Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy ulega istotnym zmianom w krótkim okresie pod wpływem zmiany należności, zapasów, zobowiązań krótkoterminowych i gotówki. Dokonując wyboru poziomu kapitału obrotowego trzeba wziąć pod uwagę skutki w zakresie płynności finansowej, jak również efektywności kapitałowej.
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy pozostaje w ścisłej zależności od wielkości utrzymywanych składników majątku obrotowego oraz wielkości zobowiązań krótkoterminowych. Wysoki poziom zapasów, należności i gotówki powoduje wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy i odwrotnie. Jednocześnie jednak przy tym samym poziomie majątku obrotowego może występować zróżnicowana wielkość zapotrzebowania na kapitał obrotowy w zależności od występującej struktury źródeł finansowania majątku obrotowego. Zwiększenie udziału krótkoterminowych zobowiązań w strukturze źródeł finansowania działalności przedsiębiorstwa zmniejsza rozmiar potrzebnego kapitału obrotowego, i na odwrót.
Wielkość i charakterystyka aktywów obrotowych przedsiębiorstwa jest kształtowana przez wiele różnorodnych czynników, takich jak:
• rodzaj wytwarzanych wyrobów,
• długość cyklu operacyjnego,
• poziom sprzedaży,
• polityka w zakresie kształtowania zapasów,
• polityka kredytowa wobec odbiorców.
Elementy składowe aktywów obrotowych i zobowiązań krótkoterminowych zmieniają się w ciągu bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Wpływ niektórych decyzji na wielkość zapotrzebowania na kapitał obrotowy przedstawia tabela.
Jak widać w tabeli, jedne decyzje powodują zwiększenie zapotrzebowania na kapitał obrotowy, inne odwrotnie – powodują jego zmniejszenie. Są i takie decyzje, które powodują, że zmiany są równoważne po stronie aktywów i pasywów, i zapotrzebowanie na kapitał obrotowy nie ulega zmianie.
Szczególny rodzaj zmienności zapotrzebowania na kapitał obrotowy występuje w przypadku sezonowości sprzedaży, zaopatrzenia czy produkcji. W takiej sytuacji następuje okresowy wzrost zapasów materiałów, produkcji niezakończonej lub wyrobów gotowych, co powoduje wzrost zapotrzebowania na kapitały w obrocie. W innych okresach wielkość zapasów spada „uwalniając” wcześniej zaangażowane kapitały. Jeśli skala zmian w zapotrzebowaniu na kapitały jest znacząca, powoduje to istotne problemy w gospodarowaniu finansami przedsiębiorstwa i utrzymaniu płynności finansowej. Czynnikiem wpływającym na wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy jest także inflacja. Wzrost cen czynników wytwórczych, ale także cen wyrobów gotowych powoduje, że przy tej samej wielkości produkcji i sprzedaży, powstaje różnica w wielkości zapotrzebowania na kapitał obrotowy na początek i na koniec roku. Ta różnica jest tym większa, im wyższa jest skala inflacji.
Podobne zjawisko wzrostu zapotrzebowania na kapitał obrotowy ma miejsce w przypadku dynamicznego rozwoju produkcji i sprzedaży. Wzrost produkcji powoduje większe zaangażowanie zapasów materiałów, produkcji niezakończonej, zapasów wyrobów gotowych. Wzrost skali sprzedaży zwiększa także wielkość należności.
W obu przypadkach, tj. inflacji i wzrostu produkcji, minimalny poziom zapotrzebowania na kapitał obrotowy występuje na początku roku, a maksymalny poziom zapotrzebowania – na koniec roku.
Zmienność składników majątku obrotowego i zobowiązań krótkoterminowych na skutek podejmowania bieżących decyzji gospodarczych i finansowych powoduje, że w krótkim okresie (do 1 roku) występują stale wahania w wielkości potrzeb w zakresie kapitału obrotowego. Można wtedy mówić o zapotrzebowaniu na kapitał obrotowy (ZKO) na poziomie: minimalnym, maksymalnym, przeciętnym.
Jeśli kapitał obrotowy zostanie zaangażowany na poziomie wyznaczonym przez jego maksymalne zapotrzebowanie, to tylko w tych okresach będzie występowała zgodność wielkości kapitału obrotowego i zapotrzebowania na niego. W pozostałych okresach wystąpi nadmiar kapitału obrotowego. Będzie się to objawiało występowaniem nadwyżek najbardziej płynnych aktywów – środków pieniężnych.
Odmienna sytuacja wystąpi, gdy kapitał obrotowy zostanie zaangażowany na poziomie wyznaczonym przez jego minimalne zapotrzebowanie. W tym przypadku zgodność wielkości kapitału obrotowego z zapotrzebowaniem na niego wystąpi tylko w tych okresach, w których wielkość potrzeb w zakresie kapitału obrotowego osiąga minimalny poziom. W pozostałych okresach wystąpi niedobór kapitału obrotowego.
