Urząd skarbowy ma prawo podjąć czynności sprawdzające wobec podatnika. W ich wyniku fiskus może zbadać terminowość składania deklaracji oraz wpłacania podatków.
Urząd skarbowy ma co najmniej kilka instrumentów, które służą mu do sprawdzenia podatnika. Jednym i najpowszechniej stosowanym są czynności sprawdzające. Procedurę ich przeprowadzenia przewidują przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.; dalej Ordynacja podatkowa).
Organy podatkowe pierwszej instancji poprzez dokonanie czynności sprawdzających mają na celu sprawdzenie terminowości: składania deklaracji, wpłacania zadeklarowanych podatków, w tym również pobieranych przez płatników i inkasentów; stwierdzenie formalnej poprawności dokumentów składanych w urzędzie skarbowym; ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami.
Czynności sprawdzające są swego rodzaju kontrolą. Jednak, co ważne, nie można ich utożsamiać z kontrolą podatkową. Zwrócił na to uwagę WSA w Łodzi w wyroku z 13 kwietnia 2004 r. (sygn. akt I SA/Łd 620/03; publikowany w onSAiWSA z 2005 r. nr 3, poz. 54). W wyroku sąd podkreślił, iż czynności sprawdzające prowadzone w trybie przepisów zawartych w dziale V (art. 272-280) Ordynacji podatkowej nie są tożsame z kontrolą podatkową, o której mowa w dziale VI (art. 281-292) Ordynacji podatkowej.
Błędy trzeba poprawić
Jak już wyjaśniłam, czynności sprawdzające mają na celu zbadanie poprawności złożonych deklaracji podatkowych. W razie stwierdzenia, że deklaracja zawiera błędy rachunkowe lub inne oczywiste pomyłki bądź że wypełniono ją niezgodnie z ustalonymi wymaganiami, organ podatkowy w zależności od charakteru i zakresu uchybień ma do wyboru dwa rozwiązania.
Po pierwsze, może sam skorygować deklarację, dokonując stosownych poprawek lub uzupełnień. Jednak to rozwiązanie jest możliwe tylko wtedy, gdy zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, kwoty zwrotu podatku lub wysokości straty w wyniku dokonanej przez urząd korekty nie przekracza kwoty 1000 zł.
Po drugie, fiskus może zwrócić się do składającego deklarację o jej skorygowanie oraz złożenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przyczyny, z powodu których informacje zawarte w deklaracji poddawane są w wątpliwość.
WAŻNE
Czynności sprawdzające pozwalają zorientować się organowi podatkowemu, czy nie zachodzą przesłanki do wszczęcia kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego.
Wyjaśnienia i dokumenty
Jeżeli podatnik miał obowiązek złożyć deklarację, a tego nie zrobił, organ podatkowy może zażądać złożenia wyjaśnień w sprawie przyczyn niezłożenia deklaracji lub wezwać do jej złożenia.
WAŻNE
Do złożenia niezbędnych wyjaśnień lub skorygowania deklaracji, w których organ podatkowy wykryje błędy lub oczywiste pomyłki, mogą być wzywani podatnicy, płatnicy oraz inkasenci składający deklaracje.
W razie wątpliwości co do poprawności złożonej deklaracji organ podatkowy może wezwać do udzielenia, w wyznaczonym terminie, niezbędnych wyjaśnień lub uzupełnienia deklaracji, wskazując przyczyny poddania w wątpliwość rzetelności danych w niej zawartych.
Jeżeli ze złożonej deklaracji np. za 2005 rok wynika, że podatnik skorzystał z przysługujących mu ulg podatkowych, organ podatkowy może zwrócić się do niego o okazanie dokumentów lub o złożenie fotokopii dokumentów, których posiadania przez podatnika, w określonym czasie, wymaga przepis prawa.
Również banki, na żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego, są zobowiązane do sporządzania i przekazywania informacji o zdarzeniach stanowiących podstawę do skorzystania przez podatnika z ulg podatkowych, jeżeli zostały wykazane w deklaracji złożonej przez podatnika. Te same zasady stosuje się także do zakładów ubezpieczeń i funduszy inwestycyjnych, w zakresie prowadzonych indywidualnych kont emerytalnych, oraz do domów maklerskich, banków prowadzących działalność maklerską, towarzystw funduszy inwestycyjnych i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.
Organ do sprawdzenia podatnika ma prawo posunąć się jeszcze dalej. Może bowiem za zgodą podatnika dokonać oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe.
Jeśli podatnik zgodzi się na oględziny, wtedy pracownik organu podatkowego, w porozumieniu z podatnikiem, ustala termin dokonania oględzin. Podpisaną przez podatnika adnotację o ustaleniu terminu oględzin zamieszcza się w aktach sprawy. W razie nieudostępnienia lokalu mieszkalnego w uzgodnionym terminie organ podatkowy może wyznaczyć nowy termin przeprowadzenia oględzin. Pracownik organu podatkowego sporządza protokół przeprowadzonych oględzin, który dołącza do akt sprawy.
Taką samą procedurę urząd może zastosować w przypadku skorzystania przez podatnika z ulg inwestycyjnych.
Naczelnik Urzędu Skarbowego w Świebodzinie w interpretacji podatkowej z 12 kwietnia 2004 r. (nr US.I/1.415/3/2005) nie podzielił stanowiska małżonków. Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej organ podatkowy może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy.
