Gdy spadły stopy procentowe i oszczędzający odwrócili się od tradycyjnych lokat bankowych, instytucje finansowe ponowiły próbę namówienia drobnych inwestorów do oszczędzania w sposób systematyczny. W efekcie każdy, kto chce w regularnych odstępach czasu lokować nawet drobną, 50-złotową, kwotę ma obecnie do wyboru bardzo wiele produktów finansowych opartych na regułach programu systematycznego oszczędzania. Oferują je nie tylko banki, ale także fundusze inwestycyjne, a nawet towarzystwa ubezpieczeniowe.
Programy systematycznego oszczędzania są rozwiązaniem korzystnym dla obu stron: oszczędzających oraz instytucji. Pierwszym dają możliwość wyższej stopy zwrotu niż przy tradycyjnej lokacie terminowej. Ponadto stwarzają dodatkowy, wymuszony okolicznościami mechanizm akumulowania środków, które w przeciwnym przypadku z dużym prawdopodobieństwem przeznaczone zostałyby na bieżącą konsumpcję. Gdy zaś rzecz idzie o instytucje finansowe, dzięki programowi systematycznego oszczędzania mają one ułatwione planowanie w zakresie napływu środków, które systematycznie i w długiej perspektywie mogą być lokowane w instrumenty o długim okresie zapadalności, co też daje szansę na maksymalizację zysków z takich lokat.
Korzyści z konkurencji
W tej sytuacji między instytucjami finansowymi oferującymi programy systematycznego oszczędzania panuje duża konkurencja. Dzięki temu zresztą oferowane w tym zakresie produkty są dla klientów coraz bardziej atrakcyjne. I to nie tylko z punktu widzenia oferowanej stopy zwrotu, ale i pod względem coraz większej elastyczności. Ta ostatnia polega głównie na poszerzaniu możliwości w zakresie, częściowego przynajmniej, wykorzystania zgromadzonych środków, przez określony czas, bez konieczności rozwiązywania umowy (przerywania programu systematycznego oszczędzania). Dzięki temu oszczędzający może angażować w proces akumulacji znacznie więcej środków.
Jednym z powodów, który sprawił, że programy systematycznego oszczędzania tak wolno zyskiwały zwolenników, jest fakt kojarzenia ich z systematycznym oszczędzaniem w bankach, a bezpośrednio – z książeczkami systematycznego oszczędzania w PKO, które w czasach hiperinflacji i gwałtownego spadku wartości złotego wielu ich właścicielom źle się kojarzą. Tymczasem, wbrew dość powszechnemu stereotypowi, programy systematycznego oszczędzania nie mają zastosowania tylko w produktach bankowych. Od dawna jest to jedna z form mniej lub bardziej bezpośredniego lokowania oszczędności w funduszach inwestycyjnych, a obecnie także w ramach ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowym. W związku z tym programy systematycznego oszczędzania, wzorem lokat bankowych, wcale nie ograniczają się do grupy produktów, które cechuje niskie ryzyko, ale i stosunkowo niska rentowność. W rzeczywistości pozwalają one oszczędzającemu na stosowanie, w zależności od preferencji osobistych, mniej lub bardziej agresywnych strategii inwestowania.
Lokata w ratach
Programy systematycznego oszczędzania w formie rachunków bankowych charakteryzują te same cechy co lokaty terminowe. Przede wszystkim więc duże bezpieczeństwo wkładów, zwłaszcza tych, których suma nie przekracza 100 tys. zł. Niezależnie bowiem od tego, w jakim banku prowadzony jest rachunek, nawet w przypadku bankructwa banku oszczędzający odzyska w 100 proc. równowartość 1 tys. euro, a w 90 proc. nadwyżkę ponad tę kwotę, ale tylko do równowartości 22,5 tys. euro. Druga cecha oszczędzania w tej formie w bankach to pewność co do wysokości zysków. Z umowy jasno bowiem wynika, jakie jest oprocentowanie zgromadzonych lokat, a w związku z tym oszczędzający dokładnie wie, ile zarobi. Może więc z dużą pewnością planować swoje przyszłe wydatki.
Tym niemniej wiele drobnych z pozoru szczegółów może przesądzać o wyższości jednej oferty nad drugą. Pierwsza okoliczność, którą musimy poznać przed podpisaniem umowy, dotyczy ewentualnego wycofania lokaty przed terminem. Trzeba przy tym pamiętać, że umowy systematycznego oszczędzania zawierane są z reguły na cykle 5-letnie. Podobnie jak przy standardowych lokatach terminowych, możliwe są różne rozwiązania umowne, od utraty prawa do jakichkolwiek odsetek w przypadku wycofania oszczędności przed zakończeniem cyklu, po wypłatę częściowych odsetek lub z zastosowaniem niższego oprocentowania.
Portfel w funduszu
Największe możliwości systematycznego oszczędzania wiążą się z funduszami inwestycyjnymi. Pomijam przy tym możliwość całkiem prywatnego planu, polegającego na tym, że co miesiąc np. za 100 zł kupujemy jednostki uczestnictwa w wybranym funduszu inwestycyjnym, w tym np. z grupy funduszy funduszów, a więc takiego funduszu, który wpłaty uczestników inwestuje w innych funduszach. Choć obecnie, gdy można takie operacje przeprowadzać przez internet, ograniczając koszty, i taki wariant godny jest zastanowienia. Standardowo plany systematycznego oszczędzania w funduszach oferowane są bezpośrednio przez instytucje zarządzające funduszami. Podobnie jak w przypadku systematycznego oszczędzania w banku, umowa przewiduje, że oszczędzający wpłacał będzie np. co miesiąc określoną stałą kwotę, którą zarządzający będzie w jego imieniu inwestował, budując tzw. portfel.
W większości przypadków sam oszczędzający ma prawo wyboru strategii inwestowania, czyli może określić, jaki poziom ryzyka skłonny jest zaakceptować, by próbować osiągnąć odpowiednio wyższe zyski. Jak bowiem wiadomo, fundusz inwestujący głównie w obligacje daje dużą pewność zysku, ale niewiele wyższego od lokaty bankowej. Z kolei fundusz inwestujący głównie w akcje daje szansę wyższych zysków, ale równie dobrze mogą to być straty. Zamiast zarobić choćby niewielkie pieniądze, możemy nawet nadwerężyć kapitał.
Głównym minusem tej formy systematycznego oszczędzania są, podobnie jak w przypadku programów bankowych, duże koszty związane z wcześniejszym niż zakłada umowa wycofaniem zgromadzonych środków. Często są one wyższe niż przy lokatach, bo związana z tym kara dotyczy nie tylko wypracowanych odsetek, ale całej zgromadzonej kwoty.
Polisa z planem
Na podobnych zasadach oparte są niektóre polisy ubezpieczenia na życie lub dożycie, oferowane w formie systematycznego oszczędzania, np. Program Inwestycyjny Nationwide towarzystwa ubezpieczeniowego funkcjonującego pod tą nazwą czy Multiportfele towarzystwa Skandia. Ich dodatkową zaletą jest to, że oprócz pomnażania oszczędności uczestnik programu ma zagwarantowane ubezpieczenie na życie czy od następstw nieszczęśliwych wypadków. Zazwyczaj też programy te dają możliwość wnoszenia dodatkowej składki „nieregularnej”. Zgromadzone na dodatkowym koncie oszczędności można wycofać w dowolnym momencie, nie ponosząc konsekwencji, jakie wiążą się z zerwaniem umowy głównej.
Zbigniew Biskupski
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.