Rok 2005 wyjątkowo – w porównaniu z 2004 r. – nie przyniósł nauczycielom uszczuplenia katalogu przysługujących im, już i tak nielicznych, zwolnień podatkowych. Zatem w 2005 r. rodzaj i zakres zwolnień podatkowych dla nauczycieli jest taki sam jak w 2004 r. Z uwagi na liczne zapytania w tej materii i wyłaniające się z nich wątpliwości, dziś pokrótce przypominamy te najczęściej stosowane.
Zasiłek na zagospodarowanie
W 2005 r. zwolnieniem od podatku dochodowego nadal są objęte kwoty otrzymywane przez pracowników z tytułu zwrotu kosztów przeniesienia służbowego oraz zasiłków na zagospodarowanie i osiedlenie w związku z przeniesieniem służbowym – do wysokości 200% wynagrodzenia należnego za miesiąc, w którym nastąpiło przeniesienie (pkt 14 w ust. 1 w art. 21 updof). Zasady wypłacania tego typu świadczeń regulują m.in. przepisy Karty Nauczyciela oraz ustaw dotyczących pracowników państwowych wraz z aktami wykonawczymi.
Zastosowany w tym zwolnieniu limit w wysokości 200% wynagrodzenia należnego za miesiąc, w którym nastąpiło przeniesienie, powoduje, że wysokość zwolnienia należy obliczyć stosownie do określonej sytuacji. Oznacza to, że zwrot kosztów przeniesienia służbowego oraz kwota przysługującego zasiłku na zagospodarowanie zależy od pensji przeniesionego nauczyciela.
Kwota otrzymana przez nauczyciela z tytułu zwrotu kosztów przeniesienia służbowego oraz kwoty zasiłków na zagospodarowanie i osiedlenie w związku z przeniesieniem służbowym nie podlegają oskładkowaniu – do wysokości nieprzekraczającej kwoty, która z tego tytułu jest wolna od podatku dochodowego (zob. § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia składkowego).
Przykład
Czy zwolnienie określone w art. 21 ust. 1 pkt 14 updof ma zastosowanie do nauczycieli w kwestii zwrotu kosztów przeniesienia służbowego, a jeżeli tak, to na jakiej podstawie powinien nastąpić zwrot tych kosztów? A co w przypadku, gdy nauczyciel poniósł koszty przeniesienia służbowego przekraczające 200% należnego wynagrodzenia za miesiąc, w którym nastąpiło przeniesienie?
Wolny od podatku na podstawie przepisu pkt 14 w ust. 1 w art. 21 updof jest m.in. zwrot kosztów poniesionych przez nauczyciela w wyniku przeniesienia służbowego. W celu ustalenia tych kosztów nauczyciel powinien przedstawić pracodawcy dowody potwierdzające ich wysokość – np. w postaci faktur lub rachunków.
Podkreślić należy, że wolne od podatku są te wydatki, które zostały należycie udokumentowane – do wysokości nieprzekraczającej 200% wynagrodzenia należnego nauczycielowi za miesiąc, w którym nastąpiło przeniesienie. Jeżeli zatem kwoty wypłacone nauczycielowi z tytułu przeniesienia służbowego przekroczą ten limit, nadwyżka ponad ustawowy limit 200% wynagrodzenia za miesiąc, w którym nastąpiło przeniesienie, będzie podlegała opodatkowaniu według zasad ogólnych (tj. według skali podatkowej) jako świadczenie ze stosunku pracy.
Dodatek za rozłąkę
W 2005 r. zwolnieniem podatkowym objęty jest wciąż dodatek za rozłąkę wypłacany pracownikom czasowo przeniesionym – do wysokości diet za czas podróży służbowej na obszarze kraju, określonych w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (zob. pkt 18 ust. 1 w art. 21 updof).
W przypadku tych świadczeń oskładkowaniu nie podlegają kwoty wypłacane pracownikom czasowo przeniesionym – do wysokości diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, określonych w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Zatem w przypadku wypłat dodatku za rozłąkę oskładkowaniu nie podlegają kwoty wolne od podatku dochodowego w tym zakresie (zob. § 2 ust. 1 pkt 18 rozporządzenia składkowego).
Zapomogi losowe
W 2005 r. ze zwolnienia od podatku nadal korzystają zapomogi wypłacone w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2280 zł (zob. pkt 26 w ust. 1 w art. 21 updof).
Zapomogi losowe wypłacane w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby nie podlegają oskładkowaniu (zob. § 2 ust. 1 pkt 22 rozporządzenia składkowego).
Przykład
I. Nauczyciel ze względu na przewlekłą chorobę żony otrzymał w styczniu 2005 r. zapomogę z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w wysokości 1450 zł.
Zapomoga w tej wysokości nie podlega opodatkowaniu.
II. Nauczyciel będący na emeryturze otrzymał w styczniu 2005 r. ze swojego dawnego zakładu pracy zapomogę wypłaconą ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w wysokości 3500 zł. Zapomoga została przyznana w związku z pożarem, w którym spłonęła znaczna część dobytku byłego nauczyciela.
