Jeżeli małżonkowie nie zawrą między sobą umowy spółki cywilnej, to podatnikiem podatku od towarów i usług będzie ten z nich, który dokona zgłoszenia rejestracyjnego. Zawierając taką umowę, stworzą natomiast nowego podatnika VAT.
Od 1 stycznia 2006 roku z ewidencji działalności gospodarczej wyeliminowana została działalność zarejestrowana na imię obojga małżonków, czyli tzw. spółki małżeńskie. Małżonkowie musieli więc podjąć decyzję, w jakiej formie kontynuować działalność. A jest w czym wybierać. Małżonkowie mogą kontynuować działalność gospodarczą w dwojaki sposób: bez zawarcia umowy spółki cywilnej lub w formie spółki. Ich wybór wywołuje skutki podatkowe.
Małżeństwo bez spółki...
Specjaliści podkreślają, że kontynuacja działalności gospodarczej przez małżonków bez zawarcia umowy spółki cywilnej budzi pewne wątpliwości w zakresie podatku od towarów i usług. Choć oboje małżonkowie wykonują czynności podlegające wspólnemu opodatkowaniu, wykorzystując ich majątek wspólny, to powstaje pytanie, czy drugi z małżonków nie staje się – z dniem uzyskania odrębnego wpisu w ewidencji działalności gospodarczej – odrębnym podatnikiem.
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.) nie przewiduje w tym zakresie żadnych szczególnych rozwiązań. Zagadnienie to było już przedmiotem orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego. Rozważając problemy związane ze spółkami małżeńskimi, warto nawiązać do uchwały NSA z 29 października 2001 r. (sygn. FPS 5/2001 r., onSA 2002/2/53). W uchwale tej sąd stwierdził, że art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. (obecnie art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług) stwarza dla małżonków szczególną sytuację prawną. Jeżeli nie zawrą między sobą umowy spółki niemającej osobowości prawnej, to podatnikiem podatku od towarów i usług będzie ten z nich, który dokona zgłoszenia rejestracyjnego, o którym mowa w art. 9 cytowanej ustawy (obecnie art. 96 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.). Drugi zaś małżonek podatnikiem nie jest, mimo że działalność podlegającą opodatkowaniu małżonkowie prowadzą wspólnie. Konsekwencją takich regulacji jest stwierdzenie, że gdy małżonek niebędący podatnikiem podatku od towarów i usług podejmie odrębną działalność opodatkowaną tym podatkiem, będzie zobowiązany do złożenia własnego zgłoszenia rejestracyjnego.
Jednak zdania w tej kwestii są podzielone: niektórzy specjaliści uważają, że można znaleźć argumenty przemawiające za uznaniem, że wpisanie drugiego z małżonków pod nowym numerem ewidencyjnym nie powoduje negatywnych konsekwencji w podatku od towarów i usług. Niestety, pogląd taki nie zawsze podzielają organy podatkowe, żądając od małżonków zawarcia umowy spółki albo wykreślenia jednego z nich z ewidencji działalności gospodarczej. Dlatego też zawarcie umowy spółki cywilnej pomiędzy małżonkami bywa uznawane za rozwiązanie problemów związanych z przekształceniem wpisu. Dla zapewnienia sukcesji prawnopodatkowej pomiędzy małżonkami a nowo powstałą spółką cywilną (która w zakresie VAT będzie nowym podatnikiem), wkładem do spółki powinno być przedsiębiorstwo małżonków.
...i ze spółką
Zawarcie umowy spółki cywilnej między małżonkami, będące konsekwencją przekształcenia formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej, będzie miało swoje skutki w podatku od towarów i usług. W przypadku gdy w związku z przekształceniem wpisu w ewidencji działalności gospodarczej małżonkowie postanowią zawrzeć umowę spółki cywilnej, to wykreują nowego podatnika podatku od towarów i usług. Choć w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej za przedsiębiorców uważani są wspólnicy spółki cywilnej, to dla podatku od towarów i usług podatnikiem będzie spółka.
Czynność polegająca na wniesieniu przez małżonków do spółki cywilnej prowadzonego przez nich wspólnie przedsiębiorstwa, w tym przez jednego zarejestrowanego jako podatnika VAT czynnego, nie wiąże się z koniecznością rozliczenia podatku z tego tytułu. Wynika to z regulacji art. 6 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym przepisy ustawy o VAT nie mają zastosowania do transakcji zbycia przedsiębiorstwa. A zatem wniesienie do spółki cywilnej wkładu w postaci przedsiębiorstwa będzie neutralne podatkowo w zakresie podatku od towarów i usług. Nie wiąże się to także z obowiązkiem korekty odliczonego przez jednego z małżonków podatku naliczonego.
...przejmuje obowiązki
Wniesienie przedsiębiorstwa małżonków do spółki cywilnej spowoduje przejście na spółkę prawnopodatkowych uprawnień i obowiązków ciążących dotychczas na małżonkach – co wynika z regulacji art. 93a par. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.). Dotyczy to w szczególności prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, nieodliczonego przez małżonków wykonujących czynności podlegające opodatkowaniu przed zawarciem umowy spółki.
Jeżeli małżonkowie wykonywali czynności dające prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, jak i czynności, w związku z którymi takie prawo nie przysługuje – rozliczali podatek z zastosowaniem proporcji – a w skład przedsiębiorstwa wchodzą towary i usługi zaliczane do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, spółka cywilna może kontynuować korektę (5- lub 10-letnią) podatku odliczonego.
...i dostaje nowy NIP
Przedsiębiorca, który dotychczas wykonywał czynności podlegające opodatkowaniu posługując się swoim numerem identyfikacji podatkowej, po uzyskaniu numeru identyfikacji podatkowej dla spółki i po złożeniu zgłoszenia rejestracyjnego spółki dla podatku od towarów i usług (VAT-R) powinien złożyć naczelnikowi urzędu skarbowego zawiadomienie o zaprzestaniu wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu (chyba że zamierza nadal wykonywać takie czynności poza spółką).
Małżonek, który dotychczas rozliczał podatek od towarów i usług, powinien złożyć formularz VAT-Z, na podstawie którego zostanie wykreślony z ewidencji jako podatnik VAT czynny. Powinno to nastąpić wraz ze złożeniem ostatniej deklaracji w podatku od towarów i usług.
O czym powinni pamiętać małżonkowie wspólnicy
W przypadku spółki cywilnej małżonków konieczne jest uzyskanie numeru identyfikacji podatkowej, a także złożenie zgłoszenia rejestracyjnego spółki dla celów podatku od towarów i usług (VAT-R). Jeżeli spółka cywilna będzie dokonywać transakcji wewnątrzwspólnotowych, wymagana jest także rejestracja spółki jako podatnika VAT-UE.
Wiesława Moczydłowska