Jak korzystnie oszczędzać poprzez IKE

Wyboru grupy finansowej nie da się zaś dokonać na podstawie jednego kryterium ułatwiającego porównanie. Jeśli bowiem kierować się kryterium bezpieczeństwa, pierwsze miejsce w rankingu zajmą banki. One jednak uplasują się na ostatnim miejscu, gdy przyjmiemy za kryterium poziom maksymalnego możliwego do osiągnięcia zysku itd. itp.

Generalnie można powiedzieć, że jeśli przy wyborze instytucji, w której chcemy założyć IKE, stawiamy wyłącznie na bezpieczeństwo zgromadzonych środków, partnera do podpisania umowy powinniśmy szukać w banku lub w towarzystwie ubezpieczeń na życie. Gdy liczymy na wysokie zyski za cenę ryzyka, wybór powinien paść na biuro maklerskie. A gdy chcemy połączyć oba te elementy, optymalnym rozwiązaniem jest towarzystwo funduszy inwestycyjnych.

(A) Jak zakładamy indywidualne konto emerytalne

Gdy już dokonamy takiego wyboru, przystępujemy do podpisania umowy o prowadzenie IKE. Nim jednak złożymy podpis na samej umowie, musimy dopełnić kilku czynności formalnych.

Przede wszystkim przed zawarciem umowy o prowadzenie IKE powinniśmy złożyć oświadczenie, że nie gromadzimy już środków na IKE prowadzonym przez inną instytucję finansową oraz że w danym roku kalendarzowym nie dokonaliśmy wypłaty transferowej z uprzednio posiadanego IKE do programu emerytalnego. Jeśli zaś osiągnęliśmy w momencie podpisywania umowy 55 lat, w oświadczeniu dodatkowo potwierdzamy, że nie dokonaliśmy w przeszłości wypłaty środków zgromadzonych na IKE.

Natomiast gdy będziemy zawierali nową umowę o IKE, by tam przetransferować wcześniej zgromadzone środki (a jednocześnie zlikwidować poprzednie konto), musimy złożyć oświadczenie, że dokonamy wypłaty transferowej i podać nazwę instytucji, w której posiadamy IKE.

Instytucja finansowa odbierająca takie oświadczenia jest obowiązana nas pouczyć, że w przypadku podania nieprawdy lub zatajenia prawdy podlegamy odpowiedzialności przewidzianej w kodeksie karnym skarbowym oraz że w przypadku gromadzenia oszczędności na więcej niż jednym IKE, dochody uzyskane z tytułu gromadzenia oszczędności na wszystkich IKE podlegają opodatkowaniu, w trybie i na zasadach określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych, czyli aktualnie według stawki podatku w wysokości 75 proc.

W powyższym oświadczeniu potwierdzamy więc (podpisem), że zostaliśmy pouczeni o konsekwencjach gromadzenia oszczędności na więcej niż jednym IKE oraz podpisania umowy o prowadzenie IKE w roku kalendarzowym, w którym dokonaliśmy wypłaty transferowej z uprzednio posiadanego IKE do programu emerytalnego.

Wskazanie osoby uprawnionej

W umowie o prowadzenie IKE możemy wskazać jedną lub więcej osób, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na IKE w przypadku naszej śmierci. Dyspozycja taka może być zresztą w każdym czasie zmieniona.

Jeżeli wskażemy kilka osób uprawnionych do otrzymania środków po śmierci, a nie oznaczymy ich udziału w tych środkach lub suma oznaczonych udziałów nie jest równa 1, uważa się, że udziały tych osób są równe.

Warto przy tym wiedzieć, że wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania środków po śmierci oszczędzającego staje się bezskuteczne, jeżeli osoba ta zmarła przed śmiercią oszczędzającego. W takim przypadku udział, który był przeznaczony dla zmarłego, przypada w częściach równych pozostałym osobom wskazanym, chyba że oszczędzający zadysponuje tym udziałem w inny sposób.