Opodatkowaniu podlega tutaj świadczenie w kwocie przekraczającej 2280 zł, tj.
3500 zł – 2280 zł = 1220 zł.
Od tej kwoty były pracodawca, tj. szkoła jako płatnik, powinien pobrać i odprowadzić zryczałtowany podatek w wysokości 10% dochodu (zob. „Świadczenia dla byłych pracowników”), tj.
1220 zł x 10% = 122 zł.
Ponieważ zapomoga pochodzi ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, dochód ten nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (zob. § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia składkowego), a co za tym idzie – także i na ubezpieczenie zdrowotne (niezależnie od opodatkowania).
Świadczenia dla byłych pracowników
W 2005 r. wolne od podatku wciąż pozostają także niektóre świadczenia dla nauczycieli będących na emeryturze lub rencie. Zwolnienie obejmuje m.in. ekwiwalenty pieniężne (jak również samą wartość świadczeń rzeczowych) otrzymane przez emerytów i rencistów w zamian świadczeń rzeczowych przysługujących w związku z łączącym ich poprzednio z pracodawcą stosunkiem w ramach pracy oraz od związków zawodowych – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2280 zł (zob. pkt 38 w ust. 1 w art. 21 updof).
Nadwyżka ponad kwotę 2280 zł będzie podlegała opodatkowaniu – w sposób zryczałtowany. Podatek z tytułu świadczeń wypłacanych emerytom i rencistom w związku z łączącym ich uprzednio z zakładem pracy stosunkiem pracy lub pokrewnym wynosi 10% dochodu.
Warto zaznaczyć, że dochód opodatkowany w formie zryczałtowanej nie podlega kumulacji z innymi przychodami/dochodami podatnika, opodatkowanymi na zasadach ogólnych, tj. według obowiązującej skali podatkowej.
Przykład
Były nauczyciel, przebywający obecnie na rencie inwalidzkiej, w styczniu 2005 r. otrzymał od swojego dawnego pracodawcy ekwiwalent w zamian świadczeń rzeczowych w wysokości 500 zł.
Dopóki wartość wszystkich otrzymanych z byłego zakładu pracy świadczeń (lub ich ekwiwalenty) nie przekroczy w skali roku kwoty 2280 zł, nie będą one podlegały opodatkowaniu (w formie ryczałtowej w wysokości 10% dochodu).
Świadczenia rzeczowe
W 2005 r. wolna od podatku jest nadal wartość świadczeń rzeczowych otrzymywanych przez nauczycieli, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych – do wysokości nieprzekraczającej w ciągu roku kwoty 380 zł. Przy czym rzeczowymi świadczeniami korzystającymi ze zwolnienia od podatku nie są bony towarowe, talony i inne znaki uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi (pkt 67 w ust. 1 w art. 21 updof).
Zatem wolna od podatku dochodowego jest wyłącznie wartość otrzymanych świadczeń rzeczowych, ale bez bonów towarowych i talonów, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych. W przypadku innej formy finansowania takich świadczeń ich wartość stanowi dla pracownika (nauczyciela) przychód ze stosunku pracy podlegający w całości opodatkowaniu.
Jeżeli wartość świadczeń rzeczowych przekazanych danemu nauczycielowi zostanie sfinansowana w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, nie będą one podlegały oskładkowaniu w całości – nawet jeżeli ich wartość przekroczy kwotę 380 zł (zob. § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia składkowego).
Przykład
Mam wątpliwość, które świadczenia korzystają ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 67 updof?
Z przedmiotowego zwolnienia od podatku na podstawie pkt 67 w ust. 1 w art. 21 updof korzystają jedynie świadczenia:
• będące świadczeniem rzeczowym – wszelkie świadczenia o innym charakterze nie korzystają ze zwolnienia (w tym bony towarowe, talony i inne znaki, uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi),
• o określonym źródle finansowania (ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych),
• o wartości nieprzekraczającej 380 zł w ciągu całego roku (liczonej narastająco od początku roku).
Jeżeli nauczyciel w ciągu roku otrzyma świadczenia o łącznej wartości przewyższającej 380 zł, nadwyżka będzie podlegała opodatkowaniu. Tak samo będzie w sytuacji, gdy nauczyciel otrzyma w trakcie roku kilka świadczeń rzeczowych o małej wartości, ale ich łączna suma liczona narastająco przekroczy 380 zł.
Dopłaty do wypoczynku
W 2005 r. wolne od podatku pozostają (na takich samych zasadach jak w 2004 r.), zgodnie z pkt 78 w ust. 1 w art. 21 updof, dopłaty do: wypoczynku zorganizowanego przez podmioty prowadzące działalność w tym zakresie, w formie wczasów, kolonii, obozów i zimowisk, w tym również połączonego z nauką, pobytu na leczeniu sanatoryjnym, w placówkach leczniczo-sanatoryjnych, rehabilitacyjno-szkoleniowych i leczniczo-opiekuńczych, oraz przejazdów związanych z tym wypoczynkiem i pobytem na leczeniu – dzieci i młodzieży do lat 18:
• z funduszu socjalnego, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz zgodnie z odrębnymi przepisami wydanymi przez właściwego ministra – niezależnie od ich wysokości,
• z innych źródeł – do wysokości nieprzekraczającej w roku kwoty 760 zł.
Świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie podlegają oskładkowaniu w całości (zob. § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia składkowego).
Przykład
Nauczyciel wraz z żoną i synem w lutym wybiera się w góry na wczasy organizowane przez biuro podróży.
W przypadku dofinansowania wczasów rodzinnych nauczyciela ze środków pochodzących z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wolna od podatku będzie jedynie kwota świadczenia przypadająca na dziecko, i to pod warunkiem że syn nauczyciela nie ukończył 18 lat. Natomiast kwota przypadająca na pozostałych członków rodziny (tj. na nauczyciela oraz na jego żonę) będzie stanowić dla nauczyciela przychód ze stosunku pracy. Od tej kwoty szkoła jako płatnik ma obowiązek odprowadzić zaliczkę na podatek dochodowy.
Przejazdy środkami komunikacji
W 2005 r. nadal wolne od podatku pozostają m.in.:
• wartość świadczeń z tytułu uprawnień do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i autobusowego, wynikających z przepisów o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (zob. pkt 84 ust. 1 w art. 21 updof),
• wartość świadczeń z tytułu realizacji uprawnień do ulgowych lub bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji miejskiej, przysługujących na podstawie odrębnych przepisów (zob. pkt 85 ust. 1 w art. 21 updof).
Warto podkreślić, że ulgi objęte zwolnieniem od podatku dotyczą wyłącznie przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (zgodnie z przepisami ustawy z 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego):
• kolejowego, wykonywanego przez PKP,
• autobusowego, wykonywanego przez PKS,
• kolejowego i autobusowego, wykonywanego przez innych uprawnionych przewoźników (wykonujących zbiorowy przewóz osób powszechnie dostępnymi środkami transportu).
Nauczycielom szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych – publicznych lub niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych oraz nauczycielom akademickim przysługuje ulga w wysokości 37% przy przejazdach:
• środkami publicznego transportu zbiorowego autobusowego w komunikacji zwykłej, na podstawie biletów imiennych miesięcznych,
• środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, na podstawie biletów jednorazowych lub miesięcznych biletów imiennych.
Ulga przysługuje na podstawie legitymacji.
Świadczenia te nie podlegają oskładkowaniu (zob. § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego).
Czesne dla nauczycieli
W 2005 r. wciąż wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę w szkołach lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych (zob. pkt 90 w ust. 1 w art. 21 updof). Do kategorii „odrębnych przepisów” powołanych w pkt 90 w ust. 1 w art. 21 updof kwalifikuje się także Karta Nauczyciela oraz wydany na jej podstawie akt wykonawczy, jakim jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów na dalsze kształcenie się, do celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania. Przepisy tego rozporządzenia określają zasady udzielania nauczycielom kształcącym się poza miejscem zamieszkania świadczeń związanych z przejazdami, zakwaterowaniem i wyżywieniem.
Zatem dopłaty do czesnego dla nauczycieli w 2005 r. nadal są wolne od podatku (mimo uchylenia z dniem 1 stycznia 2004 r. art. 21 ust. 1 pkt 86 updof) na podstawie przepisu pkt 90 w ust. 1 w art. 21 updof – jako świadczenie zaliczane do świadczeń przyznawanych na podnoszenie kwalifikacji zawodowych.
Wartość tych świadczeń nie podlega oskładkowaniu (zob. § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia składkowego). Składki ubezpieczeniowe należy natomiast odliczyć od wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących nauczycielom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.
Podsumowanie
W 2005 r. obowiązują takie same zwolnienia podatkowe dla nauczycieli, jakie obowiązywały w 2004 r.
Limitem rocznym w zakresie zwolnienia od podatku w 2005 r. wszystkich świadczeń rzeczowych dla jednego nauczyciela jest kwota 380 zł. Wolna od podatku dochodowego jest wyłącznie wartość otrzymanych świadczeń rzeczowych, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych (do wysokości 380 zł rocznie), jednak bez bonów towarowych i talonów.
Przychody wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie rozporządzenia składkowego nie stanowią podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne.
JOANNA NOWICKA
Podstawy prawne:
• Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 179, poz. 1845)
• Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost. zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 263, poz. 2619); w opracowaniu zwana updof
• Ustawa z 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440; ost.zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 137, poz. 1304)
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106; ost.zm. Dz.U z 2004 r. Nr 243, poz. 2434); w opracowaniu zwane rozporządzeniem składkowym
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów na dalsze kształcenie się, do celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz.U. z 2001 r. Nr 1, poz. 5)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 9 września 2004 r. w sprawie wynagrodzenia nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP (Dz.U. Nr 210, poz. 2138)