Większe i mniejsze prezenty w rodzinie to nie tylko powszechnie przyjęty i akceptowany zwyczaj czy miły gest, ale przede wszystkim obowiązek zapłaty podatku. A o tym podatnicy często zapominają.
W ustawie o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 1997 r. nr 16, poz. 89 z późn. zm.) znajduje się obszerny katalog czynności, które skutkują koniecznością zapłaty podatku. Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium naszego kraju, tytułem spadku, darowizny, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zachowku – jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu, a także tytułem nabycia praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci. Podatek od darowizny trzeba zapłacić także wtedy, gdy darowiznę dostaniemy z zagranicy. Podatkowi od darowizn w Polsce podlega nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim, a także, jeśli miał miejsce stałego pobytu na terytorium Polski. Czyli jeśli zamożna ciocia z zagranicy przekaże nam w darowiźnie samochód – mimo że darowizna pochodzi z zagranicy, podatek będziemy musieli zapłacić choćby przez sam fakt, że jesteśmy obywatelami polskimi albo mamy miejsce stałego pobytu w Polsce.
W przypadku darowizny oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. A to oznacza, że trzeba wybrać się do notariusza. W przeciwnym razie umowa będzie nieważna. Oświadczenie w formie aktu notarialnego wymagane jest tylko od darczyńcy, czyli tego, kto zobowiązuje się do określonego świadczenia. Przyjmujący darowiznę nie musi go potwierdzać u notariusza.
Jeśli nie posiadamy aktu notarialnego, umowa darowizny będzie ważna tylko wtedy, gdy przyrzeczone świadczenie zostanie spełnione. Niestety, nie we wszystkich przypadkach. Jeśli okaże się, że z przepisów wynika obowiązek zachowania szczególnej formy darowizny – ze względu na jej przedmiot – samo wykonanie darowizny nie wystarczy. Będzie tak przy darowiznach nieruchomości.
Kiedy nie ma podatku
Od dokonanej darowizny nie zawsze zapłacimy podatek. Podatku nie zapłacą np. obcokrajowcy. Jeżeli zatem bogaty wuj ofiaruje krewnemu (ale koniecznie obcokrajowcowi) np. cenny zbiór książek, to krewny ten nie zapłaci podatku.
Podatkowi nie podlegają też darowizny rzeczy ruchomych lub praw majątkowych odpowiednio znajdujących się czy wykonywanych w Polsce, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski. Nie wystarczy zatem, że obdarowany jest obcokrajowcem. Musi jeszcze stale przebywać za granicą.
Podatku od darowizny nie trzeba zapłacić także od nabycia w drodze darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw i to także wtedy, gdy otrzymamy je od krewnych czy bliskich.
Ze zwolnienia korzystają też darowizny mające na celu zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Podatku od darowizny nie zapłacą osoby zaliczone do I grupy podatkowej, czyli małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie i tylko w ściśle określonych sytuacjach. W przypadku darowizny od jednej osoby, podatku nie płaci się tylko do kwoty 9637 zł, a od wielu darczyńców podatek trzeba zapłacić dopiero po przekroczeniu łącznie limitu 19 274 zł. Limit ten dotyczy darowizn otrzymanych w ciągu pięciu lat od daty pierwszej darowizny. Zarówno w przypadku darowizn od jednej osoby, jak i od wielu, dodatkowo trzeba pamiętać, by otrzymane pieniądze lub rzeczy przeznaczyć na potrzeby mieszkaniowe. Można to zrobić na kilka sposobów. W grę wchodzi nie tylko wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, ale także budowa lokalu w małym domu mieszkalnym lub budowa domu jednorodzinnego czy nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość.
Kolejne przypadki, kiedy nie trzeba płacić podatku, to darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego. Niestety, w tym przypadku ze zwolnienia skorzysta tylko małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo oraz osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej (czyli konkubent i konkubina).
Podatku nie zapłacą też obdarowani budynkiem, ale zwolnienie dotyczyć będzie tylko części zajętej przez osoby trzecie na podstawie umów najmu, do których mają zastosowanie przepisy o czynszu regulowanym.
