Nawet najbardziej przezorny i zapobiegliwy podatnik może zostać skontrolowany przez organy podatkowe. Czasami dzieje się to niezależnie od woli podatnika. Równie często jednak to sami podatnicy prowokują kontrole.
W kontaktach podatników z organami podatkowymi wiadomo, że nie ma mowy o równej pozycji obu stron. Podatnik zawsze ma mniejsze szanse. Nie znaczy to jednak, że powinien zachowywać się biernie. Wprawdzie nikt nie doradza od razu walki z urzędnikiem podatkowym, warto jednak wykorzystać przysługujące podatnikowi uprawnienia w trakcie przeprowadzanych czynności sprawdzających czy kontroli podatkowej. Oczywiście nie zawsze będzie wyglądało to tak, że urzędnik na siłę będzie chciał znaleźć jakiś błąd w naszym zeznaniu. Musimy jednak być przygotowani na udowodnienie naszych racji, a w kryzysowych sytuacjach – do obrony swoich interesów.
Obowiązki i terminy
Podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych muszą pamiętać, by w tym roku, podobnie jak w latach ubiegłych, złożyć zeznanie PIT i jeśli zajdzie taka konieczność – dokonać dopłaty należnego podatku (gdy pojawi się różnica pomiędzy podatkiem należnym od dochodu wynikającego z zeznania a sumą należnych za dany rok zaliczek). Na zwrot mogą liczyć raczej tylko ci podatnicy, którzy skorzystali z ulg i odliczeń. Obowiązek złożenia zeznania wynika z art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Czas na realizację tego obowiązku podatnicy mają do 30 kwietnia (w tym roku wyjątkowo do 2 maja; dzieje się tak dlatego, że 30 kwietnia wypada w niedzielę, a 1 maja to święto; w takim przypadku – stosownie do przepisów Ordynacji podatkowej – termin przesuwa się na następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy, czyli na wtorek 2 maja).
WAŻNE
Celem kontroli podatkowej jest sprawdzenie, czy podatnik prawidłowo wypełnia swoje obowiązki względem państwa, czyli czy rzeczywiście płaci podatki i czy płaci je w prawidłowej wysokości.
Dla podatników bardzo cenna jest informacja dotycząca tego, że kontrola może zostać przeprowadzona tylko raz. Jest to konsekwencją uregulowania, zgodnie z którym nie można wszczynać ponownie kontroli podatkowej w zakresie spraw rozstrzygniętych decyzją ostateczną organu podatkowego. Wprawdzie od zasady tej przewidziano pewne wyjątki. Nie powinny one jednak zaprzątać niepotrzebnie uwagi podatnika.
Podatnik składa wyjaśnienia
Organy podatkowe mogą w stosunku do podatnika przeprowadzić tzw. czynności sprawdzające albo – co często działa na podatników paraliżująco – kontrolę podatkową.
Organ podatkowy sprawdza PIT-y wyrywkowo. A to oznacza, że jeśli wszystko jest w porządku, to nawet nie mamy świadomości, że taka ocena została dokonana. Nie można tego samego powiedzieć o sytuacji, gdy organ odkryje błąd. Wtedy wszystko się zmienia.
Gdy okaże się, że deklaracja zawiera błędy rachunkowe lub inne oczywiste omyłki bądź że wypełniono ją niezgodnie z ustalonymi wymaganiami, organ podatkowy w zależności od charakteru i zakresu uchybień:
• koryguje deklarację, dokonując stosownych poprawek lub uzupełnień, jeżeli zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, kwoty zwrotu podatku lub wysokości straty w wyniku tej korekty nie przekracza 1000 zł;
• zwraca się do składającego deklarację o jej skorygowanie oraz złożenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przyczyny, z powodu których informacje zawarte w deklaracji podaje się w wątpliwość.