W przypadku braku osób wskazanych przez oszczędzającego środki zgromadzone na IKE wchodzą do spadku, z wyjątkiem gdy umowa o prowadzenie IKE została zawarta z zakładem ubezpieczeń.

Regulamin indywidualnego konta emerytalnego

Indywidualne konta emerytalne podlegają takim samym ogólnym regułom prowadzenia rachunków, jakie dotyczą standardowych produktów finansowych oferowanych przez instytucję z określonej grupy. Poza więc specyficznymi regulacjami dotyczącymi tylko IKE i mającymi zastosowanie niezależnie od tego, czy IKE założymy w banku czy na giełdzie będziemy musieli stosować się do reguł, które zawarte są: w statucie funduszu inwestycyjnego w przypadku gdy umowę o prowadzenie IKE zawrzemy z funduszem inwestycyjnym, regulaminie prowadzenia rachunku papierów wartościowych i rachunku pieniężnego w przypadku gdy stroną umowy IKE będzie ostatecznie podmiot prowadzący działalność maklerską, w ogólnych warunkach ubezpieczenia oraz regulaminie ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w przypadku zakładu ubezpieczeń lub umowie rachunku bankowego w przypadku banku. Z tymi dokumentami powinniśmy więc się zapoznać, gdyż będą one załącznikami do umowy IKE (lub umowa IKE będzie do nich odsyłać).

Musimy też mieć na względzie, że konieczność zapłacenia podatku to nie jedyna sankcja, która może nam grozić w przypadku, gdy nie dotrwamy do końca umowy. Mogą to być różne opłaty, do ustanowienia których instytucje prowadzące IKE mają ustawowe prawo. I tak umowa zawarta z instytucją finansową może ustanawiać termin, nie dłuższy niż 12 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy, w którym dokonanie wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu wiąże się z koniecznością poniesienia przez oszczędzającego dodatkowej opłaty, której wysokość instytucja finansowa określi w umowie. W przypadku gdy będziemy dokonywać wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu przed upływem tego terminu, instytucja finansowa ma prawo do potrącenia dodatkowej opłaty z wypłacanych, transferowanych lub zwracanych środków zgromadzonych na IKE.

Warto przy tym pamiętać, że zasad tych nie stosuje się w przypadku konwersji.

Podpisanie i potwierdzenie umowy

IKE jest prowadzone na podstawie pisemnej umowy, którą zawrzemy z bankiem, funduszem inwestycyjnym, biurem maklerskim lub towarzystwem ubezpieczeń na życie. W zależności od tego, z której kategorii instytucji finansowych będzie to firma, treści tej umowy mogą się w pewnej części różnić.

Instytucja finansowa, w której dokonamy opisanych wyżej czynności i w końcu zawrzemy umowę, musi nam wydać potwierdzenie zawarcia umowy o prowadzenie IKE.

Potwierdzenie to powinno zawierać dane osobowe oszczędzającego oraz nazwę instytucji finansowej, z którą oszczędzający zawarł umowę. A w przypadku gdy zawieramy nową umowę i zadeklarowaliśmy dokonanie wypłaty transferowej z poprzedniego IKE, także numer rachunku, na który mamy dokonać wypłaty transferowej.

(B) Gdzie najlepiej oszczędzać w ramach IKE

Przy wyborze jednej z czterech grup instytucji finansowych, w których możemy oszczędzać na indywidualnym koncie emerytalnym, powinniśmy kierować się przynajmniej kilkoma kryteriami, choć jaka jest ich hierarchia ważności pozostanie kwestią subiektywną. Najważniejsze to: wygoda oszczędzania, bezpieczeństwo ulokowanych środków, elastyczność (rozumiana jako możliwość zmiany sposobu oszczędzania możliwie bezkosztowo i bez zbyt dużych formalności) oraz zyskowność, czyli możliwy do osiągnięcia, choćby formalnie, poziom zysków z oszczędności.

