Jak jest zorganizowany system notowań ciągłych

Prawa poboru i prawa do akcji są również notowane w sposób ciągły, gdy akcje, do których się odnoszą, są notowane w tym systemie. W artykule przedstawiamy informacje przydatne dla inwestorów zamierzających rozpocząć samodzielne inwestycje na GPW^*.

Cechą systemu notowań ciągłych jest to, że złożone przez inwestora zlecenia są przekazywane na giełdę za pośrednictwem systemu Warset. Po wprowadzeniu do sytemu transakcyjnego są realizowane na bieżąco. Podstawowym warunkiem realizacji zlecenia jest spotkanie się popytu z podażą. Warunkiem zawarcia transakcji jest oczywiście też dojście do kompromisu między kupującym a sprzedawcą co do ceny transakcji. Przy braku takiej zgodności zlecenie nie jest realizowane i oczekuje w systemie na realizację. Tego typu zlecenia czekają w arkuszu zleceń na tzw. oferty przeciwstawne.

Spotkanie się dwóch zleceń przeciwstawnych umożliwia zawarcie transakcji. Oprócz takich parametrów zlecenia, jak rodzaj (zlecenie kupna lub sprzedaży) oraz cena, kryterium decydującym o powodzeniu transakcji jest czas złożenia zlecenia. Obowiązuje tu zasada „kto pierwszy ten lepszy”.

Zlecenia oczekujące na realizację są wykonywane według limitu ceny, a jeśli limity ceny są takie same – według kolejności przyjęcia lub ujawnienia zlecenia.

Fixing to pierwsza faza notowań ciągłych. Odbywa się o­n na rozpoczęcie i zakończenie sesji. Notowania ciągłe rozpoczynają się ogłoszeniem kursu otwarcia. Wcześniej zlecenia są przyjmowane w tzw. fazie przed otwarciem. W fazie tej zlecenia kupna i sprzedaży nie są realizowane na bieżąco, lecz zestawione ze sobą służą do wyznaczenia teoretycznego kursu otwarcia (przykład 1).

Przykład 1

15 minut przed rozpoczęciem notowań ciągłych teoretyczny kurs otwarcia (TKO) dla akcji wyniósł 47 zł. TKO nie oznacza, że w tej cenie zostaną zawarte transakcje. Jest to sygnał dla inwestorów, że w tym konkretnym momencie, gdyby zostały uruchomione notowania, transakcje zostałyby przeprowadzone po 47 zł. Ostatecznie kurs pierwszej transakcji wyniósł 44 zł.

Z chwilą ogłoszenia kursu otwarcia staje się o­n ceną, po której zostają zawarte transakcje giełdowe na otwarciu. Analogicznie jest w przypadku kursu zamknięcia – na podstawie zleceń złożonych w fazie przed zamknięciem określa się kurs zamknięcia, po którym zawierane są transakcje na zamknięcie sesji giełdowej.

Kurs otwarcia i zamknięcia jest określany przy zastosowaniu następujących zasad:

• maksymalizacji wolumenu obrotu,

• minimalizacji różnicy między liczbą papierów wartościowych w zleceniach sprzedaży i kupna możliwych do realizacji po określonym kursie,

• minimalizacji różnicy między kursem określanym a kursem odniesienia.

W okresie między rozpoczęciem przyjmowania zleceń maklerskich w danym dniu a początkiem notowań ciągłych, między początkiem przyjmowania zleceń na zamknięcie a określeniem kursu zamknięcia oraz w okresie równoważenia rynku, na bieżąco określany jest kurs teoretyczny.

• najwyższy limit ceny w zleceniu kupna jest niższy od najniższego limitu ceny w zleceniu sprzedaży,

• występują wyłącznie zlecenia kupna lub wyłącznie zlecenia sprzedaży,

• występuje brak zleceń.

W przypadku wystąpienia jednego z tych zdarzeń za kurs otwarcia przyjmuje się kurs pierwszej transakcji zawartej na danej sesji w systemie notowań ciągłych. Kurs zamknięcia to kurs ostatniej transakcji zawartej na danej sesji. Może się zdarzyć, że na sesji nie zawarto żadnej transakcji – wtedy nie określa się kursu otwarcia oraz zamknięcia.

Innym przypadkiem, gdy nie określa się kursu otwarcia (lub zamknięcia), jest sytuacja, w której występują wyłącznie zlecenia kupna niezawierające limitu ceny lub wyłącznie zlecenia sprzedaży niezawierające limitu ceny. Nie określa się tych kursów również wtedy, gdy przy określaniu kursu otwarcia (lub zamknięcia) kurs wykracza poza dopuszczalne wahania. W tych dwóch przypadkach kurs otwarcia (zamknięcia) nie jest ogłaszany i rozpoczyna się tzw. równoważenie rynku (będzie o nim dalej).