Gdy podatnik skoryguje deklarację tak, że nie ma już żadnych wątpliwości, organ podatkowy dokonuje odpowiedniej adnotacji w deklaracji. Ale może się okazać, że w wyniku skorygowania deklaracji zmieni się wysokość zobowiązania podatkowego i trzeba będzie dopłacić do podatku. Wtedy organ podatkowy dodatkowo zamieści informację o tym, czy i w jakiej wysokości wpłacono zaległość podatkową.
W ramach czynności sprawdzających organ podatkowy może także zażądać od podatnika złożenia wyjaśnień w sprawie przyczyn niezłożenia deklaracji. Może także wezwać do jej złożenia – jeśli okaże się, że deklaracja nie została złożona mimo istnienia takiego obowiązku. Jeśli organ podatkowy poweźmie jakiekolwiek wątpliwości co do poprawności złożonej deklaracji, może wezwać do udzielenia – w wyznaczonym terminie – niezbędnych wyjaśnień lub uzupełnienia deklaracji, wskazując przyczyny podania w wątpliwość rzetelności danych w niej zawartych.
Na wyjaśnieniach może się nie skończyć w przypadku podatników korzystających z ulg. Tu organy podatkowe mają pewne dodatkowe uprawnienia. Mogą mianowicie zwrócić się do podatnika o okazanie dokumentów lub o złożenie fotokopii dokumentów, których posiadania przez podatnika w określonym czasie wymaga przepis prawa.
W ramach czynności sprawdzających organ podatkowy może dokonać oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu – jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe. Taki przypadek może zaistnieć przede wszystkim wtedy, gdy podatnik korzysta z ulgi remontowej. Wtedy organ podatkowy może zechcieć sprawdzić, czy podatnik naprawdę sprawił sobie szafę wnękową, remont łazienki czy nowe drzwi. Podatnik musi jednak zgodzić się na takie oględziny.
PRZYKŁAD 1
Urząd skarbowy ma pięć lat na sprawdzenie zeznania złożonego przez podatnika w tym roku. Tych pięć lat będzie jednak liczone od końca tego roku. A to oznacza, że termin minie dopiero z końcem 2011 roku.
PRZYKŁAD 2
Podatnik nie złożył zeznania podatkowego. Zarobił tylko 2000 zł i sądził, że nie musi składać PIT, bo nie uzyskał kwoty, od której powstaje obowiązek zapłaty podatku. Organom podatkowym fakt niewywiązania się z obowiązku złożenia zeznania z pewnością nie umknie uwadze. A wtedy niestety podatnik może narazić się na poważne sankcje określone w kodeksie karnym skarbowym. Niezłożenie deklaracji zagrożone jest karą grzywny albo pozbawienia wolności – w zależności od kwoty uszczuplenia.
Kontrola podatkowa
Kontrola podatkowa dla większości podatników to zapowiedź stresu związanego z koniecznością udowodnienia prawidłowości wywiązywania się z obowiązków podatkowych. Organy podatkowe podejmują kontrolę z zasady z urzędu. W takim przypadku organy podatkowe nie muszą tłumaczyć się ze swojej decyzji. Nie muszą też podawać powodów, jakie skłoniły ich do takich działań. Może się bowiem okazać, że kontrola ma charakter czysto prewencyjny i losowy. Taka kontrola może zostać podjęta oczywiście w każdym czasie, pod warunkiem że nie minęły jeszcze terminy przedawnienia zobowiązań podatkowych będących jej przedmiotem.
Niestety czasami o tym, że zostaje wszczęta kontrola, decydują też i inne czynniki pochodzące z zewnątrz. Takim przykładem mogą być informacje uzasadniające kontrolę pochodzące od policji, banków czy innych instytucji finansowych. Przyczyną kontroli mogą być też doniesienia prasowe, radiowe czy telewizyjne. W skrajnych przypadkach wizyta urzędników może zostać zainicjowana przez donos życzliwego sąsiada.
Anna Wojda
anna.wojda@infor.pl