Hierarchia ważności tych celów zależy od osobistych preferencji każdego oszczędzającego. Jednocześnie jednak każdy z nich jest w mniejszym lub w większym stopniu do osiągnięcia w każdej z czterech możliwych instytucji finansowych. Choć więc ogólne zasady gromadzenia oszczędności na IKE są takie same, niezależnie od tego, czy lokujemy je w banku czy inwestujemy na giełdzie, specyfika działalności każdej z czterech grup instytucji finansowych sprawia, że każdy z tych celów można w konkretnej instytucji osiągnąć w mniejszym lub większym stopniu. Dlatego omawiając teraz cztery podstawowe warianty IKE, skoncentruję się na uwypukleniu kwestii, w jakim zakresie każde z wymienionych wcześniej kryteriów da się w danej grupie instytucji osiągnąć.

Plusy i minusy IKE w banku

Dla osób, które cenią proste reguły i przywiązują dużą wagę bezpieczeństwa, najlepszym rozwiązaniem będzie podpisanie umowy o prowadzenie IKE z bankiem. Bank zawiera umowę o prowadzenie IKE w formie rachunku oszczędnościowego, zgodnie z zasadami określonymi w prawie bankowym. Takie konto emerytalne będzie więc przypominało lokatę terminową, a ściślej lokatę prowadzoną na zasadzie systematycznego oszczędzania.

Jedyne, co różni lokatę bankową w formie IKE od standardowych lokat bankowych, to gwarancja, że w przypadku wypłaty transferowej albo zwrotu środków zgromadzonych na IKE bank przekazuje zgromadzone oszczędności wraz z należnym na dzień wypłaty transferowej albo zwrotu oprocentowaniem naliczonym według zasad, jakie obowiązywałyby w przypadku kontynuacji umowy o prowadzenie IKE, a nie zerwania lokaty terminowej.

W przypadku założenia IKE w banku mamy gwarancję uzyskania zysków, jak przy każdej innej lokacie terminowej, ale z pewnością zyski te nie będą się zaliczały do rekordowych. Ponadto jeśli nie będziemy zadowoleni z osiąganych rezultatów, to by coś zmienić, będziemy musieli dokonać wypłaty transferowej, a więc założyć nowe IKE w innej firmie. I to nawet wtedy, gdy będzie to bank, trzeba mieć na względzie, że na konto emerytalne nie możemy przerobić dotychczas posiadanej lokaty, nawet gdy jest ona w formie rachunku systematycznego oszczędzania.

Konto emerytalne na giełdzie

Na drugim biegunie co do prostoty prowadzenia konta oraz pewności zysku (ryzyka inwestycyjnego) jest konto emerytalne, które można zlecić do prowadzenia w biurze maklerskim.

Umowy IKE przewidują lokowanie środków w dopuszczone do publicznego obrotu papiery wartościowe, z wyłączeniem papierów wartościowych, o których mowa w prawie o publicznym obrocie papierami wartościowymi, a więc w: akcje, prawa do akcji, warianty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, jak również inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego. Również w zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych, z wyjątkiem praw pochodnych, a w szczególności kontraktów terminowych i opcji.

Umowy IKE mogą dopuszczać możliwość składania zleceń mających za przedmiot papiery wartościowe, których cena zależy od ceny papierów wartościowych zapisanych na IKE oszczędzającego, wyłącznie w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego i pod warunkiem że są one przedmiotem obrotu na rynku regulowanym.

Oszczędzający może gromadzić środki na IKE w ramach umowy o świadczenie usług brokerskich oraz prowadzenie rachunku papierów wartościowych i rachunku pieniężnego, służącego do jego obsługi, zawartej przed dniem podpisania umowy o prowadzenie IKE, pod warunkiem że środki gromadzone na IKE są odrębnie ewidencjonowane.

