Ekspansja polskich przedsiębiorstw na rynki zagraniczne będzie zwiększać zapotrzebowanie na skuteczne zarządzanie ryzykiem walutowym.
Sprzedaż na rynku międzynarodowym jest zazwyczaj postrzegana jako szansa na znaczne zwiększenie przychodów firmy. Należy jednak pamiętać, że brak zarządzania ryzykiem walutowym może zmniejszyć korzyści ze sprzedaży zagranicą sprzedaży.
W celu ograniczenia ryzyka walutowego przedsiębiorstwo może wykorzystywać różne instrumenty i techniki. Wśród nich można wymienić m.in.: klauzule waloryzacyjne, wewnętrzną kompensatę lub zawieranie złotówkowych transakcji.
Klauzule waloryzacyjne polegają na zmianie ceny transakcji w związku ze zmianą kursu walutowego. Zapis klauzuli powinien być umieszczony w umowie podpisanej przez odbiorcę i dostawcę. Wewnętrzna kompensata (matching) polega na kompensowaniu należności i zobowiązań wyrażonych w tej samej walucie. Dzięki niej uzyskujemy saldo netto, które powinno być zabezpieczane przed niekorzystną zmianą kursów. Najprostszym, ale niezbyt efektywnym rozwiązaniem jest zawieranie transakcji z partnerami zagranicznymi w polskich nowych złotych.
Jednak przedsiębiorstwa coraz częściej w celu zabezpieczania ryzyka walutowego wykorzystują instrumenty pochodne (derywaty). Są to instrumenty finansowe, których wartość jest zależna od ceny instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym w tym przypadku jest konkretna waluta. Derywat to inaczej kontrakt na zakup w ustalonym terminie waluty (w przypadku redukcji ryzyka walutowego) po ustalonej przez strony kontraktu cenie. Najczęściej stosowanymi instrumentami pochodnymi zabezpieczającymi zmiany kursów walut są: futures i forward, opcje oraz swapy.
Walutowe kontrakty forward i futures polegają na tym, iż kupujący kontrakt otrzymuje ustaloną ilość waluty według wcześniej wyznaczonej ceny. Podstawowa różnica pomiędzy kontraktami polega na tym, iż futures to instrumenty wystandaryzowane i mogą być przedmiotem publicznego obrotu. Nie istnieje możliwość odstąpienia żadnej ze stron od realizacji kontraktu. Jeśli kurs walutowy w momencie realizacji kontraktu jest wyższy od kursu w umowie forward (futures), kupujący realizuje zysk, w przeciwnym wypadku ponosi stratę (przykład 1).
Przykład 1
Przedsiębiorstwo TYTAN zakupiło cement od dostawcy z Niemiec. Cena zakupu wynosi 300 000 euro. Obecnie kurs waluty wynosi 3,80 PLN/EUR. Płatność ma nastąpić za 3 miesiące. Dyrektor finansowy firmy szacuje, iż kurs walutowy za 3 miesiące może być niekorzystny dla spółki, jednak obecnie firma nie chce dokonać zakupu waluty, aby nie zamrażać środków pieniężnych. Dyrektor podjął więc decyzję o zabezpieczeniu się kontraktem „futures”. Dzięki temu spółka zapewniła sobie kurs za 3 miesiące na poziomie 3,85 PLN/EUR. W momencie dokonania płatności faktyczny kurs wynosił 3,92 PLN/EUR. Firma zaoszczędziła na tej transakcji:
(3,92 PLN/EUR – 3,85 PLN/EUR) × 300 000 euro = 21 000 zł
Innym możliwym do zastosowania instrumentem chroniącym przed ryzykiem walutowym są opcje walutowe. Podobnie jak kontrakty futures i forward, opcja gwarantuje wymianę według określonego kursu walutowego w przyszłości. Ponadto posiada ona jeszcze możliwość rezygnacji z zakupu. Wówczas kupujący opcję ponosi koszt w postaci wcześniej wniesionej premii. Co więcej, prawa do rezygnacji nie posiada sprzedający opcję.
