Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewiduje zwolnienia z opodatkowania stypendiów krajowych dla uczniów i studentów, pomocy materialnej dla nich, a także świadczeń otrzymywanych od uczelni w związku z praktykami.
AGNIESZKA ZAWADZKA
Aby skorzystać z tych zwolnień, należy jednak w większości przypadków spełnić kilka dodatkowych ustawowych warunków. Zwolnienia podatkowe zasadniczo nie obejmują stypendiów zagranicznych, w tym naukowych. Jednak w praktyce podatku od zagranicznego stypendium się nie płaci dzięki prawu do jego pomniejszenia o równowartość diet (takich, jakie przysługują z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju).
Stypendia krajowe
Wolne od podatku dochodowego są stypendia otrzymywane na podstawie przepisów o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, a także inne stypendia naukowe i za wyniki w nauce, których zasady przyznawania zostały zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego albo przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania (art. 21 ust. 1 pkt 39 updof). Dla studentów wolne od podatku są zatem przede wszystkim stypendia naukowe i za wyniki w nauce, otrzymywane na podstawie przepisów wydanych przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego.
Ze zwolnienia od podatku korzystają także świadczenia pomocy materialnej dla uczniów, studentów, uczestników studiów doktoranckich i osób uczestniczących w innych formach kształcenia, pochodzące z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz ze środków własnych szkół i uczelni – przyznane na podstawie odrębnych przepisów o systemie oświaty, o szkolnictwie wyższym, o wyższych szkołach zawodowych oraz o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (zob. art. 21 ust. 1 pkt 40 updof). Chodzi tutaj przede wszystkim o tzw. stypendia socjalne, dopłaty do zakwaterowania, dopłaty do posiłków i zapomogi.
Wolna od podatku jest wartość świadczeń do wysokości nieprzekraczającej rocznie 2280 zł, przysługujących od uczelni studentom skierowanym przez uczelnie na studenckie praktyki zawodowe (art. 21 ust. 1 pkt 89 updof).
Kolejne zwolnienie od podatku obejmuje stypendia dla uczniów i studentów, których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, oraz stypendia dla uczniów i studentów przyznane przez fundacje lub stowarzyszenia na podstawie regulaminów zatwierdzonych przez organy statutowe udostępnianych do publicznej wiadomości za pomocą internetu, środków masowego przekazu lub wykładanych (wywieszanych) dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych – do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 380 zł (art. 21 ust. 1 pkt 40b updof).
Warunki zwolnienia
Jednak aby skorzystać ze zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 40b updof, muszą zostać spełnione określone warunki ustawowe.
Pierwszy taki warunek określa źródło pochodzenia otrzymanego świadczenia (dotyczące wysokości i zasad jego udzielania) – stypendium musi zostać przyznane przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (w formie uchwały rady gminy, rady powiatu lub sejmiku wojewódzkiego). Zwolnieniem podatkowym są również objęte stypendia przyznane przez fundacje lub stowarzyszenia na podstawie regulaminów zatwierdzonych przez organy statutowe tych jednostek (w przypadku fundacji będzie to wynikało ze statutu ustalonego przez fundatora, w stowarzyszeniach takim organem jest zasadniczo walne zebranie członków).
Kolejny warunek jest związany z udostępnieniem na forum publicznym dokumentów, tj. uchwał i regulaminów, z których wynika możliwość przyznawania stypendiów. Takie udostępnienie do publicznej wiadomości powinno być dokonane za pomocą internetu, środków masowego przekazu (radia, telewizji, prasy) lub umieszczenia dla osób zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych.
Istotnym warunkiem jest także to, aby kwota wypłaconego stypendium nie przekraczała 380 zł miesięcznie – nadwyżka wypłaconego stypendium ponad 380 zł miesięcznie podlega już opodatkowaniu na zasadach ogólnych (tj. według obowiązującej skali podatkowej).