Po określeniu kursu zamknięcia mogą być składane dodatkowe zlecenia kupna i sprzedaży z limitem ceny równym kursowi zamknięcia (dogrywka). Dogrywkę można przeprowadzić, jeżeli na zakończenie notowań ciągłych określono kurs transakcyjny. Dogrywka w systemie notowań ciągłych to ostatnia faza sesji. Podczas tej fazy wszystkie transakcje są zawierane po kursie zamknięcia dla danego papieru. Podczas dogrywki jest już znany kurs, po którym mogą być dokonywane transakcje. Dlatego przyjmowane w tej fazie zlecenia kupna i sprzedaży muszą zawierać limit ceny równy określonemu kursowi zamknięcia. Ponieważ kurs, po którym są zawierane transakcje, jest z góry ustalony, w fazie tej często pojawiają się duże zlecenia kupna i sprzedaży. Nawet zlecenia o dużej wartości nie wpływają bowiem na kurs papieru wartościowego.
Równoważenie rynku na otwarcie lub zakończenie notowań
Jeżeli ustalony kurs otwarcia wykracza poza ograniczenia wahań, nie jest o­n ogłaszany. Tak samo dzieje się, gdy przekroczenie limitu wahań dotyczy zamknięcia sesji. Rozpoczyna się wówczas równoważenie rynku. W trakcie równoważenia można składać dodatkowe zlecenia kupna i sprzedaży oraz anulować i modyfikować wcześniej złożone zlecenia. Dopiero z chwilą stwierdzenia, że na skutek równoważenia możliwe jest określenie kursu otwarcia (zamknięcia) mieszczącego się w ograniczeniach wahań kursów, równoważenie ulega zakończeniu i ogłaszany jest kurs otwarcia (zamknięcia). Jeżeli przewodniczący sesji uzna, że w wyniku równoważenia nie jest możliwe określenie kursu otwarcia (zamknięcia) mieszczącego się w ograniczeniach wahań kursów, może zmienić limit wahań kursów. Ma też prawo zakończyć notowanie ogłaszając nietransakcyjny kurs otwarcia (zamknięcia) równy górnemu ograniczeniu wahań kursów. Tak jest w przypadku przewagi zleceń kupna. Nietransakcyjny kurs otwarcia (zamknięcia) jest równy dolnemu ograniczeniu wahań kursów (w przypadku przewagi zleceń sprzedaży).

Jeśli po rozpoczęciu notowań ciągłych kurs wykracza poza dopuszczalne ograniczenia wahań, zawieranie transakcji zostaje zawieszone i rozpoczyna się równoważenie rynku. Po okresie zawieszenia przewodniczący sesji może jednak wznowić notowania ciągłe z jednoczesnym odrzuceniem zlecenia, które wywołało zawieszenie albo wznowić notowania ciągłe z jednoczesnym przyjęciem zlecenia, które wywołało zawieszenie oraz zmienić ograniczenia wahań kursów. Jeżeli przewodniczący podjął decyzję o rozpoczęciu równoważenia rynku, można składać dodatkowe zlecenia kupna i sprzedaży oraz anulować i modyfikować wcześniej złożone zlecenia. Z chwilą stwierdzenia, że na skutek równoważenia możliwe jest określenie kursu mieszczącego się w ograniczeniach wahań kursów, równoważenie ulega zakończeniu i ogłaszany jest kurs, po którym zostają zawarte transakcje na podstawie złożonych zleceń.

Jeżeli przewodniczący sesji uzna, że w wyniku równoważenia nie jest możliwe określenie kursu mieszczącego się w ograniczeniach wahań kursów, może: zmienić ograniczenia wahań kursów, zakończyć notowanie ogłaszając nietransakcyjny kurs zamknięcia równy górnemu ograniczeniu wahań kursów (w przypadku przewagi zleceń kupna) bądź równy dolnemu ograniczeniu wahań kursów (w przypadku przewagi zleceń sprzedaży).

W sytuacji gdy w wyniku równoważenia powstanie rynek zleceń rozbieżnych, przewodniczący sesji może:

• przedłużyć równoważenie,

• zakończyć równoważenie z jednoczesnym wznowieniem notowań ciągłych,

• zakończyć notowanie (w przypadku równoważenia na zamknięciu).

Przykład 2

Spółka X popisała 19 kwietnia kontrakt o wartości 89 mln zł. W poprzednim roku przychody spółki X wyniosły 20 mln zł. Nowy kontrakt wywołał euforię wśród inwestorów. Następnego dnia notowania wzrosły o maksymalny dopuszczalny poziom. Przewaga popytu była tak duża, że zawieszono notowania tej spółki i rozpoczęto równoważenie rynku. Po zakończeniu równoważenia zniesiono ograniczenia wahań notowań giełdowych. Ostatecznie kurs akcji spółki X wzrósł tego dnia o 120%.

Przykład 3

Na otwarcie notowań ciągłych arkusz zleceń spółki X wyglądał następująco:

• najwyższy limit w zleceniu kupna wynosił 10 zł,

• najniższy limit w zleceniu sprzedaży wynosił 12 zł.

Powstał rynek zleceń rozbieżnych.

Tomasz Król

specjalista w zakresie finansów, współpracownik redakcji