Kolejny instrument to swap walutowy, który polega na wymianie przepływów gotówkowych według ustalonych warunków. W przypadku zabezpieczania ryzyka walutowego tymi przepływami są płatności w walutach obcych.
Jakie są strategie zarządzania ryzykiem walutowym
Bardzo ważnym elementem w zarządzaniu ryzykiem walutowym jest opracowanie strategii zabezpieczania przed niekorzystnymi zmianami kursów.
Wybór strategii zarządzania ryzykiem walutowym informuje o akceptowanym przez firmę poziomie ryzyka walutowego. Bardziej ryzykowna strategia zarządzania może wiązać się z powstaniem strat, ale pozwala również na realizację ponadprzeciętnych zysków. Głównym źródłem wyniku finansowego firmy powinna być jednak jej działalność operacyjna, a nie spekulacje na rynku walutowym.
W celu opracowania strategii zarządzania ryzykiem walutowym nie można korzystać z gotowych wzorców. Przedsiębiorstwo samo, na podstawie zebranych danych, powinno opracować jej ramy.
Pierwszym z czynników wpływających na ryzyko walutowe jest wielkość ekspozycji walutowej. Im jest ona większa, tym zabezpieczenie ryzyka powinno obejmować szerszy zakres pozycji walutowych. Horyzont czasowy i stopień wrażliwości to kolejny bardzo ważny element determinujący strategię zarządzania ryzykiem. W krótkim okresie powinny być zabezpieczane pozycje w walutach szczególnie wrażliwych, których kursy szybko reagują na informacje z rynku. W dłuższym okresie prawdopodobieństwo negatywnej zmiany kursu walutowego jest mniejsze. Dlatego też liczba pozycji walutowych powinna być mniejsza, a podjęcie decyzji o ich zabezpieczeniu można odłożyć bliżej terminu rozliczenia. Obok wspomnianych czynników na kształt strategii zarządzania ryzykiem walutowym wpływa również koszt zabezpieczenia.
Jedną ze strategii zarządzania ryzykiem walutowym jest zakup instrumentów pochodnych z terminami przyporządkowanymi do terminów rozliczeń transakcji wyrażonych w walutach obcych. W przypadku stosowania tej strategii firma może zabezpieczać wszystkie składniki majątku i transakcje narażone na ryzyko walutowe lub tylko te wybrane. W przypadku pierwszego podejścia zabezpieczenie jest bardziej skuteczne, ale pociąga za sobą również wyższe koszty. Właśnie ze względu na wysokie koszty nie jest ona zalecana dla firm posiadających wysoką wartość pozycji przeznaczonych do zabezpieczenia. Natomiast praktyczne stosowanie selektywnego zabezpieczenia powinno być poprzedzone dokładnym pomiarem ryzyka walutowego. Pomiar ten umożliwi wyodrębnienie tych pozycji, które mają największy wpływ na wynik finansowy w przypadku negatywnej zmiany kursów. Podejście to jest związane z niższymi kosztami zabezpieczania, ale powoduje wzrost kosztów zatrudnienia specjalistów identyfikujących i zarządzających ryzykiem walutowym. Pomimo to jest to rozwiązanie najczęściej wybierane przez duże firmy, dla których koszt zatrudnienia specjalistów jest znacznie mniejszy niż koszt zabezpieczania wszystkich pozycji walutowych. W tym przypadku często wykorzystywane są strategie opcyjne będące kombinacją kilku opcji walutowych.