Ostatnim warunkiem obowiązywania omawianego zwolnienia podatkowego jest spoczywający na podatniku (uczniu, studencie) obowiązek złożenia płatnikowi przed pierwszą wypłatą stypendium oświadczenia według ustalonego wzoru (formularz PIT-2C). Chodzi o oświadczenie, że podatnik nie uzyskuje równocześnie innych dochodów podlegających opodatkowaniu, z wyjątkiem renty rodzinnej oraz dochodów określonych w art. 28–30 oraz w art. 30a i 30b updof.
Do dochodów, których uzyskanie w roku podatkowym nie powoduje utraty zwolnienia, należą przychody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, przychody opodatkowane w formie ryczałtu, w tym dochody z odsetek oraz dochody z odpłatnego zbycia papierów wartościowych i pochodnych instrumentów finansowych. Przy tym podatnik jest obowiązany zawiadomić płatnika o zmianie stanu faktycznego wynikającego z oświadczenia przed wypłatą stypendium za miesiąc, w którym zaszła zmiana.
ZAPAMIĘTAJ!
Świadczenia na rzecz uczniów i studentów (stypendia) nieujęte w katalogu zwolnień podatkowych określonych w art. 21 ust. 1 updof podlegają opodatkowaniu – dotyczy to przede wszystkim stypendiów fundowanych przez zakłady pracy i osoby prywatne oraz stypendiów otrzymywanych z zagranicy.
Zaniechanie poboru podatku
Warto także wskazać na rozporządzenie Ministra Finansów z 15 września 2004 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od osób fizycznych od niektórych dochodów (przychodów) oraz zwolnienia niektórych grup płatników z obowiązku pobrania podatku. W tym akcie wykonawczym zaniechano poboru podatku dochodowego od osób fizycznych, m.in. od przyznanych przez Agencję Nieruchomości Rolnych stypendiów na podstawie regulaminu przyznawania i realizacji stypendiów uczniom szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych – do wysokości nieprzekraczającej rocznie 2000 zł. Przepis ten ma zastosowanie do dochodów/przychodów uzyskanych od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r.
Stypendia zagraniczne
Przypomnijmy, że początkowo (w nowelizacji updof z listopada 2003 r., obowiązującej od 1 stycznia 2004 r.) prawo do pomniejszania podatku od zagranicznego stypendium ograniczono do 30 diet w roku.
W nowelizacji updof uchwalonej 20 kwietnia 2004 r. (opublikowanej w Dz.U. Nr 93, poz. 894) przywrócono z mocą wsteczną (tj. od 1 stycznia 2004 r.) prawo do pomniejszenia w rozliczeniu podatkowym stypendiów otrzymywanych za granicą o równowartość diet przysługujących osobom przebywającym na zagranicznej delegacji w danym kraju.
Obecnie, zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 23a lit. a i b updof, zwolnienie obejmuje część dochodów osób przebywających czasowo za granicą i uzyskujących dochody z tytułu:
• stypendiów – w wysokości stanowiącej równowartość diety z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy dzień, w którym było otrzymywane stypendium,
• ryczałtów na koszty utrzymania i zakwaterowania wypłacanych z budżetu państwa w związku ze skierowaniem do pracy dydaktycznej w szkołach i ośrodkach akademickich za granicą, przyznanych na podstawie odrębnych przepisów.
Unikanie podwójnego opodatkowania
Należy podkreślić, że wcześniej omawiane zwolnienia podatkowe określone w updof dotyczące stypendiów dla pracowników naukowych, uczniów i studentów oraz pomocy materialnej dla nich nie obejmują stypendiów otrzymywanych przez osoby mające miejsce zamieszkania w Polsce od instytucji czy osób zagranicznych w czasie pobytu za granicą, ani też stypendiów wypłacanych przez fundatorów z zagranicy studentom i uczniom pobierającym nauki w Polsce.
