Jeśli istnieje obawa, że podatnik nie uiści należnych podatków, urząd skarbowy ma prawo przed terminem płatności zabezpieczyć zobowiązanie podatkowe na majątku podatnika. Zabezpieczenie może dotyczyć także majątku wspólnego małżonków.
Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych przed terminem płatności, czyli tzw. zabezpieczenie przedwymiarowe, przewidują przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.; dalej Ordynacja podatkowa). Zgodnie z jej przepisami zobowiązanie podatkowe przed terminem płatności może być zabezpieczone na majątku podatnika, a w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim także na majątku wspólnym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane, a w szczególności gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję.
WAŻNE
Hipoteka przymusowa jest skuteczna wobec każdorazowego właściciela przedmiotu hipoteki i przysługuje jej pierwszeństwo zaspokojenia przed hipotekami ustanowionymi dla zabezpieczenia innych należności.
Musi istnieć uzasadnienie
Obowiązujące przepisy wyraźnie stanowią, że aby organ podatkowy mógł dokonać zabezpieczenia na majątku podatnika, musi istnieć uzasadniona obawa, a więc taka, która ma swoje źródło. WSA w Warszawie w wyroku z 16 grudnia 2004 r. (sygn. akt III SA/Wa 788/04; niepublikowany) podkreślił, że obawa nie może być domyślna, ale powinna być uprawdopodobniona w sposób jasny i czytelny dla podatnika. Przepis pozostawia ocenę, czy istnieje obawa niewykonania zobowiązania podatkowego, w konkretnym przypadku, do uznania organu podatkowego. Uznanie to nie może jednak oznaczać dowolności działania, lecz powinno być oparte na całokształcie okoliczności faktycznych i prawnych.
Zabezpieczenia na majątku podatniku fiskus można dokonać również w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, przed wydaniem decyzji.
W przypadku zabezpieczenia przed wydaniem decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego zabezpieczeniu co do zasady podlega również kwota odsetek za zwłokę należnych od zobowiązania na dzień wydania decyzji o zabezpieczeniu.
Decyzja może wygasnąć
Wydane przez urząd zabezpieczenie na majątku podatnika może wygasnąć. Decyzja o zabezpieczeniu wygasa:
• po upływie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego;
• z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego;
• z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zwrotu podatku.
Jednym ze skutków wygaśnięcia decyzji o zabezpieczeniu jest niemożność rozpoznawania odwołania od tej decyzji – podkreślił NSA w wyroku z 10 października 2002 r. (sygn. akt I SA/Łd 51/01; niepublikowany).
Wykonanie zabezpieczenia
Wykonanie decyzji o zabezpieczeniu następuje przez przyjęcie przez organ podatkowy, na wniosek strony, zabezpieczenia wykonania zobowiązania określonego w decyzji o zabezpieczeniu wraz z odsetkami za zwłokę, w formie: gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej; poręczenia banku; weksla z poręczeniem wekslowym banku; czeku potwierdzonego przez krajowy bank wystawcy czeku; zastawu rejestrowego na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski – według ich wartości nominalnej; depozytu w gotówce. Przy wyborze jednej z wymienionych form zabezpieczenia wydaje się postanowienie, na które przysługuje zażalenie.
Gwarantem może być:
• bank krajowy, oddział banku zagranicznego, oddział instytucji kredytowej w rozumieniu przepisów Prawo bankowe;
• krajowy zakład ubezpieczeń, główny oddział lub oddział zakładu ubezpieczeń w rozumieniu przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej.
Poręczycielem może być bank krajowy, oddział banku zagranicznego, oddział instytucji kredytowej w rozumieniu przepisów Prawo bankowe.
Hipoteka przymusowa
Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania, a także z tytułu zaległości podatkowych w podatkach stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości.
Przedmiotem hipoteki przymusowej może być: część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział podatnika; nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka; nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej – z tytułu zaległości podatkowych spółki. Przedmiotem hipoteki przymusowej jest również: użytkowanie wieczyste; spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego; spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego; prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej; wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
Hipoteka przymusowa powstaje przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej. Organy podatkowe mogą występować z wnioskiem o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości podatnika, płatnika, inkasenta, następców prawnych oraz osób trzecich odpowiadających za zaległości podatkowe. Jeżeli przedmiot hipoteki przymusowej nie posiada księgi wieczystej, zabezpieczenie zobowiązań podatkowych dokonywane jest przez złożenie wniosku o wpis do zbioru dokumentów.
Podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest po pierwsze, doręczona decyzja: ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego, określająca wysokość zobowiązania podatkowego, określająca wysokość odsetek za zwłokę, o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, o odpowiedzialności spadkobiercy, określająca wysokość zwrotu podatku. Po drugie, tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia, jeżeli może być wystawione, na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji bez wydawania wymienionych decyzji.
W uchwale z 8 października 2003 r. (sygn. akt III CZP 68/03; publikowany w OSNC z 2004 r. nr 12, poz. 191) SN podkreślił, że podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka nie może być administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony tylko przeciwko podatnikowi; podstawę tę może stanowić tylko tytuł wystawiony na oboje małżonków.
4 KROKI. JAK URZĄD SKARBOWY ZABEZPIECZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE
1.Wszczęcie postępowania zabezpieczającego
Urząd skarbowy wszczyna postępowanie zabezpieczające, w toku którego powinien ustalić, czy istnieją uzasadnione obawy do zabezpieczenia majątku podatnika.
2.Urząd zadziała szybko
Postępowanie zabezpieczające zazwyczaj prowadzone jest szybko, co zaskakuje podatnika. Trzeba również zdawać sobie sprawę z tego, że podatnik nie będzie miał prawa wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego.
3.Wyda decyzję
Po zakończeniu postępowania zabezpieczającego organ podatkowy wyda decyzję, w której określi m.in. przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego. Ponadto w uzasadnieniu decyzji fiskus będzie musiał wskazać wyraźne przyczyny, dla których ustanawia zabezpieczenie oraz wskazać dowody na potwierdzenie swych stwierdzeń.
4.Dokona zabezpieczenia
Zabezpieczenia dokonuje organ egzekucyjny na wniosek wierzyciela i na podstawie wydanego przez niego zarządzenia zabezpieczenia. Zabezpieczenie dokonywane jest przez zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego zobowiązanego u dłużnika zajętej wierzytelności. Z zabezpieczenia sporządzany jest protokół.
