Obecnie każdego dnia na świecie wydobywa się ponad 83,5 miliona baryłek (13,3 mld litrów) ropy naftowej, z czego aż 30 milionów baryłek (4,8 mld litrów), czyli niemal 36 procent, pochodzi z krajów zrzeszonych w OPEC. Nierównowaga popytowo-podażowa oraz wpływ spekulacji w handlu tym surowcem odzwierciedla się w rosnących cenach. Łączne zapasy ropy – niewiele ponad bilion baryłek (ok. 170 bilionów litrów) – mogą zostać zużyte w ciągu najbliższych trzydziestu kilku lat.
Stan światowych rezerw ropy naftowej pod koniec 2003 roku został oceniony na około 1,138 biliona baryłek (około 181 bilionów litrów). Aż 78,3 procent zasobów znajdowało się na terenie krajów należących do stowarzyszenia OPEC: Algierii, Arabii Saudyjskiej, Indonezji, Iranu, Iraku, Kataru, Kuwejtu, Libii, Nigerii, Wenezueli i Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Surowiec ten szybko się zużywa. Za pomocą narzędzia OPEC's World Energy Model (OWEM) obliczono, że zapotrzebowanie na ropę naftową w skali całego świata wzrośnie z 76 mln baryłek dziennie w 2000 roku do 90,6 mln baryłek w roku 2010 oraz 103,2 mln w roku 2020. (35,7 proc. wzrostu w trakcie dwóch dekad).
Czas na Chiny
Kraje OPEC produkują ilość ropy limitowaną wewnętrznie ustalonym systemem kwotowym. Po ostatnich zawirowaniach na światowych rynkach paliwowych związanych z ograniczeniem dostaw z niektórych części kontynentu OPEC zdecydował się na podniesienie limitu dziennej produkcji ropy naftowej z 23,5 mln do 30 mln baryłek. Jest to wartość najwyższa od 25 lat. Spośród państw zrzeszonych w OPEC prawie jedna trzecia produkcji (dokładnie 32,5 proc.) przypada na Arabię Saudyjską. W systemie kwotowym drugi w kolejności Iran wydobywa 14,7 proc., zaś trzecia Wenezuela – 11,5 proc. ropy. – W najbliższych latach powinno nastąpić przesunięcie zainteresowania z Arabii Saudyjskiej do innych krajów regionu – mówi Richard Mbewe, główny ekonomista Warszawskiej Grupy Inwestycyjnej.
Z danych zebranych przez amerykańską instytucję badawczą Energy Information Administration (EIA), wynika, że pod koniec 2003 roku wśród czołowych wydobywców ropy naftowej znalazło się wiele państw niezwiązanych z OPEC, takich jak Stany Zjednoczone, Rosja, Meksyk, Chiny, Norwegia, Kanada i Wielka Brytania. Rosja zaopatruje w ropę czołowe gospodarki europejskie, takie jak Niemcy (38,9 proc. eksportu ropy ogółem), Włochy (18,7 proc.) i Francję (14 proc.). Polska, w opinii Richarda Mbewe, ze względu na wysoki koszt wydobycia ropy z rejonu Morza Północnego, skazana jest na import tego surowca z terenu Rosji. Do naszego kraju ze Wschodu dociera aż 17,2 procent łącznego eksportu tego surowca do krajów OECD.
Pod koniec 2003 roku największe zapotrzebowanie na ropę zgłaszały Stany Zjednoczone, Chiny i Japonia. Chiny, w których w roku 2030, w związku m.in. z prognozą rozwoju rynku motoryzacyjnego, konsumpcja ropy ma wyrównać poziom USA.
Na import ropy naftowej skazani są prawie wszyscy członkowie G-7. Gospodarki te silnie uzależniły się od dostaw z rejonu Zatoki Perskiej i Rosji. Przy obecnej niepewnej sytuacji geopolitycznej w każdym z tych rejonów zwiększa się presja na uaktywnienie nowych pól wydobywczych chociażby na terenie Afryki.
Gdzie jest ropa
Największe dostępne złoża ropy naftowej według obliczeń OPEC z roku 2003 znajdowały się na terytorium Arabii Saudyjskiej (262,7 mln baryłek – 23,1 procent ogólnych zasobów), Iranu (133,25 mln baryłek – 11,7 proc.), Iraku (115 mln baryłek – 10,1 proc.), Kuwejtu (99 mln baryłek – 8,7 proc.), Zjednoczonych Emiratów Arabskich (97,8 mln baryłek – 8,6 proc.) oraz Wenezueli (77,23 mln baryłek – 6,8 proc.). Wymienionych sześć krajów posiadało więc ponad 68 proc. z ogólnodostępnych rezerw ropy naftowej. Spoza krajów OPEC największymi zasobami tego surowca dysponują Rosja (ok. 5,7 proc.), Meksyk (2,6 proc.) i Chiny (2,3 proc.).
