Zgodnie z ogólną zasadą wolne od opodatkowania są otrzymane odszkodowania, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Od tej zasady przewidziano jednak liczne wyjątki.
Rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy z pracownikiem może nastąpić na różne sposoby: za wypowiedzeniem złożonym drugiej stronie, za porozumieniem stron, bez wypowiedzenia z winy drugiej strony i może się wiązać z różnymi sytuacjami życiowymi. Czasem jest to po prostu spowodowane przyjęciem korzystniejszej oferty, niezadowoleniem z pracy pracownika, czasem wiąże się z łamaniem praw pracownika, a czasem ze smutnymi wydarzeniami takimi jak: wypadki przy pracy czy śmierć pracownika. W niniejszym opracowaniu przyjrzymy się pokrótce skutkom finansowym rozwiązania i wygaśnięcia stosunku pracy.
Odprawa rentowa i emerytalna
Każdemu pracownikowi, który spełnia warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury i którego stosunek pracy ustanie w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Przepisy układów zbiorowych obowiązujących u poszczególnych pracodawców czy też przepisy pozakodeksowe regulujące uprawnienia niektórych grup zawodowych mogą ustalać wysokości odpraw w innej wysokości, przy czym nie mogą one być niższe niż określone w Kodeksie pracy. Odprawa taka stanowi przychód ze stosunku pracy podlegający opodatkowaniu. Wskazuje na to wprost art. 21 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – zwana dalej updof (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.), który w ust. 1 pkt 3 w lit. a wyłącza ze zwolnienia odprawy określone w prawie pracy.
Odprawa pośmiertna
W przypadku zgonu pracownika rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna. Wysokość odprawy uzależniona jest od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi od jednomiesięcznego do sześciomiesięcznego wynagrodzenia pracownika. Również w tym przypadku układy zbiorowe mogą ustalić wysokość odprawy pośmiertnej na wyższej wysokości. Otrzymana od pracodawcy odprawa pośmiertna jest zwolniona od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 7 updof.
Odszkodowania za tzw. zakaz konkurencji
Rozstający się z pracodawcą pracownik często związany jest z nim tzw. zakazem konkurencji. Strony regulują warunki zakazu albo od razu w umowie o pracę, albo zawierają osobną umowę po rozwiązaniu stosunku pracy. Pracownikowi, który obowiązany jest do niepodejmowania pracy lub działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec dotychczasowego pracodawcy, przysługuje odszkodowanie. Odszkodowanie to nie podlega zwolnieniu od podatku dochodowego (art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. d updof).
Odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia
Co do zasady, przepisy prawa pracy określają długość okresu wypowiedzenia stosunku pracy. Jednakże w przypadkach, gdy rozwiązanie umowy o pracę następuje z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych przyczyn nieleżących po stronie pracownika, pracodawca może okres trzymiesięcznego wypowiedzenia skrócić maksymalnie do jednego miesiąca. Odszkodowanie to jako ściśle związane ze stosunkiem pracy podlega opodatkowaniu, jak wynagrodzenie za pracę, i jest wyłączone ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 updof (art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. a updof).
Odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy
Również w sytuacji, gdy pracodawca rozwiąże z pracownikiem umowę o pracę, naruszając przepisy prawa pracy, np. niezachowując wskazanego przepisami okresu wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje odszkodowanie. Wysokość tego odszkodowania regulują przepisy Kodeksu pracy, w szczególności art. 471 k.p. W przypadku gdy sąd ustali, iż rozwiązanie umowy o pracę było niezgodne z prawem, odszkodowanie to będzie zwolnione z opodatkowania.
Jednak spór sądowy z odchodzącym pracownikiem nie wpływa pozytywnie na wizerunek pracodawcy i najczęściej dążą oni do polubownego załatwienia konfliktu na drodze ugody cywilnoprawnej lub ugody sądowej. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b updof odszkodowania wypłacone w wysokości określonej ugodą sądową (jeśli nie dotyczą utraconych przez pracownika korzyści ani nie dotyczą odszkodowań, których wysokość i zasady ustalania wynikają wprost z przepisów ustaw) korzystają ze zwolnienia od podatku.
WAŻNE
Należy podkreślić, iż odszkodowania wypłacane w ramach ugód (a także umów), ale których wysokość i zasady ustalania wynikają wprost z przepisów ustawy lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, podlegają opodatkowaniu.
Powyższe świadczenia związane są ze stosunkiem pracy i jako takie stanowią przychód ze stosunku pracy. Pracodawca jako płatnik obowiązany jest obliczyć i pobrać zaliczkę na podatek dochodowy, a następnie ująć wypłacane odszkodowanie w informacji PIT-11.
Poniżej przedstawiamy tabelaryczne zestawienie odpraw i odszkodowań z uwzględnieniem tego, czy są one opodatkowane i oskładkowane.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Iwona Oczkowska