Podatnik podatku dochodowego od osób fizycznych sam musi obliczyć należny podatek i złożyć deklarację. Gdy obowiązki te nie zostaną dopełnione, konieczne będzie zapłacenie 75-proc. podatku.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. nr 14, poz. 176 z późn. zm.; dalej ustawa o PIT) podatnicy są zobowiązani składać urzędom skarbowym zeznanie, według ustalonego wzoru, o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym, w terminie do dnia 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. Obowiązek złożenia zeznania podatkowego spoczywa zatem na wszystkich podatnikach, którzy uzyskali w roku podatkowym dochody podlegające opodatkowaniu, bez względu na to, czy wysokość tych dochodów spowodowała powstanie zobowiązania podatkowego czy też nie. Konieczne jest przy tym wskazanie wszystkich uzyskanych w danym roku dochodów.
Złożenie zeznania nie chroni podatnika przed zainteresowaniem ze strony organów podatkowych. Jeśli bowiem okaże się, że deklarowane przez nas dochody są dużo niższe niż ponoszone w danym okresie wydatki, urząd skarbowy może zainteresować się, skąd mamy te dodatkowe środki. Najczęściej dzieje się tak wtedy, gdy dokonujemy jakiejś poważnej inwestycji, np. kupujemy dom lub mieszkanie. W takim przypadku urząd wszczyna postępowanie mające na celu wyjaśnienie, czy część posiadanych przez nas środków nie pochodziła z tzw. nieujawnionych źródeł przychodów, czyli prościej mówiąc środków, które ukryliśmy przed fiskusem.
Nieujawnione źródła
Wysokość przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala się na podstawie poniesionych przez podatnika w roku podatkowym wydatków i wartości zgromadzonego w tym roku mienia, jeżeli wydatki te i wartości nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym w roku podatkowym oraz w latach poprzednich, pochodzącym z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Według WSA w Szczecinie nie ma znaczenia fakt, w jakim okresie zostało zgromadzone mienie, lecz czy pochodzi ono z przychodów opodatkowanych bądź wolnych od opodatkowania (wyrok z 4 maja 2005 r.; sygn. akt SA/Sz 2383/03).
Podstawę opodatkowania w przypadku nieujawnienia dochodów stanowi równica między wartością majątku i jego pokrycia. W tej sytuacji nie można uwzględniać kosztów uzyskania przychodów. Wysokość podatku określona jest w sposób ryczałtowy i wynosi 75 proc. Dochód taki nie będzie już uwzględniany w rocznym zeznaniu podatkowym. Zwrócił na to uwagę NSA w wyroku z 11 stycznia 2001 r. (sygn. akt I SA/Łd 2048/98; niepublikowany), stwierdzając, że w razie uznania określonego dochodu (przychodu) za wymieniony w art. 30 ust. 1 ustawy o PIT (ryczałtowe opodatkowanie), nie może być on ujmowany w rocznym zeznaniu podatkowym.
Najpierw postępowanie, potem decyzja
Wysokość podatku od przychodów ze źródeł nieujawnionych musi zostać określona w decyzji wydanej przez organ podatkowy. Jak podkreśliło Ministerstwo Finansów w piśmie z 8 września 2001 r. (nr OS 1 Opr. 61/WT/2001) opodatkowanie przychodów ze źródeł nieujawnionych może nastąpić wyłącznie po przeprowadzeniu przez urzędy skarbowe postępowania podatkowego w trybie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.; dalej Ordynacja podatkowa). Specyfika postępowania w sprawach ustalania wysokości przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych wymaga szczególnej wnikliwości w poszukiwaniu i przeprowadzaniu dowodów.
Według Ministerstwa Finansów w przypadku przychodów nieujawnionych postępowanie podatkowe musi zostać zakończone w formie decyzji zawierającej obligatoryjne elementy określone w art. 210 Ordynacji podatkowej. Stosownie do dyspozycji tego przepisu decyzja powinna zawierać: oznaczenie organu podatkowego, datę jej wydania, oznaczenie strony, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie o trybie odwoławczym – jeżeli od decyzji służy odwołanie, podpis osoby upoważnionej, z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego.
Uzasadnienie faktyczne decyzji powinno zawierać w szczególności wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, którym dał wiarę, oraz przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności. Natomiast uzasadnienie prawne musi zawierać podstawę prawną decyzji z przytoczeniem przepisów prawa.
Ważne!
Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji albo że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego
Ustalenie podatku
Jeżeli w trakcie postępowania podatkowego urząd skarbowy stwierdzi istnienie dowodów potwierdzających nieujawnienie dochodów przez podatnika, powinien wydać decyzję ustalającą wymiar zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych w wysokości 75 proc. tego dochodu. Powyższa decyzja ma charakter konstytutywny. Natomiast jeżeli w trakcie postępowania podatkowego urząd skarbowy nie stwierdzi nadwyżki wydatków nad przychodami, wówczas zobowiązany jest wydać decyzję umarzającą postępowanie podatkowe z uwagi na jego bezprzedmiotowość. Zgodnie z art. 208 Ordynacji podatkowej, jeżeli postępowanie podatkowe z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ podatkowy powinien wydać decyzję o umorzeniu postępowania. Jednak również w tym przypadku urząd skarbowy powinien w decyzji przedstawić stan zasobów pieniężnych na koniec danego roku podatkowego, obliczony na podstawie całości uzyskanych przychodów i poniesionych wydatków. Takie dane mogą bowiem stanowić podstawę do opodatkowania dochodów z nieujawnionych źródeł w następnych latach.
BEZ ODSETEK ZA ZWŁOKĘ
Przy opodatkowaniu dochodów nieujawnionych nie nalicza się odsetek za zwłokę. Nie nalicza się, gdyż trudno ustalić, kiedy powstał dochód i od kiedy odsetki naliczać. Stawka 75 proc. rekompensuje ich nienaliczanie.
Grożą też inne kary
Podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
Jedna stawka dzienna nie może być niższa od 1/30 części minimalnego wynagrodzenia. Nie może też przekraczać jej czterystukrotności. Przy obecnie obowiązującej wysokości minimalnego wynagrodzenia (899,10 zł) rozpiętość stawki dziennej kształtuje się od 29,97 zł do 11 988 zł. Natomiast kara pozbawienia wolności obecnie wymierzana jest w dniach, miesiącach i latach. Może trwać od 5 dni do 5 lat.
Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. Natomiast, gdy kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Czy za uszczuplenie podatku jest kara
W deklaracji za 2005 rok wykazałem podatek do zapłaty, jednak nie mam pieniędzy na jego zapłatę. Czy za uszczuplenie podatku są kary?
Tak
Narażenie na uszczuplenie podatku powinno być rozumiane jako działanie bądź zaniechanie prowadzące do powstania różnicy między należną Skarbowi Państwa bądź jednostce samorządu terytorialnego kwotą podatku a kwotą przypadającą do uiszczenia według zeznania lub zgłoszenia straty. Tak wskazał SN w wyroku z 11 lutego 2003 r. (sygn. akt IV KKN 21/00; niepublikowany). Podkreślił również, że narażeniem na uszczuplenie podatku jest przede wszystkim niezadeklarowanie należnej kwoty podatku, od którego uiszczenia sprawca się w ten sposób uchylił, a ponadto m.in. niezgłoszenie właściwemu organowi podatkowemu przedmiotu opodatkowania, niezgłoszenie danych mogących mieć wpływ na ustalenie zobowiązania podatkowego lub jego wysokości albo podania takich danych niezgodnie z rzeczywistością.
Czy wydatki można określić statystycznie
Urząd skarbowy zarzucił mi nieujawnienie dochodów. Nie potrafię dokładnie określić wydatków na rodzinę. Czy urząd może to zrobić na podstawie danych statystycznych?
Tak
Potwierdza to zresztą orzecznictwo. W jednym z wyroków stwierdzono, że nie narusza zasady prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych ustalenie wydatków podatnika, istotnych przy badaniu wysokości przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach na podstawie danych statystycznych o średnich wydatkach trzyosobowej rodziny, jeżeli podatnik nie potrafił określić faktycznie poniesionych wydatków w danym roku – wyrok NSA z 13 grudnia 2005 r. (sygn. akt II FSK 89/05; publikowany w onSAiWSA z 2006 r. nr 3, poz. 81).
Czy darowizna to też składnik majątku
Otrzymałem mieszkanie w formie darowizny od mojej matki. Czy wartość tej darowizny będzie brana pod uwagę jako wartość majątku przy określaniu przez urząd podstawy opodatkowania przy dochodach nieujawnionych?
Nie
Na problem poruszony w pytaniu zwrócił uwagę WSA w Warszawie w wyroku z 18 marca 2004 r. (sygn. akt III SA 1255/02; niepublikowany), w którym stwierdził, że kwoty darowizny nie można utożsamiać ze składnikiem mienia zgromadzonego w roku podatkowym oraz w latach poprzedzających pochodzących z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania, o czym mowa w art. 20 ust. 3 ustawy o PIT (dochody nieujawnione). W zależności więc od kwoty darowizny zmniejszają się różnice pomiędzy porównywalnymi przez organy podatkowe wydatkami i mieniem zgromadzonym a tzw. przychodami legalnymi, czyli mieniem pochodzącym z przychodów opodatkowanych i wolnych od opodatkowania.
Ewa Matyszewska