Kto będzie musiał zapłacić
W przypadku darowizny obowiązek podatkowy spoczywa solidarnie na obdarowanym i darczyńcy. A to oznacza, że organ podatkowy może domagać się zapłaty podatku od obu stron umowy, nawet jeśli zastrzegły one, że podatek zapłaci np. darczyńca. Skutki tego są takie, że za podatek odpowiada każda ze stron: i darczyńca, i obdarowany. Nie można w tym przypadku podzielić podatku po równo na dwie połowy, tak by każdy zapłacił swoją część. Zarówno darczyńca, jak i obdarowany mogą zostać wezwani do zapłacenia podatku w całości. Organ podatkowy może go zażądać od obydwu podatników albo tylko od jednego.
PRZYKŁAD 1
Podatniczka otrzymała od krewnych mieszkanie w darowiźnie. Nie stać jej na zapłatę podatku od darowizn. Postanowiła więc uniknąć tego obowiązku i przekazać posiadane przez nią mieszkanie swojemu wnukowi. Jeśli tak zrobi, nie będzie musiała zapłacić podatku od otrzymanego w darowiźnie mieszkania. Z przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn wynika, że podatku można uniknąć, jeśli podatnik przekaże posiadane mieszkanie zstępnym (dzieciom, wnukom) w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego.
PRZYKŁAD 2
Ciotka podarowała siostrzeńcowi samochód. W umowie postanowiono, że wszelkie koszty związane z zawarciem umowy darowizny poniesie siostrzeniec. Niestety, ten nie zapłacił podatku. W tej sytuacji organ podatkowy zażądał zapłaty podatku od ciotki. Mógł tak postąpić. Pozwalają na to przepisy. Organ podatkowy może żądać zapłaty podatku od którejkolwiek strony umowy. Dla organu podatkowego nie mają znaczenia postanowienia umowy, z których wynika, że strony ustaliły, kto ma zapłacić podatek.
GRUPY PODATKOWE W PODATKU OD DAROWIZN
• Grupa I – małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie.
• Grupa II – zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych.
• Grupa III – inni nabywcy.
Kwota wolna od podatku
W ustawie o podatku od spadków i darowizn określona została kwota wolna od podatku. Niestety, jej wysokość jest zróżnicowana w zależności od tego, do jakiej grupy podatkowej należy nabywca. Ustawa wymienia trzy grupy podatkowe, a tym samym trzy różne kwoty wolne od podatku. Podatku nie zapłacimy przy nabyciu od jednej osoby w ramach darowizny własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości nieprzekraczającej:
• 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
• 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
• 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Ustawodawca postanowił też, że jeżeli darowizna od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości ostatniej darowizny dolicza się darowiznę nabytą od tego darczyńcy w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Wówczas od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Obdarowany zaś musi w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte we wspomnianym okresie. Wszystko po to, by podatnicy nie obchodzili przepisów i nie ustanawiali darowizny w wysokości mieszczącej się w granicy progu wolnego od podatku.
Kiedy darować mieszkanie
W pewnych sytuacjach bardzo korzystne może okazać się otrzymanie w darowiźnie mieszkania od krewnych. Z ulgi skorzystają tylko osoby zaliczone do I grupy podatkowej, czyli małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie. Wymienione osoby skorzystają z ulgi w przypadku nabycia:
• budynku mieszkalnego lub jego części,
• lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość,
• spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz
• wynikających z przydziału spółdzielni mieszkaniowych: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym.
Korzystający z ulgi nie muszą wliczać do podstawy opodatkowania wartości otrzymanych w drodze darowizny dóbr do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu.
Niestety, z ulgi skorzystają tylko ci obdarowani, którzy spełniają ściśle określone warunki. Chodzi o to, aby obdarowani:
• byli obywatelami polskimi lub mieli miejsce stałego pobytu na terytorium Polski,
• nie byli właścicielami innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nimi przenieśli własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy,
• nie dysponowali spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu lub nie byli właścicielami spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przydziału spółdzielni mieszkaniowych: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekazali je zstępnym lub przekazali do dyspozycji spółdzielni, w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego,
• nie byli najemcami lokalu lub budynku lub będąc nimi rozwiązali umowę najmu.
WAŻNE
Obowiązek podatkowy przy nabyciu w drodze darowizny powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego. Jeśli darowizna nie ma wymaganej formy, momentem powstania obowiązku podatkowego jest chwila spełnienia przyrzeczonego świadczenia.
Anna Wojda
anna.wojda@infor.pl