Nie oznacza to jednak, że stypendia te będą obciążone podatkiem dochodowym – faktycznie decydują o tym umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, podpisane przez Polskę z wieloma krajami (m.in. z Anglią, Niemcami, Francją oraz USA).
W praktyce, mimo że stypendia i inna pomoc materialna dla pobierających nauki za granicą mogą być opodatkowane w Polsce, podatku od tych świadczeń najczęściej się nie płaci i to niezależnie od tego, czy za granicą był od nich pobrany podatek, czy też nie. Dzieje się tak wskutek obowiązującego na nowo uprawnienia do obniżenia dochodów uzyskanych za granicą (w tym m.in. ze stypendiów) o równowartość diet przysługujących osobom przebywającym w delegacji zagranicznej.
Mowa tutaj o przywróconym zwolnieniu określonym w art. 21 ust. 1 pkt 23a lit. a updof, dotyczącym równowartości diet, o którym była wcześniej mowa. Zwolnienie to ponownie obowiązuje za każdy dzień, w którym stypendysta otrzymywał stypendium i ma zastosowanie do wszystkich stypendystów – m.in. studiujących, czy też odbywających praktyki i otrzymujących za granicą środki na utrzymanie oraz na studia – niezależnie od kraju pobytu oraz bez względu na postanowienia umów o unikaniu podwójnego opodatkowania.
PRZYKŁAD
Otrzymałem stypendium zagraniczne w kwocie wyższej niż równowartość diet przypadających na okres ich pobierania. Czy powinienem je rozliczyć w Polsce, a jeżeli tak, to w jaki sposób?
Odpowiadając na to pytanie należy zacząć od tego, czy Czytelnik zapłacił od kwot uzyskanych za granicą podatek w kraju pobytu, czy też nie (np. z powodu zwolnienia tego stypendium od podatku w kraju jego pobierania). Otóż w przypadku gdy Czytelnik nie płacił podatku od stypendium za granicą, całe stypendium podlega opodatkowaniu w Polsce. Dotyczy to także innej pomocy tam uzyskanej. Natomiast jeżeli Czytelnik zapłacił podatek od stypendium za granicą, to należy zastosować jedną z obowiązujących metod rozliczenia tego świadczenia z polskim urzędem skarbowym – w zależności od postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Są to metody proporcjonalnego zaliczenia lub tzw. wyłączenia z progresją.
Metoda proporcjonalnego zaliczenia charakteryzuje się tym, że od podatku, jaki w Polsce należy się od całości dochodów podatnika (dotyczy to także dochodu zagranicznego), należy odliczyć podatek zapłacony za granicą (art. 27 ust. 9 updof). W przypadku gdy umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania podpisana przez Polskę z danym krajem nakazuje stosować tę metodę, mieszkaniec Polski ma obowiązek złożyć zeznanie w kraju macierzystym – nawet jeżeli w danym roku podatkowym nie uzyskał w Polsce żadnych dochodów. Stosowanie tej metody nakazuje m.in. umowa podpisana z Anglią.
Natomiast metoda wyłączenia z progresją polega na tym, że dochody uzyskane zagranicą podlegają doliczeniu do dochodów uzyskanych na terytorium RP dla ustalenia stopy procentowej, według której będą opodatkowane dochody uzyskane w Polsce (art. 27 ust. 8 updof). Ta metoda jest korzystniejsza. Jeżeli Czytelnik nie miał w Polsce w danym roku podatkowym żadnych dochodów, nie będzie w ogóle rozliczał się z polskim urzędem skarbowym (art. 27 ust. 9a updof). Stosowanie tej metody nakazuje m.in. umowa podpisana z Francją.
PRZYKŁAD
Czy stypendysta musi wpłacać w ciągu roku zaliczki na ewentualny podatek należny w Polsce od zagranicznego stypendium? W jaki sposób przelicza się do celów podatkowych dochody uzyskane za granicą?
Nie ma takiego obowiązku – ze stypendiów otrzymanych za granicą studenci, uczniowie i inni stypendyści rozliczają się dopiero w zeznaniu rocznym składanym za rok podatkowy, w którym je otrzymali.