Indywidualne konto emerytalne w formie polisy

Umowę o prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego można także zawrzeć w jednym z towarzystw ubezpieczeniowych. Musi to być jednak towarzystwo ubezpieczeń na życie (a nie majątkowych), a na dodatek środki te muszą być lokowane w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym. Oczywiście, jak w przypadku każdej polisy, towarzystwo ubezpieczeniowe poza pomnażaniem środków gwarantuje ubezpieczonemu wypłatę odszkodowania w sytuacji, gdy dojdzie do nieszczęśliwego wypadku, a uposażonym przez niego, gdy umrze w trakcie trwania umowy. Jednak koszty obsługi ryzyk ubezpieczeniowych muszą być pokrywane z innych środków niż wpłaty do IKE.

Bowiem zakład ubezpieczeń nie może pokrywać kosztów ochrony ubezpieczeniowej z części składki ubezpieczeniowej, stanowiącej wpłatę na IKE. Z aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego zakład ubezpieczeń pobiera wyłącznie koszty związane z realizacją nabywania lub zbywania aktywów funduszu, stanowiące równowartość opłat ponoszonych na rzecz osób trzecich, z których pośrednictwa zakład ubezpieczeń jest obowiązany korzystać na mocy odrębnych przepisów, i opłatę z tytułu zarządzania ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Ponadto na specyfikę oszczędzania w ramach IKE w towarzystwie ubezpieczeniowym składają się dwie inne okoliczności, korzystne dla przyszłego emeryta. Po pierwsze, oszczędzający może gromadzić środki na IKE w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym gromadzonym w ramach umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zawartej przed dniem podpisania umowy o prowadzenie IKE, pod warunkiem że środki gromadzone na IKE są odrębnie ewidencjonowane, a zakład ubezpieczeń gwarantuje możliwość dokonania wypłaty transferowej środków zgromadzonych na IKE do innej instytucji finansowej.

Po drugie, po dokonaniu wypłaty transferowej strony umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w ramach której było prowadzone IKE, mogą kontynuować tę umowę na zasadach w niej określonych, bowiem dokonanie wypłaty transferowej nie może stanowić podstawy do wypowiedzenia przez zakład ubezpieczeń umowy ubezpieczenia na życie.

Gdy zaś zdecydujemy się na przetransferowanie wcześniejszych oszczędności zgromadzonych na IKE prowadzonym w innej instytucji do zakładu ubezpieczeń, środki transferowane zasilają w całości rachunek oszczędzającego w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym.

W przypadku gdy środki oszczędzającego na IKE są gromadzone w więcej niż jednym ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, zakład ubezpieczeń ma obowiązek wyodrębniania informacji o łącznej wartości wszystkich jednostek uczestnictwa posiadanych w zakładzie ubezpieczeń, nabytych z tytułu wpłat na IKE.

Zalety IKE w funduszach inwestycyjnych

Największe możliwości elastycznego systematycznego oszczędzania wiążą się z funduszami inwestycyjnymi. W większości przypadków sam oszczędzający ma prawo wyboru strategii inwestowania, czyli może określić, jaki poziom ryzyka skłonny jest zaakceptować, by próbować osiągnąć odpowiednio wyższe zyski. Jak bowiem wiadomo, fundusz inwestujący głównie w obligacje daje dużą pewność zysku, ale niewiele wyższego od lokaty bankowej. Z kolei fundusz inwestujący głównie w akcje daje szansę wyższych zysków, ale równie dobrze mogą to być straty. Zamiast zarobić choćby niewielkie pieniądze, możemy nawet nadwerężyć kapitał.

Wszystkie te atrybuty systematycznego oszczędzania za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych odnoszą się także do lokowania środków w formie IKE.

