Umorzenie odsetek za zwłokę stosuje się wyjątkowo. Jest ono uzasadnione tylko w takich przypadkach, które spowodowane zostały działaniem czynników, na które podatnik nie miał wpływu, i które są niezależne od sposobu postępowania podatnika.
Obowiązki podatkowe określone ustawami mają charakter powszechny, a zasadą jest rzetelne i terminowe płacenie podatków. Możliwość zastosowania ulgi określonej w art. 67 par. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.) jest odstępstwem od zasady powszechności uiszczania zobowiązań podatkowych. Uiszczenie zaległości podatkowych bądź odsetek za zwłokę powoduje bezpowrotną utratę dochodów budżetu państwa. Dlatego decyzje wydawane w oparciu o wskazany przepis mają charakter wyjątkowy i są podejmowane w sytuacjach nadzwyczajnych. Przepis ten jest skonstruowany na zasadzie uznania administracyjnego. Na jego podstawie ustawodawca zobowiązał organy podatkowe do rozstrzygania spraw z uwzględnieniem nie tylko ważnego interesu podatnika, ale również z uwzględnieniem we właściwych proporcjach interesu publicznego. Jednak przepisy dotyczące ulg w spłacie zobowiązań podatkowych inaczej interpretują podatnicy zainteresowani ulgą, a inaczej organy podatkowe. Tak było w przypadku, którym w efekcie zajmował się Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok NSA z 11 czerwca 2003 r., sygn. akt I SA/Łd 638/02, niepublikowany). Sprawa dotyczyła odmowy umorzenia należnych odsetek od poszczególnych wpłat podatku akcyzowego od sprzedaży wyrobów spirytusowych.
Ryzyko podatnika
Izba skarbowa, do której wpłynęło odwołanie przedsiębiorstwa, wielokrotnie wskazywała, że znaczący wpływ na odmowne załatwienie sprawy ma fakt, iż odsetki za zwłokę (objęte zaskarżonymi decyzjami) dotyczą zaległości w podatku akcyzowym, który ma specyficzny, cenotwórczy charakter. Nie może stanowić podstawy do przyznania wnioskowanej ulgi stwierdzenie, że nieterminowe regulowanie zobowiązań podatkowych wynika z sytuacji wymuszonej przez rynek i kontrahentów. Ryzyko doboru kontrahentów w każdym wypadku spoczywa na osobach zarządzających przedsiębiorstwem, bowiem w ich gestii leży dobór solidnych kontrahentów oraz sposób i terminy płatności należności, tak aby nie zakłócały terminowego regulowania zobowiązań podatkowych. Niesolidność kontrahentów nie jest okolicznością nadzwyczajną i powinna być elementem kalkulacji podmiotu gospodarczego. Nie stanowi również podstawy do przyznania ulgi argument, że zaległości są wynikiem błędnej polityki prowadzonej przez poprzednie dyrekcje przedsiębiorstwa. Izba – z uwagi na zarzuty odwołania – dokonała analizy sprawozdań za okres trzech kwartałów 2001 roku, z której wynika, że kwota zobowiązań nadal przewyższa kwotę należności. W każdym kwartale przedsiębiorstwo wykazało stratę oraz poniosło nakłady inwestycyjne. Sytuacja przedsiębiorstwa nie ma znamion sytuacji nadzwyczajnej, wyjątkowej. Kolejne zastosowanie ulgi wobec tego samego podatnika uczyniłoby z instytucji umorzenia powszechnie stosowany środek prowadzący do zwolnienia z zapłaty odsetek należnych od nieterminowych wpłat zobowiązań podatkowych.
Instytucja nadzwyczajna
Umorzenie odsetek od zaległości podatkowych uzasadnione jest jedynie w takich wypadkach, które spowodowane zostały działaniem czynników, na które podatnik nie może mieć wpływu i które są niezależne od sposobu jego postępowania. Jak podkreślił NSA w innym wyroku (wyrok NSA z 31 stycznia 2003 r., sygn. akt I SA/Łd 746/01, niepublikowany) skoro umorzenie zaległości podatkowej jest instytucją nadzwyczajną, a zasadą jest płacenie podatków, to przypadki, wskazane w art. 67 Ordynacji podatkowej, powinny posiadać tę samą cechę. Nie można z umorzenia zaległości (odsetek od nich) czynić powszechnie stosowanego środka prowadzącego do zwolnienia od zapłaty podatku. Podkreślenia wymaga, iż nawet w wypadku zaistnienia przypadków uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym organ podatkowy może, lecz nie musi umorzyć należnych kwot.
Prawo podatkowe jest częścią prawa publicznego, w którym dominuje interes społeczny (publiczny). Właściwa w tym prawie jest metoda administracyjnoprawna, oparta na władztwie i podporządkowaniu. Stosunek prawny charakteryzuje się nierównorzędnością, tzn. podległością jednego podmiotu tego stosunku wobec drugiego, wynikającą z władztwa podatkowego państwa.
Działalność profesjonalna
W przedmiotowej sprawie – jak wskazał w uzasadnieniu sąd – zwrócić należało uwagę na okoliczność, iż podatniczka (wraz z mężem) zajmowała się profesjonalnie działalnością gospodarczą. Do podstawowych obowiązków takich osób należy właściwe organizowanie swoich działań, by nie ponosić żadnych ujemnych konsekwencji podatkowych podejmowanych suwerennie decyzji organizacyjno-gospodarczych, takich jak np. podział czynności pomiędzy osoby funkcjonujące w firmie (tak jak to opisuje skarżąca: mąż zajmował się dokumentacją podatkową, ona pracowała w sklepie, obsługując klientów). Zaległość (odsetki od niej) dotyczyła podatku od towarów i usług, którego istota zakłada mechanizm wzajemnych potrąceń podatku należnego i naliczonego – w trakcie procesów (czynności) gospodarczych. Nie można przerzucać konsekwencji nieumiejętnie podejmowanych decyzji, obciążając ich skutkami budżet państwa.
Edyta Wereszczyńska