Do celów rozliczeń z polskim urzędem skarbowym dochody uzyskane za granicą (w tym – ze stypendiów) przelicza się na złote według kursów z dnia ich uzyskania lub postawienia do dyspozycji podatnika, ogłoszonych przez bank, z którego usług korzystał podatnik, mających zastosowanie przy kupnie walut. Jeżeli nie jest możliwe dostosowanie kursu, przychody przelicza się na złote według kursu średniego walut obcych z dnia uzyskania przychodów, ogłaszanego przez NBP (art. 11 ust. 3 i 4 updof).
Stypendia także dla zaocznych
Na zakończenie należy wspomnieć o istotnej nowelizacji ustawy z 28 maja 2004 r. o zmianie ustawy o szkolnictwie wyższym, ustawy o wyższych szkołach zawodowych, ustawy o pożyczkach i kredytach studenckich oraz zmianie niektórych innych ustaw, która m.in. poszerzyła krąg studentów mogących liczyć na pomoc materialną z budżetu państwa.
Obecnie o pomoc materialną ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa może ubiegać się także każdy student pobierający nauki zaocznie, czy też wieczorowo (podobnie jak studenci dzienni). Studenci nowo objęci pomocą stypendialną mogą uzyskać te świadczenia z nadpłatą od 1 stycznia 2004 r.
ZAPAMIĘTAJ!
Na mocy zmienionych przepisów pomocą stypendialną są objęci studenci studiów dziennych, wieczorowych, zaocznych i eksternistycznych uczelni państwowych i niepaństwowych, zawodowych i magisterskich.
Dotacja na pomoc materialną dla studentów jest przyznawana uczelni przez właściwego ministra. Regulamin ustalania wysokości, przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów, a także kryteria i tryb udzielania świadczeń, wzór wniosku o przyznanie stypendium socjalnego oraz sposób udokumentowania sytuacji materialnej ustala rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego. Przepisy regulaminu w sprawie sposobu ustalania dochodu na osobę w rodzinie studenta ubiegającego się o stypendium socjalne muszą być zgodne z zasadami określonymi w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
PRZYKŁAD
O jaką pomoc materialną może ubiegać się student? Czy są jakieś ograniczenia w uzyskaniu tej pomocy?
Pomoc materialna, o jaką może ubiegać się student, to stypendium socjalne, stypendium za wyniki w nauce lub w sporcie, stypendium ministra za osiągnięcia w nauce oraz za wybitne osiągnięcia sportowe, a także zapomogi. Taką formą pomocy jest także zakwaterowanie studenta w akademiku (w tym – w razie potrzeby – z współmałżonkiem i dzieckiem).
Stypendium socjalne może otrzymać student będący w trudnej sytuacji materialnej. Wysokość dochodu uprawniającego do otrzymania stypendium socjalnego ustala rektor. Przy tym nie może to być mniej niż suma następujących kwot:
• maksymalnej kwoty dochodu na osobę w rodzinie uprawniającej do zasiłku rodzinnego (obecnie jest to 504 zł), oraz
• kwoty zasiłku rodzinnego na jedno uczące się dziecko powyżej 18. roku życia (obecnie – 65 zł).
Nowe przepisy przewidują także możliwość zwiększenia kwoty stypendium socjalnego z tytułu niepełnosprawności.
Z kolei zmiany w ustawie o pożyczkach i kredytach studenckich spowodowały wykreślenie przepisów o preferencyjnych kierunkach studiów przy ubieganiu się o kredyt i rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do otrzymywania kredytu o cywilnych słuchaczy uczelni wojskowych, Szkoły Głównej Służby Pożarniczej oraz uczestników studiów doktoranckich. Ponadto wydłużono termin rozpoczęcia spłaty kredytu lub pożyczki do dwóch lat od zakończenia studiów (wcześniej termin ten wynosił jeden rok).