Można zresztą przewidzieć, że IKE w tej formie będą się cieszyły na rynku największą popularnością. Tym bardziej że ustawodawca zadbał o nadanie im wyjątkowo dużej elastyczności. Po pierwsze więc oszczędzający może zawierać umowy o prowadzenie IKE z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych, z jedynym zastrzeżeniem, że łączna suma wpłat do funduszy w roku kalendarzowym nie przekroczy kwot rocznych limitów.

W przypadku połączenia funduszy inwestycyjnych, fundusz przejmujący fundusz inwestycyjny, w którym oszczędzający gromadził środki na IKE, powiadamia oszczędzającego, w formie określonej w umowie o prowadzenie IKE, w terminie 14 dni od dnia dokonania połączenia o zajściu tego zdarzenia oraz o liczbie jednostek uczestnictwa przydzielonych oszczędzającemu i o ich wartości.

Po drugie, oszczędzający może dokonać konwersji jednostek uczestnictwa funduszu na jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych prowadzących IKE zarządzanych przez to samo towarzystwo.

W efekcie osoby zawierające umowy o prowadzenie IKE w towarzystwie funduszy inwestycyjnych będą miały duże bogactwo produktów, różniących się nie tylko strategią zarządzania ryzykiem inwestycyjnym, ale i zakresem udziału oszczędzającego w bieżącym zarządzaniu środkami.

Tak więc zgodnie z wolą oszczędzającego środki wpłacane na IKE będą mogły być lokowane w jednym konkretnym funduszu, w kilku wybranych albo inwestowane za pośrednictwem specjalnie konstruowanych portfeli inwestycyjnych, zróżnicowanych pod względem poziomu ryzyka inwestycyjnego. Na dodatek oszczędzający będzie mógł swobodnie przesuwać oszczędności w ramach TFI, bez konieczności wypłaty transferowej. Inna rzecz, że towarzystwa mogą tę swobodę ograniczyć przez ustanawianie wysokich umownych opłat za tego rodzaju operacje.

(C) Jak nie stracić zwolnienia podatkowego

Największą korzyścią z lokowania oszczędności na indywidualnym koncie emerytalnym, poza zgromadzeniem środków, które będą bardzo przydatne w okresie po zakończeniu aktywności zawodowej, jest zwolnienie z podatku od dochodów odsetkowych, tzw. podatku Belki. By skorzystać z takiego zwolnienia z podatku, trzeba jednak spełnić warunki określone w umowie o IKE. Mało tego, w pewnych przypadkach nie tylko możemy utracić takie zwolnienie, ale i możemy narazić się na konieczność zapłacenia podatku w wysokości 75 proc. dochodu. W rezultacie mamy do czynienia z trzema sytuacjami podatkowymi.

Nie zapłacimy podatku

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 58a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku są dochody z tytułu oszczędzania na indywidualnym koncie emerytalnym, w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych, uzyskane w związku ze zgromadzeniem i wypłatą środków przez oszczędzającego, wypłatą środków dokonaną na rzecz osób uprawnionych do tych środków po śmierci oszczędzającego, wypłatą transferową. Z tym że zwolnienie nie ma zastosowania w przypadku, gdy oszczędzający gromadził oszczędności na więcej niż jednym indywidualnym koncie emerytalnym, chyba że przepisy te przewidują taką możliwość.

Skorzystamy więc na pewno ze zwolnienia, gdy na podstawie pisemnej umowy o prowadzenie IKE jednocześnie gromadzić będziemy oszczędności tylko na jednym IKE.

Od reguły tej są wyjątki. I tak możemy zawierać umowy o prowadzenie IKE z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych, ale pod warunkiem że łączna kwota wpłat nie przekracza limitu rocznego.