Raj dla spekulantów
Dwa największe ośrodki w handlu ropą to nowojorski New York Mercantile Exchange – NYMEX i londyński International Petroleum Exchange – IPE. Rynek ropy, podobnie jak giełda finansowa, podatny jest na szereg wahań cenowych, których źródeł niekoniecznie należy dopatrywać się w prognozach związanych ze zmniejszonym wydobyciem tego surowca.
Ostatnie skoki cen na światowych rynkach, jak uważa wielu analityków, są spowodowane działaniami spekulacyjnymi dużych inwestorów, nie zaś prognozami dotyczącymi wydobycia ropy w najbliższym czasie. – OPEC posiada wolne moce przerobowe, których ewentualne zwiększenie zajęłoby co najmniej pół roku. Możliwe są krótkotrwałe spadki cen, ponieważ ostatnio odpadły dwa czynniki zagrożenia: niestabilna sytuacja w Wenezueli oraz problemy Jukosu – uważa Dorota Gudaś z BM Reflex.
Długotrwałe zwyżki cen ropy naftowej szkodzą globalnej gospodarce. Drożejąca ropa wpływa na obniżenie tempa wzrostu poszczególnych krajów, uzależnionych od tego surowca oraz powoduje wzrost inflacji. W skali globalnej wzrost cen ropy naftowej o 5 dolarów za baryłkę przekłada się na obniżenie światowego wzrostu gospodarczego o 0,3 procent. W przypadku Polski wzrost cen ropy na światowych rynkach może doprowadzić do obniżenia prognozowanego 6-proc. poziomu wzrostu PKB o pół punktu.
Obrót ropą naftową w obecnie znanej formie wykrystalizował się na początku lat osiemdziesiątych. Wcześniej obowiązywały ceny stałe długoterminowe, ustalane pomiędzy producentem a nabywcą. Model ten nie był doskonały. Kryzys naftowy z roku 1973 nastąpił na skutek braku na rynku 4 do 6 procent światowej podaży. Cena ropy naftowej wzrosła w tym czasie do dzisiejszego poziomu w realnej walucie.
W latach późniejszych pojawiła się potrzeba utworzenia giełdy towarowej, która wyceniałaby ilość dostępnego surowca oraz łączyłaby go ceną. Dzisiejszy rynek jest zdominowany przez operacje raczej symboliczne, wykorzystuje głównie narzędzia, takie jak opcje i futures. Dla narzędzi tych musiały wykrystalizować się bardzo konkretne i zestandaryzowane produkty, do których odnosi się wszystkie ceny. Są to West Texas Intermediate (dla Nymex) i Brent. Nazwa drugiego z nich odnosi się do produktu wydobywanego z pól naftowych Sullom Voe, produkujących ropę określaną jako tzw. Brent Blend.
Produkty te są bardzo zestandaryzowane, mają dokładnie określone, precyzyjne parametry i bardzo niewielki udział w rynku. Rynek wykrystalizował fizyczny benchmark, do którego odnoszą się wszystkie dostępne odmiany ropy. Do Polski dociera tzw. Ural Blend, o 1,5 – 2 dolary za baryłkę tańszy od klasycznego Brentu. Jest to ropa nieco gorsza, ponieważ posiada większą zawartość siarki i parafin.
Rozwarcie widełek cenowych na światowych giełdach ropy naftowej jest zależne od popytu i podaży na ten surowiec. W Europie handluje się na giełdzie londyńskiej (International Petroleum Exchange IPE), gdzie ceny zostają uśrednione w stosunku do dostaw przed i po danym terminie. Obrót dotyczy towarów fizycznych.
Na giełdzie rozróżniamy transakcje typu forward (over the counter), na dostawy na miesiąc (do trzech) do przodu. Łączą one elementy fizyczne i finansowe. Z kolei transakcje typu futures polegają na zobowiązaniu dostawcy do dostarczenia nabywcy danego dnia określonej ilości ropy o danym standardzie. Transakcje te podlegają prawidłom rynku instrumentów finansowych.
Podstawowa niepewność nabywcy dotyczy ceny, za jaką zakupi on ropę. Transakcje futures (uzupełnione o tzw. hedging) redukują niepewność uczestników rynku co do poziomu przyszłych cen. Pozwalają one antycypować przyszłość.
Transakcje ropą naftową są bardzo skomplikowane. Wymagają specyficznej wiedzy o rynku ropy oraz poszczególnych wydobywcach na danym obszarze geograficznym.