Należy podkreślić, że w pojęciu „dokonanie określonej czynności osobiście” mieści się sformułowanie „złożenie wyjaśnień odnośnie do posiadanego stanu majątkowego”. Ponadto nie można zawężać stosowania art. 155 par. 1 Ordynacji podatkowej do postępowania podatkowego, bowiem art. 280 zawarty w dziale V Ordynacji podatkowej stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w art. 272-279 stosuje się odpowiednio przepisy rozdziałów 1, 3, 5, 6 (wezwania), 9, 10, 16 i 23 działu IV (postępowanie podatkowe).
Natomiast, zgodnie z art. 272 Ordynacji podatkowej organ podatkowy pierwszej instancji dokonuje czynności sprawdzających, które mają na celu sprawdzenie terminowości składania deklaracji i wpłacania zadeklarowanych podatków oraz stwierdzenia formalnej poprawności dokumentów z tym związanych oraz ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami. Zatem w przypadku dokonywania czynności sprawdzających podstawę prawną do zastosowania wezwania stanowi art. 155 par. 1 Ordynacji podatkowej oraz art. 272 Ordynacji podatkowej z wyraźnie wskazanym rodzajem czynności sprawdzających wymienionych w tym przepisie oraz przywołaniem przepisów w zakresie materialnego prawa podatkowego.
Sprawdzanie u kontrahenta
Organ podatkowy, w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, może zażądać od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą przedstawienia dokumentów, w zakresie objętym kontrolą u podatnika, w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności. Z czynności tych sporządza się protokół.
Jeżeli miejsce zamieszkania, siedziba lub miejsce wykonywania działalności kontrahenta kontrolowanego znajdują się poza obszarem działania organu przeprowadzającego kontrolę, czynności na zlecenie tego organu może także dokonać organ właściwy miejscowo.
Z pisma Ministerstwa Finansów z 12 lipca 2005 r. (nr SP1/768/033-235/1584/04/AA) wynika, że sprawdzenie prawidłowości i rzetelności dokumentów podatnika u jego kontrahentów będzie się odbywać w organie podatkowym w ramach czynności sprawdzających. Dokonywana czynność sprawdzająca nie wymaga wydania szczególnego upoważnienia. Czynności sprawdzające nie stanowią czynności kontroli podatkowej, a zatem okres oczekiwania na protokół z czynności sprawdzających nie jest wliczany do czasu trwania kontroli ani też nie wymaga zawieszenia kontroli podatkowej. Natomiast dokumenty zgromadzone w ramach czynności sprawdzających mogą stanowić odpowiednio załącznik do protokołu lub jeden z dowodów w postępowaniu podatkowym, odrębny od dowodów zgromadzonych w toku kontroli podatkowej, w zależności do tego, czy czynności te zostaną przeprowadzone przed zakończeniem lub po zakończeniu kontroli podatkowej.
MF w swoim piśmie podkreślił również, że do czynności sprawdzających mają odpowiednio zastosowanie procedury przewidziane dla postępowania podatkowego.
4 KROKI
Jak organ podatkowy koryguje deklarację za podatnika
• 1 Fiskus poprawi deklarację. Gdy organ podatkowy wykryje oczywiste pomyłki w deklaracji podatkowej, może sam skorygować deklarację, dokonując poprawek, jeżeli zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, kwoty zwrotu podatku lub wysokości straty w wyniku tej korekty nie przekracza 1000 zł.
• 2 Kopia dla podatnika. Organ, który dokonał korekty deklaracji za podatnika, uwierzytelnia kopię skorygowanej deklaracji i doręcza ją podatnikowi wraz z informacją o związanej z korektą deklaracji zmianie wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku lub wysokości straty bądź informację o braku takich zmian.
• 3 Sprzeciw na korektę urzędu. Podatnik ma prawo do wniesienia sprzeciwu na korektę deklaracji, jaką sporządził za niego urząd skarbowy. Na wniesienie sprzeciwu podatnik ma czas 14 dni od dnia doręczenia uwierzytelnionej kopii skorygowanej deklaracji. Wniesienie sprzeciwu anuluje korektę.
• 4 Korekta wywoła skutki prawne. Gdy podatnik nie wniesie sprzeciwu w odpowiednim terminie na korektę z urzędu, korekta taka wywołuje skutki prawne jak korekta deklaracji złożona przez podatnika.
PRZYKŁAD
Małżonkowie 12 stycznia 2005 r. otrzymali wezwanie z urzędu skarbowego datowane na 7 stycznia 2005 r. do złożenia wyjaśnień odnośnie do posiadanego stanu majątkowego. Wezwanie zawierało jedynie powołanie się na art. 155 par. 1 Ordynacji podatkowej. Zdaniem małżonków art. 155 par. 1 Ordynacji podatkowej ogranicza możliwość wzywania osób do sytuacji, w której jest to niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. Odnosi się to do postępowania podatkowego, które nie ma miejsca w odniesieniu do małżeństwa, a ponadto sformułowanie „złożenie wyjaśnień odnośnie do posiadanego stanu majątkowego” użyte przez organ podatkowy nie zostało zamieszczone w przytoczonych przez urząd przepisach podatkowych.