Możemy też, posiadając już IKE, zawrzeć umowę o prowadzenie kolejnego IKE, ale pod warunkiem że na to nowe konto przelejemy środki zgromadzone na poprzednim. Taka operacja określana jest mianem wypłaty transferowej. Jeśli jej dokonamy i zlikwidujemy stare IKE, także nie tracimy zwolnienia z podatku dochodowego. Podobnie zresztą może być, gdy instytucja prowadząca nasze dotychczasowe IKE znajdzie się w stanie upadłości lub zostanie jej cofnięte uprawnienie do prowadzenia IKE. Wówczas także możemy dokonać wypłaty transferowej, a wcześniej przez pewien czas być posiadaczem dwóch IKE i nie utracimy prawa do zwolnienia podatkowego.

Zapłacimy 19 proc. podatku

Jeśli jednak będziemy oszczędzali wyłącznie na jednym IKE, ale nie dotrzymamy warunków umowy (oszczędzanie przez trzy, pięć lat, osiągnięcie odpowiedniego wieku), a w związku z tym wykonamy operację, która określana jest mianem zwrotu, będziemy musieli zapłacić podatek Belki.

Zgodnie z art. 30a ust. 1 pkt 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, od dochodu oszczędzającego na indywidualnym koncie emerytalnym z tytułu zwrotu środków zgromadzonych na tym koncie należy zapłacić 19-proc. podatek od dochodu.

Dochodem jest różnica między kwotą stanowiącą wartość środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym a sumą wpłat na indywidualne konto emerytalne. Dochodu tego nie pomniejsza się o straty z kapitałów pieniężnych i praw majątkowych poniesionych w roku podatkowym oraz w latach poprzednich.

Dochodem jest więc tylko zysk (o ile taki wystąpi).

Zapłacimy 75 proc. podatku

Jeśli okaże się jednak, że w trakcie oszczędzania lokowaliśmy pieniądze na więcej niż jednym IKE, zapłacimy podatek w wysokości 75 proc. dochodu. I to od obu (lub więcej) IKE, a nie tylko od nadwyżki ponad jedno IKE. Stanie się tak także wtedy, gdy dotrzymamy warunków umowy, a więc środki z IKE będą miały charakter wypłaty a nie zwrotu. Oznacza to, że utracimy prawo do zwolnienia, a ponadto objęci zostaniemy podatkiem sankcyjnym.

Wynika to z art. 30 ust. 1 pkt 7a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z tytułu gromadzenia oszczędności na więcej niż jednym indywidualnym koncie emerytalnym, w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych, należy zapłacić podatek zryczałtowany w wysokości 75 proc. uzyskanego dochodu na każdym indywidualnym koncie emerytalnym.

Także w tym przypadku dochodem jest różnica między kwotą stanowiącą wartość środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym a sumą wpłat na indywidualne konto emerytalne. Dochodu tego nie pomniejsza się o straty z kapitałów pieniężnych i praw majątkowych poniesionych w roku podatkowym oraz w latach poprzednich. Jeśli więc dochód nie wystąpi (nie osiągniemy żadnych zysków z ulokowanego kapitału), podatek nie wystąpi, a instytucje finansowe prowadzące IKE zwrócą nam sumę wniesionych oszczędności, ewentualnie pomniejszoną o należne jej opłaty umowne.

Limity roczne

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

KONTO DLA MŁODOCIANEGO

Prawo do wpłat na IKE przysługuje osobie fizycznej mającej nieograniczony obowiązek podatkowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która ukończyła 16 lat. Jednak małoletni ma prawo do dokonywania wpłat na IKE tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę. Wpłaty dokonywane przez małoletniego na IKE nie mogą przekroczyć dochodów uzyskanych przez niego w danym roku, z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę, i nie mogą być wyższe od ogólnego limitu rocznego. Jeśli w kolejnych latach nie uzyska dochodu z pracy i nie ukończy 18 lat, nie będzie mógł wnosić wpłat do IKE. Kolejne wniesie więc (już niezależnie od tego, czy osiąga dochody z pracy czy nie) po ukończeniu 18 lat.

Schemat oszczędzania poprzez indywidualne konto emerytalne

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

MARIANNA OLSZEWSKA

gp@infor.pl