Inną strategią zarządzania ryzykiem walutowym jest hedging naturalny. W tym przypadku firma w celu ograniczania ryzyka nie stosuje instrumentów finansowych. W przypadku hedgingu naturalnego można wykorzystywać takie rozwiązania, jak: zawieranie transakcji tylko w walucie krajowej, przenoszenie produkcji do państw będących odbiorcą produktów gotowych lub dostawcą półproduktów (co jednak nie uchroni firmy od ryzyka przeliczeniowego), zakup surowców w kraju, do którego firma eksportuje swoje produkty (dzięki temu przedsiębiorstwo uzyskuje płatności od odbiorców w walucie, w której płaci dostawcom, co eliminuje ryzyko walutowe), finansowanie zakupów za pomocą kredytów w walucie obcej, stosowanie wspomnianych na wstępie klauzul waloryzacyjnych. Przykładem hedgingu naturalnego jest również zaciągnięcie kredytu w banku w walucie obcej, transfer kwoty kredytu na złotówki i spłata pożyczki, po uzyskaniu wpływów ze sprzedaży eksportowej. W wyniku takiej operacji firma zapewnia sobie wpływy ze sprzedaży według obecnego kursu waluty (przykład 2). Innym przypadkiem hedgingu naturalnego jest dopasowywanie terminów płatności zobowiązań w walutach obcych do terminów płatności otrzymywanych od odbiorców.
Przykład 2
Firma STALEX sprzedaje swoje produkty w Szwajcarii. W wyniku zrealizowanych transakcji firma otrzyma za 3 miesiące 600 000 euro. Cena jest przeliczana po obecnym kursie 3,90 PLN/EUR. Jednak analitycy twierdzą, iż w przeciągu 3 miesięcy nastąpi wzmocnienie złotówki do poziomu 3,80 PLN/EUR. W wyniku tego firma uzyska mniejsze od spodziewanych wpływy po przeliczeniu na złotówki.
Firma STALEX postanowiła skorzystać z „hedgingu” naturalnego. W dniu sprzedaży zaciągnęła 3-miesięczny kredyt w wysokości 600 000 euro i zamieniła go na złotówki po akceptowanym kursie. Po trzech miesiącach firma otrzymała płatność od odbiorcy. Kurs walutowy wyniósł faktycznie 3,82 PLN/EUR.
Jednak obok korzyści z tytułu sprzedaży waluty po wyższym kursie, firma musi dokładnie przeanalizować również poniesione koszty. Kosztem będzie różnica pomiędzy oprocentowaniem kredytu i depozytu.
Załóżmy, że oprocentowanie kredytu w skali miesiąca wynosiło 1,2%, a depozytu 0,6%. Kurs walutowy na koniec poszczególnych miesięcy wynosił: 3,90 PLN/EUR, 3,85 PLN/EUR, 3,82 PLN/EUR.
Koszty „hedgingu” naturalnego:
Wypływ odsetek (kredyt) – 600 000 euro × 0,012 × 3 miesiące = 21 600 euro
Wartość odsetek w PLN za 1 miesiąc – 7200 euro × 3,9 PLN/EUR = 28 080 zł
Wartość odsetek w PLN za 2 miesiące – 7200 euro × 3,85 PLN/EUR = 27 720 zł
Wartość odsetek w PLN za 3 miesiące – 7200 euro × 3,82 PLN/EUR = 27 504 zł
Suma odsetek – 83 304 zł
Wartość kredytu w złotówkach – 600 000 euro × 3,90 PLN/EUR = 2 340 000 zł
Wpływ odsetek (depozyt w złotówkach) – 2 340 000 zł × 0,006 × 3 miesiące = 42 120 zł.
Koszt „hedgingu” – 41 184 zł
Koszty należy teraz porównać ze stratami, które powstałyby, jeśli „hedging” nie został zastosowany:
600 000 euro × 3,90 PLN/EUR – 600 000 euro × 3,82 PLN/EUR = 48 000 zł
Firma STALEX dzięki zastosowaniu „hedgingu” naturalnego zaoszczędziła 6816 zł.
Pewnym rodzajem strategii zarządzania ryzykiem walutowym jest rezygnacja z zabezpieczania i unikanie ryzyka. Nie jest to jednak strategia zalecana. Przede wszystkim brak zarządzania ryzykiem zazwyczaj świadczy o braku wiedzy firmy lub świadomym narażaniu się na straty. Natomiast unikanie ryzyka może wiązać się z utratą korzyści związanych z dokonywaniem transakcji na rynkach światowych.
Jacek Folga
analityk w firmie z branży FMCG