Zaangażowanie kapitału obrotowego na poziomie wyznaczonym przez przeciętne zapotrzebowanie oznacza występowanie okresowych nadwyżek i okresowych niedoborów kapitału obrotowego.
Najkorzystniejszą wielkość kapitału obrotowego można wyznaczyć przez osiągnięcie dwóch zasadniczych efektów:
• zachowanie płynności finansowej,
• uzyskanie maksymalnego zwrotu kapitału własnego ROE (zysk / kapitał własny).
W przypadku występowania kapitału obrotowego na poziomie maksymalnego zapotrzebowania efekt zachowania płynności finansowej jest osiągnięty w całym okresie. Często natomiast występuje zjawisko nadpłynności o zróżnicowanym nasileniu. Lokaty krótkoterminowe pozwalają osiągać dodatkowe dochody zwiększające zyski przedsiębiorstwa. Niekorzystnym z punktu widzenia zwrotu kapitału własnego jest jednak większe zaangażowanie kapitału stałego. Jeśli dodatkowym kapitałem stałym pokrywającym majątek obrotowy jest kapitał własny, następuje pogorszenie relacji zysku do kapitału własnego. Jeśli dodatkowym kapitałem stałym jest obcy kapitał długoterminowy, występują dodatkowe koszty finansowe zmniejszające zyski przedsiębiorstwa i w efekcie końcowym także pogarszające zwrot kapitału własnego.
W przypadku występowania kapitału obrotowego na poziomie minimalnego zapotrzebowania efekt płynności finansowej jest osiągnięty tylko w tych okresach, w których ma miejsce zrównanie się kapitału obrotowego z zapotrzebowaniem. Uzyskanie tego efektu w pozostałych okresach wymaga dodatkowego zadłużenia krótkoterminowego, od którego trzeba będzie ponieść koszty finansowe. Zwrot kapitału własnego jest niższy wskutek zmniejszenia zysków. W porównaniu z poprzednią sytuacją nie wystąpią dodatkowe dochody z lokat krótkoterminowych.
Przypadek występowania kapitału obrotowego na poziomie przeciętnego zapotrzebowania łączy cechy obu rozpatrywanych sytuacji. Występują przejściowo okresy lokowania nadwyżek gotówkowych i okresy zaciągania kredytów krótkoterminowych.
Skutki utrzymywania kapitału obrotowego na poziomie maksymalnego, minimalnego i przeciętnego zapotrzebowania przedstawia przykład.
Przykład
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w poszczególnych kwartałach roku przedstawia się następująco:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Dodatkowe informacje:
n przewidywany roczny zysk operacyjny 1000 zł,
n stawka podatku dochodowego 20% od zysku brutto,
n kapitał własny na początek roku 5500 zł,
n stopa oprocentowania kredytów: długoterminowych – 15%, krótkoterminowych – 10% w stosunku rocznym,
n stopa oprocentowania lokat krótkoterminowych – 5% w stosunku rocznym.
Wariant I KO = maksymalny poziom ZKO
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Wskaźniki bieżącej płynności (WBP) w poszczególnych kwartałach roku:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Wskaźniki zwrotu kapitału własnego (ROE) w przewidywanym roku:
– przy założeniu pokrycia dodatkowego kapitału stałego kapitałem własnym:
dochody z lokat krótkoterminowych = = 593 × 0,05 / 4 + 295 × 0,05 / 4 + 271 × 0,05 / 4 = 14,5
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.W analizowanym wariancie uzyskano wysoką płynność finansową w każdym z badanych kwartałów, z tendencją do powolnego obniżania się w miarę upływu czasu.
Wariant II KO = minimalny poziom ZKO
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Wskaźniki bieżącej płynności (WBP) w poszczególnych kwartałach roku:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Wskaźnik zwrotu kapitału własnego (ROE):
odsetki od zadłużenia krótkoterminowego = = 298 × 0,1 / 4 + 322 × 0,1 / 4 + 593 × 0,1 / 4 = 30,3
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.W porównaniu z wariantem I osiągnięto wyraźnie niższe wskaźniki bieżącej płynności, także z tendencją do spadku z upływem czasu. Korzystnym efektem jest wyższy zwrot kapitału własnego w porównaniu z wariantem I.
W analizowanym przykładzie korzystniejszym z punktu widzenia efektywności kapitałowej jest wariant II, w którym zaangażowano kapitał obrotowy na minimalnym poziomie. Występujący w ciągu roku niedobór źródeł finansowania został pokryty kredytem krótkoterminowym. Powiększone zobowiązania krótkoterminowe pogorszyły wskaźniki bieżącej płynności. Ich poziom jednak zawiera się w powszechnie przyjmowanych standardach (1,5–2,0). Oznacza to zachowanie płynności finansowej, jakkolwiek na nieco gorszym poziomie.
Aleksander Kusak
konsultant w zakresie finansów, wykładowca na Wydziale Zarządzania UW