką sytuacją, należy w umowie darowizny wyraźnie wskazać, że osobą obdarowaną jest jedynie dziecko darczyńcy. W takim wypadku ani osoba obdarowana, ani jej małżonek nie będą musieli odprowadzać podatku.
W tym miejscu trzeba wyjaśnić, że przedmioty majątkowe nabyte w drodze darowizny zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego należą do majątku osobistego każdego z małżonków, chyba że darczyńca postanowił inaczej. W związku z powyższym, jeżeli darczyńca-rodzic wskaże, że obdarowanym jest jedynie jego syn lub córka, ale darowizna ma wejść do majątku wspólnego małżonków, to w takim wypadku organy podatkowe mogą uznać synową lub zięcia za podatnika zobowiązanego do zapłaty podatku od darowizny.
Takie działanie wskazuje bowiem na to, że wolą darczyńcy było obdarowanie również zięcia (synowej). Przeniesienie przedmiotów majątkowych w drodze darowizny na rzecz jednego z małżonków z jednoczesnym postanowieniem darczyńcy, że mają one wejść do majątku wspólnego małżonków, wywołuje ten skutek, że darowizna wejdzie to tego majątku bez konieczności jej przyjęcia przez zięcia (synową).
Podsumowując, oboje małżonkowie nie będą musieli płacić podatku od nabycia w drodze darowizny przedmiotów majątkowych, jeżeli darczyńca-rodzic nie wskaże, że obdarowanym na być również zięć (synowa) lub, że darowizna ma wejść do majątku wspólnego małżonków.
PRZYKŁAD: 20-PROC. PODATKU
Podatnik otrzymał w lutym 2007 r. darowiznę od rodziców w wysokości 150 tys. zł. Ponieważ darowizna została przekazana w ramach tzw. zerowej grupy podatkowej, jest całkowicie zwolniona z podatku, jednak pod pewnymi warunkami. Po pierwsze, konieczne jest przekazanie darowanych pieniędzy na rachunek bankowy, rachunek SKOK lub nadanie jej przekazem pocztowym. Po drugie, podatnik jest zobowiązany do złożenia w urzędzie skarbowym zawiadomienia na formularzu SD-Z1, jeżeli darowizna przekracza 9637 zł. Załóżmy, że podatnik zapomniał dopełnić tych formalności w urzędzie skarbowym. Rok później w związku z zakupem domu urząd skarbowy wszczął wobec niego postępowanie wyjaśniające, które miało na celu ustalenie, czy podatnik dysponował odpowiednią kwotą na zakup domu z legalnych środków. Podatnik wyjaśnił, że część kosztów pokrył z otrzymanej rok wcześniej darowizny. Urząd skarbowy ustalił, że podatnik nie zgłosił tej darowizny i w konsekwencji zastosował wobec niego 20-proc. karną stawkę podatku.
PRZYKŁAD: KWOTOWY LIMIT
Podatnik otrzymał od ojca 6-letni samochód o wartości 7 tys. zł. Ponieważ była to pierwsza darowizna między ojcem i synem, obdarowany będzie zwolniony z obowiązku zgłoszenia darowizny w urzędzie skarbowym. Rok później ojciec przekazał w darowiźnie synowi 10 tys. zł. W opisanym przypadku wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat poprzedzających ostatnie nabycie wyniosła 17 tys. i tym samym przekroczyła limit 9637 zł, do którego nie ma obowiązku zgłaszania nieodpłatnego nabycia w urzędzie skarbowym. Podatnik będzie zatem musiał poinformować urząd o otrzymanym majątku.
Ważne!
Tak zwana zerowa grupa podatkowa nie jest pojęciem ustawowym. Na gruncie ustawy o podatku od spadków i darowizn regulowane są jedynie trzy grupy podatkowe. Ponieważ katalog osób całkowicie zwolnionych z podatku obejmuje część osób formalnie w dalszym ciągu należących do I grupy podatkowej, w celu odróżnienia tego grona nabywców od pozostałych grup potocznie określa się je mianem zerowej grupy podatkowej
PRZYKŁAD: DAROWIZNA DLA DZIECI
Ojciec przekazał w darowiźnie córce i jej małżonkowi działkę budowlaną o wartości 100 tys. zł. W akcie notarialnym przenoszącym własność tej nieruchomości jako nabywcy zostali wskazani oboje małżonkowie, czyli zarówno córka, jak i zięć darczyńcy. W opisanym przypadku jedynie córka nie zapłaci podatku od takiego nabycia. Zięć, zaliczony do I grupy podatkowej, nie może skorzystać z generalnego zwolnienia dla najbliższych i w związku z tym będzie musiał rozliczyć się z fiskusem na zasadach ogólnych, czyli według progresywnej skali podatkowej. W opisanej sytuacji podatek od zięcia pobierze i rozliczy w urzędzie skarbowym notariusz, który sporządził umowę darowizny w formie aktu notarialnego.
Ważne!
Osoby całkowicie zwolnione z podatku, które w okresie pięcioletnim przekroczą limit 9637 zł w przypadku nabycia majątku od jednej osoby i nie dopełnią obowiązku zgłoszenia nabycia majątku w urzędzie skarbowym są opodatkowane na zasadach przewidzianych dla I grupy podatkowej
MAGDALENA MAJKOWSKA
Podstawa prawna
- Art. 4a, art. 6 ust. 4 i art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.).